Teftâzânî’nin Düşünce Sisteminde İnsanî Nefsin Varlığı ve Hakikati

İnsanî nefsin mahiyeti/hakikati sorunu, İslâm düşüncesinde farklı yönleriyle inceleme konusu olmuş ve âlimler tarafından çeşitli yaklaşımlar ileri sürülmüştür. Mütekaddimîn kelamcılarının aksine müteahhirîn kelâmcıları takip ettikleri yöntem ve telif üslubu gibi sebeplerden dolayı genelde nefsin mahiyetini tartıştıkları bölümde görüşlerini açıkça belirtmemişlerdir. Müteahhirîn döneminin önde gelen kelamcılarından Teftâzânî de eserlerinin nefisle ilgili bölümlerinde, bir taraftan cismânî nefis görüşünü benimsediğini gösteren ifadeler kullanırken diğer taraftan soyut nefse kapı aralayan açıklamalara da yer vermiştir. Konuyla ilgili görüşünü tam olarak tespit etmek için düşünce sistemini meydana getiren diğer konulardaki görüşlerinin incelenmesi gerekir. Düşünce sistemi bir bütün olarak incelendiğinde Teftâzânî’nin, duyumsanan bedenin ötesinde bir nefsin varlığının apaçıklığını savunduğu ve farklı cismânî nefis anla- yışları arasından “diğer cisimlerle aynı hakikate sahip latif cisim” görüşünü tercih ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca onun, insanî nefsin hakikati konusunda kelâmcıların çoğunluğuna nispet ettiği aslî parçaları da insanî nefsin değil bedenin özü olarak kabul ettiği belirlenmiştir. Bu çalışmada Teftâzânî’nin fizik, epistemoloji, ontoloji ve teoloji konularına ilişkin görüşlerinde insan tasavvurunun izleri takip edilecek ve elde edilen verilerden hareketle onun insanî nefsin hakikatine dair yaklaşımı ortaya konulacaktır.