Μοντέλο ανάλυσης εικόνων για μαθητές Δημοτικού Σχολείου: ένα εργαλείο για την προώθηση κριτικού οπτικού γραμματισμού

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει μια συστηματική διδακτική πορεία μύησης μικρών μαθητών Δημοτικού Σχολείου στην ανάγνωση εικόνων. Η εν λόγω προσέγγιση, η οποία συνιστά έρευνα δράσης, έλαβε χώρα στο πλαίσιο πολιτιστικών προγραμμάτων, που υλοποιήθηκαν κατά τις ώρες Ευέλικτης Ζώνης, στην Α΄ και Β΄ τάξη Δημοτικού Σχολείου Δυτικής Θεσσαλονίκης. Επισημαίνεται ότι η ομάδα των μαθητών που συμμετείχε στην εν λόγω έρευνα είναι σταθερή, καθώς η δράση-παρέμβαση εξελίχθηκε από το ένα σχολικό έτος στο άλλο. Το κειμενικό υλικό που αξιοποιήθηκε αντλήθηκε, αφενός, από την εικονογράφηση των δημοφιλέστερων παραμυθιών των μαθητών της Α΄ τάξης Δημοτικού και, αφετέρου, από αγαπημένους πίνακες ζωγραφικής των μαθητών της Β΄ τάξης Δημοτικού. Η δημοτικότητα του κειμενικού υλικού αναδείχθηκε μέσα από σύντομες συνεντεύξεις με τα παιδιά. Η προσέγγιση των εικόνων βασίστηκε στο μοντέλο των Kress & van Leeuwen, το οποίο η εκπαιδευτικός-ερευνήτρια μετασχημάτισε σε μοντέλο ανάλυσης εικόνων για παιδιά, ώστε να είναι προσιτό στους μικρούς μαθητές της. Επίσης, κατά την ανάλυση των εικόνων, η ερευνήτρια έλαβε υπόψη της στοιχεία κοινωνικής σημειωτικής, ώστε η ανάγνωσή τους να λάβει κριτικό χαρακτήρα. Τέλος, για μια πιο αποτελεσματική μελέτη των εικόνων, η ερευνήτρια δημιούργησε έναν κατάλογο σχημάτων οπτικού λόγου. Η προσέγγιση ήταν δραστηριοκεντρική, εκκινώντας πάντα από μια εικόνα, η οποία αποτελούσε τη βάση για προφορικές διεπιδράσεις κριτικής εμβάθυνσης, ενώ στη συνέχεια η διδασκαλία εμπλουτιζόταν με θεατρικά παιχνίδια και εικαστικές δημιουργίες. Η αξιολόγηση των παρεμβάσεων απέδειξε ότι η προσέγγιση που υιοθετήθηκε στάθηκε αποτελεσματική για τους μικρούς μαθητές, καθώς πλέον ήταν σε θέση να αποκωδικοποιούν τις εικόνες και να εμβαθύνουν σε αυτές. Βασικό συμπέρασμα της εν λόγω έρευνας ήταν ότι η εικόνα που αντιστοιχεί είτε σε εικονογράφηση παραμυθιού είτε σε πίνακα ζωγραφικής συνιστά πολύτιμο και πολύπλευρο διδακτικό και εποπτικό εργαλείο, καθώς, μέσα από την κατάλληλη αξιοποίησή της, συντελεί πρωτίστως στην προώθηση του οπτικού γραμματισμού και της κριτικής οπτικής επίγνωσης, καθώς επίσης στην όξυνση της κριτικής σκέψης και στην παραγωγή πλούσιου προφορικού λόγου σε διάφορες μορφές (περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία, επεξήγηση). Παράλληλα δε, αποτελεί μοναδική πηγή έμπνευσης για θεατρικά δρώμενα και εικαστικές δημιουργίες, σε ένα πλαίσιο δόμησης και αναδόμησης του αρχικού οπτικού κειμένου.