Czynniki kształtujące treści zeznań śledczych: przypadki członków tajnych stowarzyszeń (lata trzydzieste – siedemdziesiąte XIX wieku).

Celem niniejszych rozważań było ukazanie czynników wpływających na treść zeznań śledczych, a przez to ich wartość informacyjną uzależnioną głównie od celów badawczych. Znalazły się wśród nich m.in. okoliczności aresztowania i przesłuchań, traktowania podejrzanego, sposobu prowadzenia rozmów, zadawania pytań, wywierania presji, dochodzenia do przybliżonego opisu realiów. Zaprezentowano w nich także formy i treści wiodące zeznań. Nieco uwagi poświęcono również postawom historyków wobec tego typu źródła. Przeprowadzone analizy wskazały, że treść zeznania kształtowały: a. wiadomości pozyskane przez śledczych z innych zeznań i innych źródeł, b. wiadomości, które ujawnił przesłuchiwany, c. dążenie do ochrony osoby własnej przez przesłuchiwanego, d. dążenie śledczych do ustalenia faktów i wymierzenia kary. Wynikiem niniejszych rozważań jest także teza o braku istnienia czystej formy zeznania np. tylko powściągliwego lub tylko szczerego. Zeznanie, niezależnie od jego treści i formy, uznać należy za ważne źródło do badania mentalności wieku XIX, potrzeb informacyjnych władz administracyjnych, policyjnych, sądowych w poszczególnych systemach ustrojowych, szczególnie w okolicznościach kryzysu zaufania społecznego, osobowości członków organizacji spiskowych, relacji wewnętrznych w stowarzyszeniach tajnych, struktur społecznych, idei i wyobrażeń tego okresu, postaw władz wobec potrzeb zbiorowości, a szerzej relacji władza – społeczeństwo i władza – jednostka.