Ο πύργος στο Πιτυός της Χίου

Στη βορειοανατολική Χίο βρίσκεται ο πύργος του Πιτυούς που είχε σημαντική στρατηγική θέση στο οχυρωματικό δίκτυο της γενουατοκρατίας, διότι επόπτευε τόσο αγροτικές όσο και στρατιωτικές θέσεις. Το Πιτυός ήταν έδρα castellanusκαι είχε το μονοπώλιο παραγωγής πίσσας από τερεβινθίνη, που χρησιμοποιούνταν ως υγρομονωτικό υλικό για πλοία και στέγες. Στον πύργο εντοπίζονται τρεις κατασκευαστικές φάσεις, που ανάγονται από τα ύστερα βυζαντινά χρόνια έως και τον πρώιμο 16ο αιώνα. Η κεραμική και τα νομίσματα που εντοπίστηκαν χρονολογούνται στην ίδια περίοδο.

Αμφίγραπτη εικόνα στο βυζαντινό μουσείο Καστοριάς

Στην αμφίγραπτη εικόνα της Καστοριάς εικονίζεται στην κυρία όψη ο άγιος Γεώργιος ολόσωμος με σκηνές του βίου του και στη δευτερεύουσα οι άγιοι Θεόδωροι αντωποί. Οι δύο όψεις της εικόνας είναι σύγχρονες και αποτελούν έργο ενός ζωγράφου της Καστοριάς του τέλους του 14ου αιώνα. Ο ζωγράφος αυτός παρουσιάζει στενή εικονογραφική, τυπολογική, προσωπογραφική και τεχνοτροπική συνάφεια με τοιχογραφίες ναών της πόλεως του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα, όπως είναι του Αγίου Γεωργίου του Βουνού (1368-1385) και κυρίως του Αγίου Αθανασίου του Μουζάκη (1383/84) και του Χριστού Ζωοδότη στο Borje της Κορυτσάς (1389/90).

Τρίπτυχο με την παράσταση της Παναγίας Ρόδον το Αμάραντον και Αγίων

Το έργο είναι ζωγραφισμένο με αυγοτέμπερα σε προετοιμασία με ξύλινο υπόστρωμα και χρονολογείται με επιγραφή τον 18ο αιώνα. Αποτελεί κειμήλιο προσφυγικής ελληνικής οικογένειας που κατάγεται από την Καππαδοκία και έζησε στο Adapazarı, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Στο κεντρικό τμήμα του τριπτύχου εικονίζεται η Παναγία σε προτομή, στον τύπο του Ρόδου του Αμάραντου, και στα φύλλα άγιοι. Η τεχνοτροπία είναι δυτική ως προς το πλάσιμο των μορφών, αλλά ο ζωγραφικός χώρος διαρθρώνεται σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση και αισθητική.

Εικόνα του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα στη μονή Ρουσάνου Μετεώρων αποδιδόμενη στον Θεοφάνη τον Κρήτα

Στη μονή Ρουσάνου Μετεώρων εκτίθεται μία φορητή εικόνα του Χριστού στον τύπο του Μεγάλου Αρχιερέα. Η εικονογραφική και τεχνοτροπική συγγένεια με την παράσταση του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα στη Δέηση του καθολικού της μονής Αναπαυσά και με την εικόνα του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα της μονής Σταυρονικήτα μάς επιτρέπει να αποδώσουμε ανεπιφύλακτα την εικόνα της μονής Ρουσάνου στα πρώιμα έργα του Θεοφάνη και να την χρονολογήσουμε γύρω στα 1527.

Ο Πύργος στο Πιτυός της Χίου

Στη βορειοανατολική Χίο βρίσκεται ο πύργος του Πιτυούς, με σημαντική στρατηγική σημαντική στρατηγική θέση στο οχυρωματικό δίκτυο της γενουατοκρατίας, διότι επόπτευε τόσο αγροτικές όσο και στρατιωτικές θέσεις. Το Πιτυός ήταν έδρα castellanus και είχε το μονοπώλιο παραγωγής πίσσας από τερεβινθίνη, που χρησιμοποιούνταν ως υγρομονωτικό υλικό για πλοία και στέγες. Στον πύργο εντοπίζονται τρεις κατασκευαστικές φάσεις, που ανάγονται από τα ύστερα βυζαντινά χρόνια έως και τον πρώιμο 16ο αιώνα.

Το αρχείο του Χαράλαμπου Μπούρα στο Μουσείο Μπενάκη: Η γνωστή και άγνωστη πλευρά του αρχιτέκτονα και η φωτογραφική ματιά ενός βυζαντινολόγου

Αφορμή για την εισήγηση αυτή στάθηκε η απόφαση της οικογένειας του καθηγητή Χαράλαμπου Μπούρα να δωρίσει το πολύτιμο αρχείο του στο Μουσείο Μπενάκη. Πρόκειται για μια πρώτη παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων τού παραδειγματικά ταξινομημένου υλικού που συγκέντρωσε από τα φοιτητικά του χρόνια, έως τις πιο πρόσφατες μελέτες του, με σκοπό τη γνωριμία με τον ταλαντούχο αρχιτέκτονα και δεινό φωτογράφο πίσω από τον γνωστό σε όλους καθηγητή – ιστορικό της Αρχιτεκτονικής και βυζαντινολόγο.

Once more on the Blachernae tradition in Old Russia

Η ιδέα της προστασίας της Θεοτόκου και του μαφορίου της είχε μεγάλη σημασία στη μεσαιωνική Ρωσία. Σύμφωνα με το Πατερικόν της Μονής των Σπηλαίων, η Παναγία έστειλε αρχιτέκτονες στο Κίεβο για να κτίσουν την εκκλησία της μονής. Κατά την περίοδο του Ανδρέα Bogoliubsky, η λατρεία της Μεσιτείας της Θεοτόκου άρχισε να διαδίδεται. Η τοπογραφία των κτηριακών συγκροτημάτων, τόσο στο Βλαδιμήρ όσο και στο Κρεμλίνο της Μόσχας, τα οποία αποτελούνταν από τον Καθεδρικό της Κοίμησης και από τον ναό της Κατάθεσης της Τιμίας Εσθήτος της Θεοτόκου, απηχούσε την ιερή τοπογραφία των Βλαχερνών.

Τρούλλοι με δεκαεξάπλευρο τύμπανο

Ο τρούλλος επικρατεί τον 6ο αιώνα με την κατασκευή της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινούπολης, για να αποτελέσει ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά των ορθόδοξων ναών μέχρι σήμερα. Εξετάζονται οι τρούλλοι που φέρονται από δεκαεξάπλευρα τύμπανα, ένας τύπος τρούλλου που εμφανίζεται περιορισμένα αλλά διαχρονικά. Στην ομάδα αυτή ανήκουν ναοί της επιρροής του καθολικού του Οσίου Λουκά αλλά και διάσπαρτοι ναοί σε όλη την Ελλάδα, ενώ φαίνεται ότι ορισμένοι ναοί στην Κωνσταντινούπολη επηρεάστηκαν πιθανόν από τον ελλαδικό ναό. Οι ναοί αυτοί διαχωρίζονται από τους ναούς με κυλινδρικό τύμπανο και 16 παράθυρα.

Early Christian architecture as a source of inspiration for eleventh century churches on the aegean islands

Σε ορισμένες εκκλησίες στα μικρά νησιά του Αιγαίου εμφανίζεται μια προσπάθεια αναβίωσης της παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής. Ο Άγιος Μάμας της Ποταμιάς στη Νάξο και η Επισκοπή της Σαντορίνης εμπνέονται από γνωστούς ναούς του 6ου αιώνα. Παρόμοια τάση εμφανίζουν και οι Άγιοι Απόστολοι στο Άργος Καλύμνου. Αυτή η προσπάθεια είναι χαρακτηριστική της ιδεολογίας της εποχής της, αλλά περιορίζεται σε λίγα παραδείγματα, χωρίς να κατορθώνει να μεταβάλλει την τοπική έκφραση της αρχιτεκτονικής.

The katholikon churches of the monasteries of Hopovo and Papraća and their place in post-byzantine architecture

Η αρχιτεκτονική των καθολικών των μονών Hopovo και Papraća, οι οποίες χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, παρουσιάζεται αρχικά στο σύνολό της και κατόπιν εξετάζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματά της. Βάσει αυτών, και του ιστορικού πλαισίου της εποχής, εξετάζονται τα ζητήματα που αφορούν στην προέλευση του αρχιτεκτονικού τύπου τους και της μορφολογίας των όψεών τους, η οποία αναζητείται στη ναοδομία της μεταβυζαντινής εποχής.