Ostatni taki „Judosz”. Uwagi o konstruowaniu i dekonstruowaniu dziedzictwa kulturowego w kontekście tożsamości mieszkańców Skoczowa

Jednym z głównych czynników kształtujących profil kultury lokalnej jest ugruntowany w ciągu wielu pokoleń, wartościujący stosunek do własnego dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo, a co za tym idzie – definiowanie przeszłości, daje płaszczyznę poszukiwania wspólnej tożsamości społecznej i kulturowej, któraw rezultacie staje się platformą aktywności opartej na więziach społecznych. Ich manifestowanie wyraża współczynnik integracji wspólnoty lokalnej. Interesującym zwrotem jest sytuacja, w której wartość dziedzictwa kulturowego zostaje podważona albo przez członków wspólnoty, albo przez bodźce z zewnętrz. Mechanizmy obronne mają różny charakter, a konsekwencje mogą zdestabilizować wspólnotowość społecznościlub, przeciwnie, mogą ją wzmocnić. Tezy teoretyczne artykułu oparte są na badaniach empirycznych nad pochodem z Judoszem, który stanowijeden z wyznaczników tożsamościowych mieszkańców Skoczowa. Zakończona fiaskiem próba wpisania zwyczaju na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO wywołała konsternację wśród inicjatorów wpisu, a w konsekwencji refleksję nad żywotnością tej praktyki i próbę jej dekonstruowania.

Witebsk. Chagallowe ekspresje pamięci

Tekst jest antropologiczną analizą jednego tylko toposu rodzinnego miasta w twórczości autobiograficznej i malarskiej Marca Chagalla.

Miasta podzielone i pogranicza w studiach socjologicznych – o wyzwaniach i kierunkach badawczych

W ostatnich latach granice znalazły się w centrum zainteresowania zarówno badaczy wielu dyscyplin, jak i opinii publicznej. Propagowana po upadku „żelaznej kurtyny” optymistyczna wizja świata bez granic okazała się iluzją. Kryzys migracyjny, brexit czy pandemia koronawirusa pokazały, że granice wciąż są ważnyminstrumentem polityki państwa. Celem niniejszego artykułu jest próba refleksji nad nowymi trendami w socjologii pogranicza, w szczególności nad wykorzystaniem koncepcji narracji w studiach miejskich. Artykuł jest wynikiem warsztatów „Narracje i imaginacje w miastach podzielonych: między socjologią miasta a socjologią pogranicza”, które odbyły się w dniach 15–16 października 2020 r. w Ośrodku Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Tekst przedstawia syntezę najważniejszych wniosków z obrad, a jednocześnie omawia nowe kierunki badań i wyzwania związane z analizą pograniczy i zlokalizowanych w nich miast podzielonych.

Prawo do ogrodu. Ogrodnicy w przestrzeni miasta

Celem mojego artykułu jest przedstawienie działalności miejskich ogrodników – zdecentralizowanego, oddolnego ruchu realizującego różne formy upraw roślinnych w mieście. Krzyżują się w nim hobbystyczne zainteresowania uprawą kwiatów, warzyw i ziół, różne formy aktywizmu miejskiego oraz tendencje ekologiczne, zainteresowania ochroną Ziemi i racjonalnym wykorzystaniem jej zasobów. Miejskie ogrodnictwo traktuję jako jeden z ruchów miejskich, a jego działania – jako rodzaj infrapolityki. Wskazuję jednak, że nie można go traktować wyłącznie w kategoriach oporu, lecz w jego analizach należy uwzględniać reakcjęadwersarzy, która przejmuje znaki oporu i obraca na swą korzyść.

Etnografia jako „sztuka pomijania” – odsłona II. Migawki z badań terenowych w Gudżaracie (Indie), 1992

Głównym celem artykułu jest pokazanie specyfiki badań terenowych w Indiach na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Przedstawione refleksje oparte są na niepublikowanych wcześniej notatkach spisanych w marcu i kwietniu 1992 roku. Artykuł pokazuje, w jaki sposób etnograficzne działania w terenie rozumianejako „sztuka pomijania” były realizowane w badaniach nad tą samą grupą, jednak odmiennie w obu sąsiadujących ze sobą krajach – Indiach i Pakistanie. Pod określeniem „sztuka pomijania” rozumiem elementy etnograficznej pracy terenowej widoczne w notatkach, które jednak albo nie zostają wykorzystane w publikacjach, albo zostają pominięte w procesie tworzenia antropologii. Notatki te odzwierciedlają ówczesne cele, wizje, techniki badań oraz przemiany realizacji badań na przedmieściach – ówczesnych wioskach – Bhudź, stolicy dystryktu Kaczh. Powrót do starych zapisków daje możliwość spojrzenia na klasyczne znaczenia terenu ze perspektywy współczesnej. Zakładano wówczas, że doświadczenie terenowe polega na byciu z „Innym”. Takie spotkania oznaczały poznanie rozmówców poprzez oddanie im głosu zamiast prób obiektywizowania ich. Artykuł rzuca światło na dwa rodzaje rozmówców w Indiach: profesjonalnych przewodników dostarczających wiedzę o badanej grupie, a z drugiej strony przedstawicieli samej grupy, gdzie wiedzę nabywano poprzez przebywanie z nimi. Tekst ten porównuje również dwa sposoby prowadzenia badań nad grupą o wspólnym pochodzeniu w Indiach i Pakistanie.

Intensywna praca dziedzictwa – działania liderów w miasteczku Wilamowice

Położone w powiecie bielskim miasteczko Wilamowice ma ciekawą historię i niejednoznaczne dziedzictwo. Jego mieszkańcy, potomkowie średniowiecznych osadników, przez długie stulecia posługiwali się swoim własnym, niezrozumiałym dla sąsiadów językiem wilamowskim, posiadali własne zwyczaje i stroje.Po II wojnie światowej rozpoczął się proces zapominania wilamowskiego dziedzictwa. Dopiero w XXI wieku młodzi aktywiści z Wilamowic zaczęli walczyć o rewitalizację rodzimej kultury. Ich celem stało się dokumentowanie i rekonstruowanie wybranych elementów lokalnego dziedzictwa. Wciągając mieszkańcówWilamowic w różne podejmowane przez siebie działania, zaczęli aktywnie wpływać na sposób postrzegania własnego dziedzictwa i nowoczesne konstruowanie wilamowskiej tożsamości. Właśnie o tych aktualnych procesach „intensywnej pracy dziedzictwa” traktuje niniejszy tekst.

Pejzaż dźwiękowy sztetla we wspomnieniach dzieci i młodzieży żydowskiej w międzywojennej Polsce

Artykuł stanowi próbę przybliżenia pejzażu dźwiękowego małych miasteczek w międzywojennej Polsce. Audiosferę sztetla budowały osadzone w jego topografii dźwięki podlegające rytmom życia ludzkiego, pór roku i wydarzeń społecznych – dźwięki codzienności, której częścią była też muzyka. Różnorodność etnicznai kulturowa, jaką przedstawiała miejscowa społeczność, odzwierciedlała się w sferze jej aktywności muzycznej. Dzieci żydowskie obserwowały ten świat z innej perspektywy niż dorośli. „Muzyka miasteczka” już od najmłodszych lat kształtowała ich tożsamość, opartą na silnej identyfikacji z własną grupą, lecz także na nierozerwalnej więzi z najbliższym otoczeniem. Uczestnicząc w życiu, dzieci nie tylko były biernymi odbiorcami audiosfery, lecz same przyczyniały się do jej wzbogacania, przygotowując powoli sztetl do przemian czasów nowoczesności.

Wielokulturowość w dziełach Kolberga. Obecność wielu kultur i ideologia

Oskar Kolberg (1814–1890) dokumentował folklor na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Opublikował zaswego życia 33 tomy „Ludu” i „Obrazów etnograficznych”; kilkadziesiąt kolejnych tomów monografii regionalnych opublikowano po jego śmierci z jego archiwum. Zawarte w nich zapisy terenowe, artykuły i korespondencja potwierdzają wielokulturowość badanego przez niego terenu. Potwierdzają także stosunek badacza do multikulturalizmu. Akceptował on zróżnicowanie kulturowe i traktował je jako cechę wielokulturowego i wieloetnicznego politycznego narodu polskiego. Materiały zarejestrowane przez Kolberga cenione są i wykorzystywane nie tylko przez badaczy polskich, lecz także ukraińskich. białoruskich i litewskich.

Doświadczanie Krakowa: Stanisława Ignacego Witkiewicza Nienasycenie i Jedyne wyjście

W artykule omówiono Kraków początku lat dwudziestych minionego stulecia w surrealistycznej interpretacji Stanisława Ignacego Witkiewicza przedstawionej w jego powieściach Nienasycenie i Jedyne wyjście. Jednakże Witkiewicz nie opisywał realiów miasta, lecz je fantasmagoryzował, wybierając szczególne miejsca, z którymi był związany. Powieściowe postaci są odbiciem w krzywym zwierciadle jego krakowskich przyjaciół i kochanek. Pomiędzy nimi umieścił też siebie, czy też raczej rozmaite aspekty swej osobowości.

Nowe formy doświadczania przestrzeni oraz tradycji kulturowych w erze komunikacji cyfrowej

Kategoria przestrzeni obecna jest w dyskursie dotyczącym sieci komputerowych od momentu, gdy stały się one środowiskiem umożliwiającym wszelkiego rodzaju aktywność o charakterze społecznym. Zjawiska opisywane w poniższym artykule skupiają się na dwóch głównych wątkach. Pierwszym z nich jest transformacja tradycyjnie rozumianej przestrzenności (topografii) zachodząca pod wpływem połączenia technologii zdjęć satelitarnych, geolokalizacji, systemów informacji geograficznej i aplikacji mobilnych. Ich zsumowane możliwości tworzą tzw. „przestrzeń rozszerzoną”, konglomerat realnych lokalizacji i danych cyfrowych z nimi związanych. Drugim zagadnieniem są przeobrażenia, które dzięki współczesnym technologiom informacyjno-komunikacyjnym zachodzą w relacji człowieka z kulturą lokalną – jej tradycją i współczesnością.