Dwa nieznane dokumenty dotyczące epidemii „choroby papuziej” w Warszawie w 1951 roku

W archiwach Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie przechowywane są dwa dokumenty, związane z epidemią papuziej choroby w Warszawie w 1951 r. Przez długie lata informacje o tej epidemii były cenzurowane i tratowane jako tajemnica państwowa. Jej polityczne i społeczne aspekty nie doczekały się jak dotychczas naukowego opracowania. W kontekście powojennej odbudowy, 17 stycznia 1951 r. warszawskie ZOO otrzymało dziesięć papug z ogrodu zoologicznego w Antwerpii. Ptaki były chore na psitakozę i zaraziły nią pracowników ZOO i Państwowego Muzeum Zoologicznego. Pierwszy przedstawiony dokument, datowany 21 kwietnia 1951 r., jest listem z podziękowaniami od pacjentów i pracowników PMZ dla lekarzy i pielęgniarek, sióstr szarytek. Drugi dokument to wiersz Stanisławy Witaczek, opowiadający o pobycie w szpitalu i dziękujący szpitalnemu personelowi. Oba dokumenty zostały przedstawione w kontekście sytuacji w Polsce w 1951 r.: likwidacji niezależności instytucji naukowych, policyjnej kontroli badań, wszechobecności cenzury i propagandy oraz prześladowania byłych żołnierzy AK.

События 2014 года в Украине глазами отечественных и зарубежных исследователей

Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytania dotyczące poważnych problemów rozwoju państwa ukraińskiego, które umożliwiły rosyjską agresję na Ukrainę w 2014 r. (w szczególności aneksję Krymu przez Rosję, okupację Donbasu z dalszymi zamiarami podboju terytoriów ukraińskich, itp.). Praca opiera się na badaniach autorytatywnych ukraińskich i zagranicznych uczonych, którzy kiedyśpodkreślali te problematyczne momenty rozwoju Ukrainy, które osłabiły państwo od wewnątrz, a później umożliwiły agresję zewnętrzną. Autorka twierdzi, że wydarzenia 2014 r. na Ukrainie katalizowały długofalową brutalną politykę Federacji Rosyjskiej wobec młodego państwa ukraińskiego oraz ukazały problemy rozwoju poszczególnych regionów Ukrainy i państwa jako całości, co pozwoliło stronie rosyjskiej zmienić mapę Ukrainy. Zdaniem autorki, dla historyków ostatnie wydarzenia w państwie ukraińskim nie były cudem. Zarówno ukraińskie, jak i światowe środowisko naukowe od wielu lat dostrzega realne zagrożenie dla integralności ziem ukraińskich ze strony najbliższego sąsiada, czyli Federacji Rosyjskiej. Czynniki destabilizujące normalny rozwój i postęp państwa ukraińskiego, stymulujące odśrodkowe tendencje separatystyczne, a docelowo rosyjska agresja na Ukrainę w 2014 r. to: niski poziom edukacji narodowej, w tym historycznej; niezrozumienie i pogarda dla cech i wartości narodowych (język, kultura, historia itp.); niedostateczna znajomość trudnej tragicznej drogi Ukraińców w kierunku samostanowienia i niezależności; słabość w obronie swoich praw narodowych; różnice cywilizacyjne Zachodu i Wschodu Ukrainy; skład populacji - istnienie nadmiernego odsetka mniejszości narodowych w porównaniu z ludnością autochtoniczną, co przyczyniło się do zwrócenia większej uwagi na problemy innych narodowości i zmniejszenie zainteresowania problemami narodu tubylczego; istnienie „słabych punktów” rozwoju politycznego, społeczno-gospodarczego, kulturalnego Ukraińców, co było wykorzystywane przez propagandę rosyjską do celów antypaństwowych itd.

Złe dziedzictwo a obowiązek pamiętania w "Topografii pamięci" Martina Pollacka

W niniejszym artykule dokonano analizy esejów autobiograficznych Martina Pollacka zebranych w tomie Topografia pamięci. Ich myślą przewodnią są zmagania autora z pamięcią o przodkach – nazistach. Pollack jest synem nazistowskiego zbrodniarza Gerharda Basta. Centralnym punktem dokonanej analizy jest zbadanie perspektywy syn – ojciec oraz sprawdzenie, na ile trauma międzypokoleniowa ma wpływ na narrację prowadzoną przez syna. Pojęcie postpamięci, stanowiące podstawę teoretyczną artykułu, zakłada, że potomkowie zarówno sprawców, jak i ofiar na tyle głęboko włączają się do procesu pamięci poprzedniego pokolenia, iż owa pamięć jest transmitowana na tych, którzy w owych wydarzeniach nie brali udziału. Lektura esejów jest okazją do przeanalizowania wpływu narodowego socjalizmu na życie tych, którzy go osobiście nie doświadczyli. W tym kontekście warto zbadać, jak Pollack pisze o pamięci dotyczącej narodoweg socjalizmu, tym bardziej że w narracji wykracza on poza pamięć o bliskich i pisze o szerzej pojętym ‘rozrachunku z przeszłością’ lub ‘przezwyciężaniu przeszłości’ w Austrii. Rozróżnia przy tym pamięć różnych pokoleń: pisze o generacjach dziadka, ojca, o swojej i wreszcie swojego syna pokazując, w jaki sposób przeszłość wpływa na teraźniejszość powodując międzypokoleniową traumę u poszczególnych ludzi, ale także u całego narodu.

Korespondencja pomiędzy Antygonem II Gonatasem a Zenononem z Kition – przyczynek do rozważań nad tworzeniem kręgu intelektualnego na dworze Antygonidów

Przedmiotem rozważań podjętych przez autora przedłożonego tekstu jest zapamiętana przez Diogenesa Laertiosa korespondencja, która została wymieniona pomiędzy władcą Antygonidów Antygonem II Gonatasem (283–239 p.n.e.) a filozofem Zenonem z Kition (333/2–262 p.n.e.). Sprowadza się ona jedynie do dwóch listów, podanych w retorycznej konwencji i będących ekspozycją poglądówstoickich. Antygon w swoim liście do Zenona prosi filozofa o intelektualne wsparcie dworu. Ten jednak dyplomatycznie odmawia przyjęcia propozycji gościny, usprawiedliwiając swoją decyzję zaawansowanym wiekiem. Analiza wymiany myśli pomiędzy królem a filozofem wskazuje, że chociaż prezentacja poczynań Antygona może być obarczona echem negatywnego przekazu na temat Macedonii, to jednak działania władcy wskazują na chęć budowania intelektualnej rangi oświeconego dworu Antygonidów. Poza uczestnictwem w rywalizacji dworów, będącej elementem hellenistycznej konwencji, zwrócenie się w kierunku prominentnego filozofa miało również dla władcy ważny wymiar indywidulany. Antygon, który chciał postrzegać siebie jako zwycięzca Pyrrusa (272 p.n.e.), dążąc jednocześnie do zademonstrowania nad Epirotą swojej wyższości, także w sferze intelektualnej.

Średniowieczne oraz nowożytne kroniki polskie; wykorzystanie innych materiałów źródłowych w narracji "Kroniki" Stefana Ranatowicza CRL (1617–1694)

"Kronika" Stefana Ranatowicza CRL jest siedemnastowieczną historią zgromadzenia kanoników regularnych laterańskich kongregacji Bożego Ciała na Kazimierzu w Krakowie. Praca ta, oprócz żywotów kolejnych prepozytów klasztoru oraz historii zakonu zawiera również wiele notat rocznikarskich dotyczących ważnych wydarzeń historycznych, kulturalnych i społecznych traktujących głównie o wydarzeniach w Małopolsce, ale również odnoszących się do ważnych procesów i faktów ogólnopolskich. Jest to cenne źródło historyczne, szczególnie dla badaczy XVII w. Ranatowicz w swej Kronice opiera się bardzo często na różnorodnym materiale źródłowym, odwołuje się w swej relacji niejednokrotnie do średniowiecznych i nowożytnych kronik polskich, z których najbardziej wydawał się cenić dzieje Polski autorstwa Jana Długosza. Narracja Ranatowicza jest to już dziejopisarstwo nowożytne, oparte na selekcji materiału i krytyce źródła. Praca jest skonstruowana w sposób przemyślany i obfituje w wiele faktów chętnie wykorzystywanych w późniejszych latach przez innych historyków.

Wyprawy rabunkowe mieszkańców północnego Mazowsza do powiatu szczycieńskiego w latach 1945–1946 w świetle źródeł Ministerstwa Ziem Odzyskanych

W 1945 i 1946 r. w powiecie szczycieńskim, położonym w południowej części Okręgu Mazurskiego, a później województwa olsztyńskiego, dochodziło do bardzo groźnych i niebezpiecznych wydarzeń. Obszar ten był miejscem wypraw łupieżczych, w których brali udział mieszkańcy północnych powiatów województwa warszawskiego. Codziennością stały się: przemoc, rabunki i grabieże. Ofiarami padali na ogół autochtoni, których siłą usuwano z ich domostw i gospodarstw, a czasem także faktyczni osadnicy, którzy przybywali z myślą o trwałym osadnictwie. W proceder grabieży włączali się często funkcjonariusze MO i UB, co wzmacniało wśród grup dokonujących rabunków poczucie bezkarności. Trudnej sytuacji nie była w stanie rozwiązać władza lokalna. Tymczasem zjawisko to stało się na tyle niebezpieczne dla procesu osadnictwa i późniejszego rozwoju gospodarczego tych ziem, że doprowadziło do podjęcia jesienią 1946 r. przez Ministerstwo Ziem Odzyskanych działań interwencyjnych, w tym m.in. w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego. Ich śladem jest kilka dokumentów wytworzonych przez MZO, w których problem ten został opisany. Mimo stopniowej poprawy stanu bezpieczeństwa po 1946 r., społeczne i gospodarcze skutki wspomnianych zjawisk były odczuwane na tych terenach przez wiele kolejnych lat.

Komunistyczny proces i więzienie w relacji więźnia politycznego Witolda Zygmunta Kulerskiego

Witold Zygmunt Kulerski to syn Wiktora Kulerskiego, założyciela i wydawcy „Gazety Grudziądzkiej”. Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Francji. Tam był Stanisław Mikołajczyk, urzędujący wiceprzewodniczący Rady Narodowej RP. Kulerski był jego sekretarzem. Po wojnie obaj wrócili do Polski. Po ucieczce Mikołajczyka z Polski Kulerski jako jego najbliższy współpracownik został aresztowany i przetrzymywany w więzieniu na Mokotowie, a po zakończonym procesie w charakterze więźnia trafił do więzienia we Wronkach. Zamieszczony dokument jest osobistym świadectwem więźnia politycznego w czasach komunistycznego reżimu.

The Polish Underground State vs. The Polish Communists, and the concept of counteraction

Podczas II wojny światowej Polskie Państwo Podziemne zostało zmuszone walczyć o niepodległą, suwerenną i integralnie terytorialną Polskę również z komunistycznym podziemiem. Artykuł systematyzuje dotychczasowe ustalenia odnoszące się zarówno do antykomunistycznych struktur Polski Podziemnej odpowiedzialnych za prowadzenie konfrontacji z komunistami, skupiając się również na ukazaniu form oraz metod stosowanych w tejże walce. Tekst przedstawia liczne ograniczenia, jaki rzutowały na dość umiarkowane metody konfrontacji z komunistami, jakimi posługiwało się Polskie Państwo Podziemne. Takich ograniczeń nie stosowali komuniści ani w okresie II wojny światowej, ani po zdobyciu władzy w powojennej Polsce.

Jana Karola Chodkiewicza (1686–1712), starosty wielońskiego, błudeńskiego, bejsagolskiego i dawgieliskiego percepta oraz wydatki na naukę w Warszawie w latach 1700–1705. Przyczynek do historii kształcenia młodzieży magnackiej w Rzeczpospolitej

Postać Jana Karola Chodkiewicza (1686–1712) z linii supraskiej nie doczekała się do tej pory swojego opracowania choćby w postaci noty biograficznej. Artykuł niniejszy przybliża więc wybrany fragment z życiorysu wyżej wymienionego bohatera, który w latach 1700–1705 przebywał na naukach w szkole jezuickiej w Warszawie. Okres nauk stanowił ważne wydarzenie w życiu młodych magnatów, którzy w ich ramach przygotowywali się do służby państwowej i funkcjonowania w społeczeństwie szlacheckim. Nie inaczej było w przypadku Jana Karola, dziedzica ogromnej fortuny chodkiewiczowskiej, który resztę swojego krótkiego życia spędził później na sporach o dobra ojczyste. Młody starosta pobierał nauki w trudnym dla Warszawy i Rzeczpospolitej okresie zawirowań polityczno-militarnych, jakie przyniosła ze sobą Wielka Wojna Północna (1700–1721). Wydarzenia tego czasu, których był świadkiem, stanowiły niewątpliwie dla niego dodatkową szkołę życiową. W tekście zostały opisane dochody (percepta) oraz wydatki Jana Karola Chodkiewicza (1686–1712), starosty wielońskiego, błudeńskiego, bejsagolskiego i dawgieliskiego, na naukę w Warszawie w latach 1700–1705. Prezentowane źródła, zamieszczone w postaci aneksów, pozwalają zrekonstruować dwór młodego magnata: iloma dysponował sługami, na jakie rzeczy oraz zbytki wydawał najwięcej pieniędzy, ile kosztowały konkretne przedmioty i usługi w omawianym okresie. Można się również zorientować w magnackim jadłospisie, panującej modzie męskiej oraz jakiego rodzaju nauki były przez niego najchętniej pobierane. Z tych względów, artykuł ten o charakterze przyczynkarskim, może stanowić impuls do dalszych badań nad dziejami kształcenia młodzieży magnackiej w państwie polsko-litewskim, ale także zwrócić uwagę na materialną kwestię związaną z tego typu wyjazdami studenckimi.