Глаголы физического контакта: модели управления и семантические сдвиги

Artykuł poświęcony jest korpusowym badaniom zmian semantycznych, które powstają przy wyrażaniu przez czasowniki kontaktu fizycznego, typu: całować, obejmować, gładzić walencji possesora (posiadacza) i części ciała. Reprezentują one różne modele rekcyjne : wyrażanie biernikiem walencji possesora przy fakultatywnym wyrażaniu części (całować ją (w usta), głaskać dziecko (po główce), walencji części formą biernika przy jednoczesnym wyrażaniu possesora przez zaimek dzierżawczy lub przez dopełniacz (całować jej ręce/ ręce żony), a także użycie formy celownika dla possesora, a biernika dla wyrażenia części (całować matce ręce, głaskać jej/ żonie plecy). Nasze ogólne spostrzeżenia uszczegóławiają wnioski z poprzednich prac z tego zakresu badań, wyjaśniają rozkład częstotliwości występowania omawianych konstrukcji z nazwami części ciała oraz preferowanych przez czasowniki syntaktycznych sposobów wyrażania semantycznych aktantów. Opisują także artystyczny efekt użycia omawianych wyrażeń w nietypowych konstrukcjach w tekstach literackich. АбстрактРабота посвящена корпусному исследованию семантических сдвигов, которые возникают при различном выражении валентности посессора и части у глаголов физического контакта целовать, обнимать, гладить и др. Они позволяют разные модели управления: выражение валентности посессора аккузативом при факультативном выражении части (целовать ее (в губы), гладить ребенка(по голове)), валентности части аккузативом при выражении валентности посессора притяжательным местоимением или генитивом (целовать ее руки, целовать руки жены), а также вынесение посессора в дативную конструкцию, с выражением части аккузативом (целовать ей руки, гладить ей спину). Наши общие наблюдения уточняют выводы предыдущих работ в этой области исследований, дают объяснение частотной дистрибуции названий частей тела по разным конструкциям, а также предпочтительным синтаксическим способам выражения семантических актантов у глаголов, описывают художественный эффект использования слов в несвойственных им конструкциях в литературных текстах.

Zero-marked valency alternations in Macedonian

Artykuł omawia alternacje walencyjne, nie posiadające jawnego wykładnika w języku macedońskim. Wydaje się, że jest to ważna cecha typologiczna, która odróżnia macedoński od innych języków słowiańskich. W pracy przedstawiono ogólny opis tendencji labilności w odniesieniu do cech składniowych, semantycznych i dystrybucyjnych czasownika. Wykryto i przeanalizowano około 150 czasowników, wchodzących w labilność zachowującą przy alternacji patiensa i agensa. Czasowniki typu pierwszego przy zmianie perspektywy zachowują miejsce dla patiensa, ale w innej pozycji syntaktycznej (Toj sedna – Tie go sednaa. ‘On siedział – Posadzili go’); typu drugiego zaś zachowują tematyczne miejsce dla agensa (Taa odi po poleto – Taa go odi poleto ‘Idzie przez pole – Idzie w pole’). Czasowniki zostały poklasyfikowane zgodnie z kryteriami składniowymi i semantycznymi po to, aby wskazać zdarzenia, które dopuszczają tego typu alternacje walencyjne oraz dominujące korelacje semantyczne, zachodzące między parami czasowników.

Valence českých verbálních jmen v nominálních konstrukcích a ve verbonominálních predikátech s kategoriálním slovesem

Czeskie rzeczowniki odczasownikowe (kończące się na przyrostek -ní/-tí) oznaczające zdarzenie (np. poučení jako proces) lub abstrakcyjny rezultat akcji (np. poučení jako przekazana informacja) różnią się z punktu widzenia walencji głównie tym, jak wyrażają swoje dopełnienia walencyjne w strukturze powierzchniowej.W konstrukcjach nominalnych wyraz powierzchniowy dopełnień walencyjnych rzeczowników odczasownikowych oznaczających zdarzenie można wyprowadzić ze struktury walencyjnej ich bazowych czasowników. Natomiast rzeczowniki odczasownikowe oznaczające abstrakcyjny rezultat akcji po to, aby powierzchownie wyrazić swoje dopełnienia walencyjne, używają oprócz systemowych form morfematycznych również formy niesystemowe. W konstrukcjach werbo-nominalnych, w których centrum syntaktycznym jest czasownik kategorialny, rzeczowniki odsłowne oznaczające zdarzenie systematycznie wymagają na powierzchni jako partycypanta czasownika Agensa (w szerokim znaczeniu). Z kolei rzeczowniki odczasownikowe oznaczające abstrakcyjny rezultat akcji często mogą na powierzchni wyrażać innych uczestników semantycznych jako uzupełnienie czasownika, a wybór różnych czasowników kategorialnych często pozwala im za każdym razem spojrzeć na wskazaną sytuację z punktu widzenia innego uczestnika. AbstraktČeská verbální jména (zakončená sufixy -ní/-tí) označující událost (např. poučení jako proces) nebo abstraktní výsledek děje (např. poučení jako předaná informace) se z hlediska valence liší především tím, jak v povrchové struktuře vyjadřují svá valenční doplnění. V nominálních konstrukcích je povrchové vyjádření valenčních doplnění verbálních jmen označujících událost odvoditelné z valenční struktury jejich základových sloves. Oproti tomu verbální substantiva označující abstraktní výsledek děje užívají k povrchovému vyjádření svých valenčních doplnění vedle systémových morfematických forem i formy nesystémové. Ve verbonominálních konstrukcích, v nichž je syntaktickým centrem kategoriální sloveso, verbální jména označující událost systematicky uplatňují na povrchu jako subjekt slovesa participant Agens (v širokém slova smyslu). Oproti tomu verbální jména označující abstraktní výsledek děje mohou často na povrchu jako rozvití slovesa vyjádřit i své další sémantické participanty a výběr různých kategoriálních sloves jim často umožňuje perspektivizovat označovanou situaci pokaždé z hlediska jiného participantu.

Błędy walencyjne w tekstach obcokrajowców uczących się języka polskiego w świetle korpusu PoLKo

Niniejszy artykuł ma na celu omówienie błędów walencyjnych w pracach pisemnych obcokrajowców uczących się języka polskiego jako obcego. Walencja jest kluczowym elementem przyswajania języka obcego, jednakże w przypadku języka polskiego jako obcego nadal brakuje badań nad błędami walencji, które byłyby oparte na danych empirycznych. Prezentowane opracowanie stanowi pierwszą próbę analizy błędów walencyjnychna podstawie danych z Korpusu Uczniowskiego Języka Polskiego PoLKo. Niniejsze badanie jest pilotażowe i obejmuje różne poziomy zaawansowania (A1–C1) i narodowości (słowiańskie i niesłowiańskie) autorów tekstów. Materiał korpusowy wykazał, iż błędy walencyjne występują na wszystkich poziomach językowych i dla różnych narodowości. Niemniej jednak błędy walencyjne są częstsze we frazach przyimkowychwśród uczniów z niefleksyjnym językiem ojczystym. Potrzebne są jednak dalsze badania w tej dziedzinie, które z rozwojem korpusu uczniowskiego PoLKo przyniosą nowe wyniki i wnioski.

Składnia frazeologizmów o funkcjach przymiotnika (zarys problematyki)

Głównym przedmiotem artykułu są frazeologizmy pełniące funkcję przymiotników (np. cały i zdrowy, pierwszy lepszy, jaki taki, starej daty, całą gębą), nieco uwagi poświęcono jednak także związkom, które bywają używane zarówno adiektywnie, jak i adwerbialnie (np. na medal, pod adresem, do białego rana, na czarną godzinę, pi razy oko). Została scharakteryzowana ich składnia wewnętrzna, czyli relacje między komponentami, oraz składnia zewnętrzna, czyli funkcje w wypowiedzeniu. Ze względu na budowę obie grupy jednostek tworzą zbiory bardzo zróżnicowane. Analiza wypowiedzeń pokazuje, że wśród wyrażeń przymiotnikowych są jednostki: – zajmujące tylko pozycję przyrzeczownikową (będące w zdaniu przydawkami), np. od siedmiu boleści, spod ciemnej gwiazdy, świeżo upieczony, z krwi i kości, czystej wody; – zajmujące pozycję przyrzeczownikową lub przyłącznikową (będące w zdaniu przydawkami lub orzecznikami), np. pod psem, cały w skowronkach, w czepku urodzony, nadgryziony zębem czasu, zamknięty na cztery spusty. Te ostatnie mogą być użyte również w apozycji, jako przydawki dopełniające, oraz w pozycji przyorzeczeniowej.

Derived lexical reciprocal verbs in Czech

W języku czeskim (podobnie jak w innych językach słowiańskich) klityki refleksywne służą – między innymi – jako środek derywacji czasowników recyprokalnych, czyli takich, które zawierają wzajemność bezpośrednio w znaczeniu leksykalnym. W artykule odróżniam te czasowniki, u których wzajemność wyrażona jest przez klitykę zwrotną (nenávidět se ‘nienawidzić siebie wzajemnie’ ← nenávidět ‘nienawidzić kogoś’ i slíbit si ‘obiecać sobie coś wzajemnie’ ← slíbit ‘obiecać coś komuś’), od tych czasowników wzajemnych, przy których pełnią te klityki inną funkcję (oddělit se ‘oddzielić się od siebie’ ← oddělit ‘oddzielić kogoś/coś od kogoś/czegoś’). Czasownik recyprokalne pierwszego typu tworzą konstrukcje, w których uczestników w stosunku wzajemności wyrażano typowo w pozycji subjektu i objektu dalszego w narzędniku (Petr si slíbil s Marií věrnost.‘Piotr i Maria obiecali sobie nawzajem wierność’). Czasowniki te dzielą się na kilka klas semantycznych, które jednak semantycznie w dużym stopniu są takie same jak klasy czasowników recyprokalnych innych typów.

Selected constructions with nouns denoting emotions and metaphors of emotions in Czech

Artykuł dotyczy relacji między formą konstrukcji, w której pojawiają się rzeczowniki oznaczające emocje, a konceptualizacją metaforyczną tych emocji w języku czeskim. Koncentruję się na wybranych rzeczownikach oznaczających emocje negatywne (vztek ‘wściekłość’, zlost ‘złość’, hněv ‘gniew’, amok ‘amok’, strach ‘strach’, úzkost ‘niepokój’, panika ‘panika’, nelibost ‘uraza’, nechuť ‘niechęć’) oraz na czasownikach, z którymi mogą być łączone w funkcji podmiotu lub dopełnienia (oraz marginalnie i innych typów). Zostały zidentyfikowane zgodności w preferowanych typach konstrukcji dla danych emocji, w repertuarze używanych czasowników oraz w metaforach powiązanych. Jednak wyniki można wyjaśnić za pomocą procesów metaforycznych lub czynników semantycznych, takich jak intensywność lub „aktywność” emocji tylko częściowo. Artykuł łączy teorię walencyjną z kognitywnym podejściem do języka i jest oparty na danych z synchronicznego korpusu pisanego języka czeskiego SYN2015.

Wokół opisu cech walencji czasowników typu: pol. ściemnieć, wygładzić się; bułg. изруся се, изгладя се

Artykuł dotyczy interpretacji semantyczno-składniowej struktur zdaniowych, w których wyrażana jest relacja część : całość w odniesieniu do jednostki ożywionej (z cechą [+anim / i +hum] oraz części jej ciała, np. Włosy Piotrusia ściemniały. (z wariantem Włosy Piotrusiowi ściemniały.). Autor odwołuje się do teoretycznych podstaw modelu składni zdania opartego na relacji predykatowo-argumentowej (w tym do fundamentalnej wersji S. Karolaka). Ukazane zostały dwa sposoby interpretacji omawianych struktur, w których predykaty konstytuujące struktury zdaniowe otwierają jedną pozycję dla argumentu. Przedyskutowana została struktura tego argumentu i ukazane odpowiedniki w języku bułgarskim. Odniesiono się także do opisu kolejnego typu czasowników (boleć), również otwierających w klasyfikacji S. Karolaka pozycję dla jednego, semantyczniezłożonego argumentu. Zdaniem autora artykułu rozbudowanie struktury semantycznej tych czasowników o predykaty typu czuć / doznawać wpływa na ich klasyfikację dwuargumentową.

Wpływ prefiksacji na walencję polskich czasowników

W artykule zostały opisane wszystkie występujące w języku polskim zmiany schematów walencyjnych wywołane prefiksacją. Analiza kilkuset czasowników pozwoliła na wyodrębnienie wśród nich takich, które dziedziczą schemat walencyjny po swoich podstawach słowotwórczych i 9 typów derywatów, które zmieniają swoje wymagania walencyjne po dodaniu do nich prefiksu. Zmiany te dotyczą liczby otwieranych pozycji, ich konfiguracji oraz postaci morfologicznej. Ich źródłem jest najczęściej znaczenie wprowadzane przez prefiks do struktury semantycznej czasownika lub typ prefiksu wyróżniony ze względu na narzucany przez ten prefiks przypadek gramatyczny.

O diagnozie. Analiza składniowo-semantyczna

Celem analizy jest zaprezentowanie walencji rzeczownika diagnoza. Przegląd definicji słowikowych ma pomóc w ustaleniu, ile znaczeń diagnozy powinno się wyróżniać. Na podstawie analizy przykładów słownikowych i schematów ze słownika walencji Walenty przedstawiona została struktura omawianego leksemu. Wypowiedziz NKJP służą do scharakteryzowania pod względem morfologicznym i semantycznym pozycji, które diagnoza otwiera. W podsumowaniu wskazuję trudności w interpretacji powierzchniowych realizacji schematu tego rzeczownika.