Holenderski Podręcznik do porządkowania i opisu archiwów autorstwa S. Mullera, J. Feitha i R. Fruina z 1898 roku i jego późniejsze wydania

Wydany w 1898 r. holenderski Podręcznik do porządkowania i opisu archiwów S. Mullera, J. Feitha i R. Fruina jest jedną z najbardziej przełomowych publikacji w historii archiwistyki. Książka jako jedna z pierwszych na świecie podaje szczegółowe wskazówki odnośnie do organizacji archiwów i pracy archiwistów, a jej autorzy mieli na celu ujednolicenie zasad panujących w archiwach europejskich. Dzięki tłumaczeniom dokonanym na języki obce podręcznik wzbudził szerokie zainteresowanie poza Holandią i wywołał dyskusję na temat zasadności stosowania w archiwach zasady proweniencji. Ostatecznie stał się również motorem napędowym do jej przyjęcia przez większość europejskich archiwów, czego wyrazem była uchwała w tej sprawie podjęta na I Międzynarodowym Kongresie Archiwistów i Bibliotekarzy w Brukseli w 19010 r. Artykuł odpowiada na pytania o to, jaki był kontekst historyczny napisania podręcznika, jakie motywy kierowały autorami przy pisaniu poszczególnych rozdziałów i jaki był przebieg prac edytorskich. Dalsza część tekstu zawiera prezentację i analizę treści przedstawionych w książce. Ostatnia część artykułu stanowi krótkie omówienie kontekstu powstania poszczególnych wydań podręcznika oraz zawiera wykaz jego tłumaczeń na języki obce.

Hic liber in archivio conventus asservandus czyli o archiwum klasztoru św. Marcina karmelitanek bosych w Krakowie (1612-1655)

Nowożytne archiwa polskich klasztorów żeńskich nie stały się dotychczas przedmiotem pogłębionych studiów, choć dziejom samych wspólnot zakonnych poświęcono już wiele publikacji. Uwagę badaczy przykuwała jednak przede wszystkim historia zakonów i zgromadzeń zakonnych żeńskich, twórczość literacka zakonnic, ich epistolografia, funkcjonowanie książki w środowisku monastycznym czy teatr zakonny. Archiwum pojawiało się we wszystkich tych pracach wyłącznie jako repozytorium dokumentów historycznych, stanowiących źródłową bazę dla podjętych badań, nigdy natomiast jako wyodrębniony obszar działalności nowożytnych żeńskich klasztorów. Artykuł omawia funkcjonowanie w latach 1612–1655 archiwum najstarszego w Polsce klasztoru karmelitanek bosych w Krakowie, założonego przez mniszki przybyłe z Louvain, Mons i Antwerpii. Za pomocą analizy zachowanych archiwaliów wykazano, iż badane archiwum stanowiło obszar twórczej aktywności karmelitańskich mniszek, wyrażającej się m.in. w podejmowaniu decyzji o zachowaniu wybranych materiałów archiwalnych dla kolejnych generacji. Niderlandzkie fundatorki, przenosząc na grunt polski znaną im z autopsji praktykę tworzenia i przechowywania klasztornej dokumentacji, kładły zarazem fundament pod rozwój rodzimej kultury dokumentu, a zarazem też kultury pamięci.

VIII Wiosenne Spotkania Archiwalne: „Dobre praktyki zarządzania dokumentacją", Toruń, 20–21 V 2021 r.

Sprawozdanie z konferencji VIII Wiosenne Spotkania Archiwalne: „Dobre praktyki zarządzania dokumentacją”, Toruń, 20–21 V 2021 r.

Pobyt w Archiwum Polskiego Muzeum w Rapperswilu

W artykule uzupełniam historię Muzeum Polskiego w Rapperswilu, przedstawioną na początku XXI wieku przez Annę Krochmal, o czasy współczesne. Bazując na własnych obserwacjach i doświadczeniach charakteryzuję zasób archiwum niniejszej instytucji, jej personel oraz opisuję zadania które tam zrealizowałem jako archiwista podczas dwumiesięcznego stażu. Wyjaśniam specyficzną strukturę własnościową i finansową Muzeum oraz związanego z nim Towarzystwa, a także uświadamiam o niezwykle trudnej współczesnej sytuacji placówki.

Spuścizna Władysława Łozińskiego (1843–1913) w Centralnym Państwowym Historycznym Archiwum Ukrainy we Lwowie

Artykuł omawia spuściznę Władysława Łozińskiego przechowywaną w Centralnym Państwowym Historycznym Archiwum Ukrainy we Lwowie. Jego integralną część stanowi aneks, w którym przedstawiono wykaz jednostek wchodzących w skład zespołu 135 ze wspomnianego archiwum (tłumaczenie własne z języka ukraińskiego). Lwowska spuścizna Łozińskiego zasługuje na szersze omówienie, dotychczas żaden z badaczy jego życia i twórczości nie skorzystał z tego cennego zespołu. Różnorodność materiałów doskonale odzwierciedla różnorodne zainteresowania Łozińskiego, jego zaangażowanie w życie społeczne i kulturalne nie tylko Lwowa, ale całej Galicji.

Brakowanie dokumentacji niearchiwalnej i gospodarka makulaturą w urzędzie na przykładzie przepisów Ministerstwa Leśnictwa w Warszawie z lat 1951 i 1952

W maju 1951 r. zatwierdzona została uchwała Prezydium Rządu w sprawie gospodarki makulaturą, której zapisy w znacznej mierze odnosiły się do urzędów administracji państwowej. Rozwinięciem uchwały rządowej były wytyczne Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych z lutego 1952 r. w sprawie trybu postępowania przy przekazywaniu akt urzędów i instytucji państwowych na makulaturę. Artykuł prezentuje wymienione wyżej normatywy, próbę ich wdrożenia oraz skutki nowego stanu prawnego dla mechanizmu brakowania dokumentacji niearchiwalnej na przykładzie Ministerstwa Leśnictwa w Warszawie. W efekcie w składnicy akt Ministerstwa przeprowadzono podział akt na kategorie A oraz B, następnie przygotowano stosowne spisy akt przeznaczonych na brakowanie i wystąpiono do właściwych władz archiwalnych o wydanie zgody na przekazanie ich na makulaturę. Niestety, proces ten objął tylko niewielkie ilość dokumentacji niearchiwalnej z zasobu składnicy akt Ministerstwa, a do selekcji archiwaliów resortu powrócono dopiero po kilku latach (być może z powodu trudności w prawidłowej kwalifikacji poszczególnych materiałów do kategorii A bądź B, o czym świadczyły protokoły z kontroli przebiegu takiej kwalifikacji).

Administracyjne procedury postępowania w przypadkach kradzieży, zagubienia, nadużycia bądź fałszerstwa pieczęci w 20-leciu międzywojennym.

Poprawne i przejrzyste działanie aparatu administracyjnego państwa jest istotne dla jego ogólnego funkcjonowania. Jednym z elementów administracji państwa jest system używanych przez nią pieczęci. Poniższy artykuł został poświęcony zjawiskom zaburzającym poprawne funkcjonowanie państwowego systemu sfragistycznego. Porusza on kwestie zagubień, kradzieży i fałszerstw pieczęci urzędowych w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Uwaga tekstu skupia się na administracyjnych procedurach postępowania w zaistniałych sytuacjach. W pierwszej części tekstu zaprezentowano normatywy, które regulowały sankcje karne wobec osób dopuszczających się przestępstw w odniesieniu do pieczęci urzędowych oraz normatywy regulujące kwestie systemu sfragistycznego państwa. Przeanalizowane pod tym kątem prawo II Rzeczypospolitej nie określało jednak procedur działań na płaszczyźnie administracyjno-biurowej w przypadkach wykrycia nadużyć pieczęci. Obraz takich procedur rysują materiały archiwalne w sprawach zagubień, kradzieży i fałszerstw pieczęci urzędowych. Przedstawiony w drugiej części tekstu obraz tych procedur został zarysowany przede wszystkim na podstawie materiałów archiwalnych z zasobów archiwów państwowych w Bydgoszczy i Toruniu. Materiał uzupełniający opis omawianych procedur administracyjnych stanowiły wojewódzkie dzienniki urzędowe i umieszczane w nich informacje dotyczące poruszanych w artykule naruszeń bezpieczeństwa systemu sfragistycznego państwa polskiego.

Propagatorzy prac kulturalno-oświatowych i działalności popularyzatorskiej archiwów państwowych w Polsce w dobie Polski Ludowej

Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte XX stulecia to dynamiczny rozwój tzw. prac kulturalno-oświatowych i działalności popularyzatorskiej archiwów państwowych. Istotną rolę odgrywały czynniki ludzkie w tej materii. To wiedza, kompetencje, a przede wszystkim zaangażowanie i kreatywność archiwistów w poszczególnych archiwach państwowych przełożyły się na realne działania popularyzatorskie determinując ich rozmach, jakość czy częstotliwość. Niezależnie od praktycznej aktywności archiwów i ich pracowników na niwie kulturalno-oświatowej, pojawiały się wypowiedzi archiwistów dotyczące omawianego obszaru. Kilku autorów tekstów dotyczących zagadnień kulturalno-oświatowych można zaliczyć do grona pionierów czy też propagatorów popularyzacji w archiwach. Są to: Tadeusz Młodkowski, Stanisława Pańków, Mieczysław Bandurka, Jacek Jedliński Stefan Oswald Popiołek. Wszystkich wspomnianych archiwistów łączą związki z oświatą. Większość z nich w toku edukacji zdobyła profesję nauczyciela, niektórzy czynnie przez pewien okres pracowali w tym zawodzie, inni przynależeli do organizacji nauczycielskich. Życiorysy Stanisławy Pańków, Tadeusza Młodkowskiego, Mieczysława Bandurki, Jacka Jedlińskiego i Stefana Popiołka zdają się potwierdzać, że duży wpływ na podejmowanie działań popularyzatorskich przez archiwistów, ich częstotliwość i jakość miały (i nadal mają) takie czynniki jak wykształcenie czy przygotowanie pedagogiczne archiwalnego personelu. Rozumienie roli i znaczenia aktywności archiwów na niwie szeroko rozumianej edukacji wynika i silnie łączy się z kompetencjami i wiedzą z zakresu pedagogiki.