Komemoratywne i reprezentacyjne aspekty działalności fundacyjnej luteranek na Śląsku. Trzy szlacheckie fundacje z lat 1570–1620

Tematem rozważań tego artykułu są trzy luterańskie fundacje zlecone przez śląskie szlachcianki: ufundowane przez Barbarę von Žerotin ur. von Biberstein epitafium Karola Krzysztofa Podiebrada w kościele zamkowym w Oleśnicy (1579), ołtarz z kościoła św. Jadwigi w Gryfowie Śląskim (ok. 1606) z fundacji Eleonory von Schaffgotsch ur. von Promnitz oraz ambona w kościele św. Michała Archanioła w Sławie Śląskiej (1619), fundacja Anny von Niebelschütz ur. von Rechenberg. Przedmiotem analizy są programy ikonograficzno-inskrypcyjne tych obiektów, a w szczególności pojawiające się w nich wizualne formy komemoracji oraz sposoby reprezentacji jednostki i rodu.

Boronowska opowieść. Rapt J[ej]m[ości] Panny Dzierżanowskiej przez J[ego]m[ości] P[an]a Frantemberka [– –] – edycja utworu

Artykuł zawiera edycję rękopiśmiennego utworu okolicznościowego opowiadającego o uprowadzeniu panny. Tekst pochodzi z sylwy Aleksandra Minora (sygn. 691), spisanej prawdopodobnie w latach 1664–1705 i znajdującej się w zbiorach Biblioteki Baworowskich (fond 4, dział 1) w Lwowskiej Narodowej Naukowej Bibliotece Ukrainy im. Wasyla Stefanyka.

Sielskie bytowanie szlachty a stanowe powinności rycerskie w świetle staropolskiej poezji ziemiańskiej

Artykuł omawia stanowiska twórców poezji ziemiańskiej, rzadko ostatnio badanej, wobec militarnych zobowiązań stanu szlacheckiego. Narodziny nurtu w drugiej połowie XVI w. oznaczały zarówno aprobatę dla rolniczego trybu życia, jak i pojawienie się w literaturze staropolskiej konkurencyjnego modelu wobec wzorca rycerskiego. Autor studium, śledząc w porządku chronologicznym wypowiedzi najważniejszych pisarzy ziemiańskich z XVI i XVII w. (Jana Kochanowskiego, Andrzeja Zbylitowskiego, Józefa Domaniewskiego, Stanisława Słupskiego, Władysława Stanisława Jeżowskiego, Zbigniewa Morsztyna, Marcina Borzymowskiego, Wacława Potockiego, Wespazjana Kochowskiego), zamierza ukazać, w jaki sposób piewcy wiejskiej arkadii szlacheckiej odnosili się do etosu militarnego. Zagadnienie to traktowane było dotąd w literaturze przedmiotu jedynie zdawkowo.

W poszukiwaniu najstarszego polskiego stemmatu – pytania i propozycje odpowiedzi

Artykuł dotyczy renesansowych początków polskich stemmatów, kompozycji złożonych z herbów i opartych na nich wierszy. Głównym celem tekstu jest wskazanie najstarszego polskiego stemmatu i weryfikacja dotychczasowych ustaleń w tym zakresie. Odpowiedzi na to pytanie szukano w polskich i zagranicznych opracowaniach oraz najstarszych krakowskich i obcych drukach. Artykuł prezentuje i omawia wyniki tych poszukiwań – różne kryteria prowadzenia badań doprowadzają do odmiennych rezultatów. W gronie kandydatów na twórcę najstarszego polskiego stemmatu znaleźli się wybitni polscy humaniści z początków XVI w.: Jan Dantyszek, Andrzej Krzycki oraz Paweł z Krosna.

Anonimowy poemat ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej jako źródło do problemu wdowieństwa w środowisku kalwinistów małopolskich w końcu XVI wieku

W artykule dokonano analizy historycznej anonimowego poematu ze zbiorów Biblioteki PAN w Kórniku, opublikowanego w 1891 r. pod zmodernizowanym tytułem przez Zygmunta Celichowskiego. Wydawca ograniczył się do objaśnienia wyrazów staropolskich, a przypisując autorstwo Salomonowi Rysińskiemu, nie dysponował informacjami dostępnymi obecnie w wyniku postępu badań. Podjęto próbę odczytania dopisków na marginesach, do których nie odniósł się wydawca. W części wstępnej artykułu odniesiono się do kwestii atrybucji utworu i dokonano charakterystyki środowiska, w którym prawdopodobnie powstał. Następnie omówiono poemat pod kątem treści wyznaniowych, przesłania ideowego, sposobu rozpowszechniania oraz przydatności do badania zagadnienia wdowieństwa męskiego w dawnej Rzeczypospolitej.

Dzieweczki i panny w pogrzebowych mowach szlacheckich i kazaniach (XVII wiek)

Studium przedstawia analizę porównawczą enkomionów zawartych w oracjach szlacheckich i kazaniach wygłoszonych w XVII stuleciu na pogrzebach dziewczynek i panien. Zestawienie tekstów należących do dwu różnych gatunków stawia zagadnienie wzorów osobowych w nowym świetle, gdyż zależny od rodzaju mowy sposób amplifikacji retorycznej tych samych toposów pochwalnych okazuje się mieć zasadniczy wpływ na wzorzec, jaki wyłania się z mowy.

Hiszpańskie edycje Hymnów religijnych Jana Dantyszka jako narzędzie autokreacji wydawcy

Edycje hiszpańskie dziełka Dantyszka Hymni aliquot ecclesiastici (Kraków 1548), opublikowane wiele lat po śmierci autora staraniem jego zięcia Diego Graciána de Alderete, w istocie nie są przedrukiem edycji krakowskiej, lecz kompilacją trzech druków: Hymni aliquot ecclesiastici (1548), Dantyszkowego poematu De nostrorum temporum calamitatibus (1530) oraz Genethliacon dla Dantyszka pióra Caspara Ursinusa (1522). Gracián, uzupełniając je przedmową o charakterze panegirycznym oraz znacząco ingerując w tekst poematu Ursinusa i w teksty wstępne, zaczerpnięte z pierwotnych edycji, konstruuje z nich pomnik wybitnych dokonań oraz świadectwo nieskazitelnej moralności teścia.

Griseldis Báthory, the Disobedient Bride or the Unsuccessful Taming of a Heretic Shrew

The article aims to examine the initial phase of the marriage of Jan Zamoyski with Griseldis Báthory, the issue of change of the bride’s name, and the problems caused by the newlyweds’ difference of faith. Despite the plans of king Stephen and hetman Zamoyski, the young bride did not become a Catholic. Her upbringing by her Protestant mother and grandmother overrode the political interests of her Catholic male relatives.

Staropolski przekład dzieła Lingua Erazma z Rotterdamu w „teatralnym lustrze” pierwowzoru (casus jednego wątku)

Artykuł jest próbą spojrzenia na staropolskie strategie translatorskie w świetle oceny wczesnorenesansowej pracy przekładowej anonimowego tłumacza jednego z mniej znanych dzieł Erazma z Rotterdamu pt. Lingua. Treść rozprawy koncentruje się nie tylko na wskazaniu i omówieniu metod tłumaczenia, ale przede wszystkim odsłonięciu na przykładzie jednego zaledwie wątku sposobów myślenia obu autorów, estetyki słowa, kultury i pragmatyki transponowania zasobów erudycyjnych, wreszcie – dialogu międzykulturowego, jaki bez wątpienia otwiera każda konfrontacja oryginału z przekładem.

Filipa Melanchtona myśl o muzyce i jej rola w kształtowaniu kultury muzycznej humanistycznego Wrocławia

Kultura muzyczna szesnastowiecznego Wrocławia pielęgnowana była przede wszystkim w środowiskach kościelnych i szkolnych, które – od czasu wprowadzenia w tym mieście reformacji – tworzyły dopełniający się wzajemnie system powiązań. Ze względu na to, że w kształtowaniu obydwu tych domen niezwykle czynny udział brał Filip Melanchton, zasadnym jawi się pytanie o jego wpływ na funkcjonowanie ośrodków muzycznych nadodrzańskiej metropolii. Odpowiedź na to pytanie przynosi analiza jego piśmiennictwa, powiązanego zarówno z kwestią postrzegania sztuki dźwięku, jak i praktyki muzycznej, uprawianej w ewangelickich kościołach i szkołach miasta.