Badania naukowe w zakresie historii prawa kościelnego i historii prawa wyznaniowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 2000–2020

Artykuł stanowi przegląd tematyki badań podejmowanych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie historii prawa kościelnego oraz historii prawa wyznaniowego. Jest uzupełnieniem wcześniejszych publikacji, mających na celu opracowanie pełnej historii studiów prowadzonych w tym Uniwersytecie w zakresie prawa kanonicznego i prawa wyznaniowego. W tekście zaprezentowano tematykę badań oraz stanowiące ich efekt publikacje w układzie tematycznym i chronologicznym. Jak podkreślono, liczne spośród zagadnień podejmowanych przez krakowskich badaczy były też analizowane przez Księdza Profesora Henryka Misztala, zwłaszcza w jego monografii pt. Polskie prawo wyznaniowe.

O nowej teorii prawa naturalnego, małżeństwie i wolności religii

Niniejszy artykuł napisany został w związku z polskim wydaniem książki Czym jest małżeństwo? W obronie związku mężczyzny i kobiety autorstwa trzech amerykańskich przedstawicieli Nowej teorii/szkoły prawa naturalnego: Sherifa Girgisa, Ryana T. Andersona i Roberta P. George’a. Przedstawia się w nim najpierw autorów książki, samą szkołę i jej stanowisko na temat małżeństwa jako dobra podstawowego. W dalszej kolejności omawia się orzecznictwo Sądu Najwyższego USA odnoszące się do małżeństw osób tej samej płci, w tym rolę, jaka w tym zakresie przypisywana jest prawu do prywatności. Szczególna uwaga poświęcona została wyrokowi tego sądu w sprawie Obergefell v. Hodges, a zwłaszcza jej aspektom odnoszącym się do wolności religii, które w polskiej literaturze przedmiotu nie były dotychczas zbyt mocno eksponowane. W końcowej części odniesiono się do kilku decyzji Sądu Najwyższego USA, dotyczących wolności religii w kontekście małżeństw osób tej samej płci, w tym do wydanego ostatnio wyroku w sprawie Fulton v. Philadephia.

Gwarancje wychowania religijnego dzieci w prawie polskim

Celem niniejszego artykułu jest odpowiedź na pytanie o wystarczalność gwarancji wychowania religijnego w obowiązującym prawie polskim. Rodzice mają naturalne prawo podejmowania działań zmierzających do ukształtowania swoich dzieci pod względem psychicznym, umysłowym, duchowym, moralnym, światopoglądowym i religijnym. Słusznie znalazło to odzwierciedlenie w polskich przepisach konstytucyjnych, które uniemożliwiają narzucanie wzorców wychowawczych, kształtowanie postaw i przekonań dzieci wbrew woli rodziców. Również postanowienia umów międzynarodowych poświęconych ochronie praw człowieka nie ograniczają się z reguły do generalnego zagwarantowania wolności myśli, sumienia i religii każdemu człowiekowi. Zawierają też zazwyczaj postanowienia chroniące prawo rodziców do decydowania o kierunku wychowania moralnego i religijnego swego potomstwa. W zgodzie z tymi standardami ukształtowano przepisy polskich ustaw oraz wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych. Niezależnie od wyznania wszystkim zapewniono w szczególności możliwość korzystania z nauczania religii w szkołach. Można więc stwierdzić, że prawo rodziców do religijnego wychowania swych dzieci korzysta w Polsce z dość szerokiej ochrony. Jej ewentualne niedostatki mogą wynikać z niewłaściwego stosowania prawa. Kwestia ta zasługuje jednak na osobną analizę.

Wolność słowa realizowana w ramach wolności religii w Kościele Katolickim w Polsce a prawne ograniczenia dotyczące epidemii Sars-Cov-2

Niniejszy artykuł stanowi próbę analizy stanu wolności słowa realizowanej w ramach praktyk religijnych wykonywanych publicznie w czasie epidemii. Główny problem opracowania stanowi pytanie, czy ograniczenia wprowadzane w wyniku epidemii SARS-CoV-2 wpływają na wolność słowa realizowaną w ramach wolności religii. W artykule omówiono normatywne ramy wolności słowa realizowanej w ramach wolności religii, ograniczenia dotyczące funkcjonowania Kościoła Katolickiego, które wprowadzono w Polsce w ramach walki z epidemią SARS-CoV-2 oraz praktyczne konsekwencje tych ograniczeń dla wolności słowa w analizowanym kontekście. Przeprowadzone badania doprowadziły do wniosku, że ograniczanie wolności religii w jej wymiarze zewnętrznym jest także ograniczaniem wolności słowa realizowanej w ramach wolności religii. Ustanowione w Polsce ograniczenia nie spełniają prawnych warunków ograniczania wolności człowieka. W obliczu zagrożeń związanych z epidemią SARS-CoV-2 ograniczanie niektórych praw i wolności w celu ochrony życia i zdrowia jest co do zasady uzasadnione, jednak działania takie powinny respektować wymogi prawa. Działania przeciwne prowadzą do erozji prawa, niszczą jego autorytet, naruszają prawa i wolności jednostki i negatywnie odbijają się na relacji państwo-Kościół. Takich „standardów” sprawowania administracji publicznej nie może usprawiedliwiać epidemia i nie jest możliwe ich zaakceptowanie w demokratycznym państwie prawa.

Sztuka sakralna a prawo autorskie, czyli kilka uwag o zasadach korzystania z sakralnych utworów autorskoprawnych i wystawionych w przestrzeni sacrum

Celem artykułu jest zbadanie, czy dotychczasowe ustalenia z zakresu prawa autorskiego mogące mieć znaczenie z punktu widzenia korzystania z dzieł sztuki sakralnej zachowują aktualność w kontekście dynamicznego rozwoju techniki i zmieniających się warunków korzystania z utworów. Przeprowadzone do tej pory na gruncie literatury przedmiotu analizy z zakresu prawa autorskiego w działalności religijnej dotyczyły w głównej mierze korzystania z dzieł w „erze analogowej”. Konieczność dostosowania utrwalonych sposobów korzystania z utworów sztuki sakralnej w sytuacji „przeniesienia” części działalności religijnej do środowiska cyfrowego uzasadnia podjęcie na nowo tematu określonego w tytule pracy. W pierwszej kolejności zostanie przedstawiona problematyka tzw. prawa panoramy (wolności panoramy), odnosząca się do rozpowszechniania utworów wystawionych na stałe w miejscach publicznych. Pozwoli to w dalszej części pracy odnieść się do kwestii korzystania z utworów znajdujących się wewnątrz obiektów sakralnych oraz do problematyki korzystania z utworów wykonywanych w obiektach sakralnych. Wskazane zagadnienia są szczególnie istotne z punktu widzenia prowadzenia działalności religijnej on-line. Wydaje się zasadne rozważenie: a) w zakresie prawa panoramy zmiany podejścia do rozumienia przesłanki umiejscowienia utworu z przestrzeni zewnętrznej na szeroko rozumianą przestrzeń ogólnodostępną, miejsca dostępnego dla publiczności; ewentualnie analogicznie do rozwiązań prawnych z 1926 r. przyjęcie możliwości korzystania z utworów znajdujących się we wnętrzu świątyni w ramach dozwolonego użytku publicznego; b) w zakresie prawa panoramy szerokiego rozumienia pojęcia wystawienia i przyjęcia, że prawem panoramy mogą być również objęte utwory wyświetlane na stałe; c) wprowadzenie kategorii „wydarzenia religijnego”, przy czym w odróżnieniu od „ceremonii religijnej” za korzystanie z utworów w ramach „wydarzeń religijnych” twórcy mogłoby przysługiwać wynagrodzenie.

Ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Urząd do Spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie w latach 1975–1989”, Konstancin-Jeziorna, 13-15 września 2021 r.

Ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Urząd do Spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie w latach 1975–1989”, Konstancin-Jeziorna, 13-15 września 2021 r.

Duchowny jako mediator

Celem niniejszego opracowania jest omówienie problematyki udziału osoby duchownej w postępowaniu mediacyjnym jako mediatora. Mediacja jest instytucją uregulowaną w prawie europejskim i polskim. Jest jednak znana od początków cywilizacji, co można dostrzec w relacjach między Bogiem a ludźmi i między człowiekiem a wspólnotą. W artykule przedstawiono najpierw wymiar religijny mediacji i przykłady pełnienia przez osoby duchowne na przestrzeni wieków funkcji mediatora. Następnie omówiono cele postępowania mediacyjnego na tle wybranych modeli mediacji. Stwierdzono, że w każdym modelu mediacji z jednej strony ważne są potrzeby i interesy stron, a także ich relacje oraz charakter sporu determinujący cele postępowania, z drugiej zaś, model mediacji nie stanowi uniwersalnej matrycy, którą można przełożyć na dany rodzaj sporu. W praktyce mediator w rozwiązywaniu jednego sporu stosuje kilka modeli postępowania mediacyjnego, dążąc do realizacji licznych celów stron sporu, co wymaga od niego posiadania wielorakich umiejętności. Zdaniem Autora, sprawowanie różnorakich funkcji religijnych powoduje, że duchowni posiadają liczne umiejętności przydatne do pełnienia funkcji mediatora. W ostatniej części opracowania dokonano analizy wymogów prawnych i specyficznych kompetencji duchownego – mediatora oraz sformułowano wnioski.

Mechanizm limitacji prawa do wolności uzewnętrzniania przekonań religijnych w międzynarodowym systemie ochrony praw człowieka ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu europejskiego

Artykuł 18 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stanowi, że prawo do wolności myśli, sumienia i religii obejmuje (obok swobody zmiany religii i przekonań) prawo do uzewnętrzniania swojej religii lub przekonań. W budowanym po II wojnie światowej międzynarodowym systemie ochrony praw człowieka zadaniem Deklaracji było proklamowanie praw człowieka jako standardu międzynarodowego, a tym samym wskazanie podstawowych treści samego pojęcia praw człowieka użytego w Karcie Narodów Zjednoczonych. Analogiczne do treści art. 18 Deklaracji prawo do uzewnętrzniania przekonań religijnych uznane jest w art. 9 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 18 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz w art. 10 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej – traktatowych aktach normatywnych praw człowieka, mających znaczenie dla europejskiego rozumienia standardu ochrony w zakresie prawa do uzewnętrzniania religii lub przekonań na poziomie ponadpaństwowym i regionalnym. Ustępy drugie Konwencji i Paktu zawierają klauzule limitacyjne, dopuszczające ograniczenie wolności uzewnętrzniania przekonań religijnych. Karta przejmuje z Konwencji – choć nie bez zastrzeżeń – zakres chronionych praw, a przez to również mechanizmy limitacyjne. W niniejszym opracowaniu zastosowano metodę dogmatyczno-prawną. Dążąc do przyczynienia się do lepszego rozumienia praktycznoprawnych konsekwencji realizacji teoretycznych założeń klauzul limitacyjnych w – istotnych z europejskiego punktu widzenia – przepisach traktatowych chroniących wolność uzewnętrzniania przekonań religijnych, Autor omawia odnośne przepisy Konwencji, Paktu i Karty, analizując warunki prawnej dopuszczalności limitacji prawa do uzewnętrzniania przekonań religijnych na gruncie omawianych aktów prawa międzynarodowego.

Wpływ sekurytyzacji Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w jedności z Patriarchatem Moskiewskim na zmiany w ustawodawstwie wyznaniowym Ukrainy po 2013 r.

W artykule przedstawiono wpływ procesu sekurytyzacji Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w jedności z Patriarchatem Moskiewskim na zmiany w ustawodawstwie wyznaniowym Ukrainy od rewolucji godności (Euromajdanu). Wyodrębniana na gruncie nauk o bezpieczeństwie sekurytyzacja należy do podejść konstruktywistycznych, ponieważ zgodnie z tym ujęciem zagrożenie nie jest zjawiskiem realnym. Zagrożenie jest subiektywnie wskazywane przez aktora procesu oraz za takie uznawane przez jego odbiorców. Na gruncie pracy sam proces sekurytyzacji nie jest przedmiotem zainteresowania. Podkreślono okoliczności towarzyszące jego skutkom w zakresie regulacji wyznaniowych, wśród których zidentyfikowano wojnę w Donbasie i przyznanie autokefalii Kościołowi Prawosławnemu Ukrainy przez Patriarchat Ekumeniczny. Omówione zostały akty normatywne przyjęte po 2013 r., zobowiązujące Ukraiński Kościół Prawosławny do uwzględnienia w swojej nazwie podporządkowania Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu, ułatwiające wspólnotom parafialnym zmianę podporządkowania jurysdykcyjnego, a także utrudniające funkcjonowanie duszpasterstwa wojskowego w Siłach Zbrojnych i innych formacjach wojskowych.

IV Ogólnopolski Studencki Konkurs Wiedzy z Zakresu Prawa Wyznaniowego, Opole, 9 kwietnia 2021 r.

IV Ogólnopolski Studencki Konkurs Wiedzy z Zakresu Prawa Wyznaniowego, Opole, 9 kwietnia 2021 r.