DoMi-BEBÊ: instrumento de observação das expressões musicais de bebês e crianças pequenas em contextos de aprendizagem

Apresenta-se nesse artigo o percurso de reelaboração e descrição de um instrumento pedagógico para a observação e acompanhamento das expressões musicais de bebês e crianças pequenas denominado na atual versão: DoMi-bebê (Evidências do domínio musical dos bebês e crianças pequenas). A sua primeira versão foi elaborada para ser utilizada em contextos de aprendizagem musical com base na Teoria da Aprendizagem Musical de Edwin Gordon. A proposta pretende contribuir para o aprimoramento dos professores relativamente à observação e reflexão sobre os aspectos musicais e interacionais presentes nos processos de aprendizagem musical. Considera-se a avaliação como meio de promover a aprendizagem da criança, e para além, como parte de um processo que envolve aspectos como a qualidade dos ambientes, das propostas pedagógicas e da formação dos professores. Os resultados se referem à revisão e ampliação teórica que embasou a primeira versão do instrumento, com vista ao seu aprimoramento. Sobre o desenvolvimento musical dos bebês foram analisadas e categorizadas três obras da Teoria da Aprendizagem Musical (TAM) de Edwin Gordon com o uso do programa de análise de conteúdo Atlas.TI8. Orientam a reestruturação do instrumento aspectos da TAM, assim como os processos da comunicação inicial nos bebês e a discussão sobre avaliação na educação infantil, sobretudo, ao que se refere às metodologias em participação. As abordagens teóricas se mostraram adequadas para a construção de critérios e para a estruturação do instrumento. A próxima etapa do estudo será a realização da pesquisa empírica para a validação dessa versão.

Linguagem musical em instituições infantis: avaliação de duas propostas para formação docente

Resumo Trata-se de dois estudos visando avaliar duas propostas de intervenção utilizando a linguagem musical na formação de professores de Educação Infantil. As intervenções ocorreram em instituições infantis públicas, de cidades e metodologias distintas, porém com o objetivo de qualificar o desenvolvimento da linguagem musical das crianças, simultaneamente à complementação da formação inicial do professor com os conhecimentos pertinentes. O Estudo 1 se deu pela criação e aplicação de um material psicopedagógico, organizado num programa de formação, acrescido do acompanhamento individual das professoras. Para o Estudo 2 elaborou-se um programa baseado na Teoria da Aprendizagem Musical de Edwin Gordon, que foi trabalhado com professoras de uma escola apoiada por pesquisadores de uma instituição de ensino superior. Os resultados indicaram ligeira melhora na performance das professoras do Estudo 1 e expressivas diferenças no comportamento das professoras do Estudo 2. O trabalho lança luz sobre processos de formação em serviço em contextos infantis.

Special Feature: Honoring the life and work of Dr. Edwin Gordon (1927-2015)

We were saddened to learn that Dr. Edwin Gordon passed away on December 4, 2015. Throughout his life, Dr. Gordon was influential as a music teacher, researcher, author, editor, and clinician. Following his retirement as the Carl E. Seashore Professor of Research in Music Education at Temple University, he continued his activities as distinguished professor of music education at the University of South Carolina. In June, 2012 Dr. Gordon was inducted into the Early Childhood Music & Movement Hall of Honor. In October 2015, Dr. Gordon was designated a Lowell Mason Fellow by the National Association for Music Education (NAfME), one of the highest distinctions in the field of music education. His research on music learning and development has influenced music education research and practice across the globe. Voices of twelve former students and colleagues are presented here, in honor of Dr. Gordon’s life and work.

Capacidades cognitivas e habilidades envolvidas no processo de leitura a primeira vista ao piano

No presente artigo tem-se como objetivo apresentar parte do levantamento bibliográfico presente na dissertação de mestrado intitulada A leitura à primeira vista e o ensino de piano, do IA-UNESP. A bibliografia consultada tem como foco o estudo das capacidades cognitivas e habilidades envolvidas no processo de leitura à primeira vista no piano, considerando que elas contribuem diretamente para a melhor ou pior performance, a maior ou menor capacidade de leitura e funcionam como subsunçores nos processos de execução instrumental. Foram estudados os textos de John Sloboda, Edwin Gordon, Robert Pace, Joaquín Zamacois, José Alberto kaplan, entre outros. As capacidades abordadas foram a percepção, a atenção e a memória. Alguns procedimentos cognitivos envolvidos no aprendizado da lectoescrita e habilidades pertinentes ao ato de ler à primeira vista, também foram objetivo de análise. Dentre as habilidades, destacam-se a motora; motora ocular; motora de acessar condicionamentos; de entendimento e antecipação da leitura em relação à execução; de dar continuidade e/ou corrigir erros da partitura inconscientemente; de reconhecimento do teclado pelo tato e pela visão periférica; de monitoramento visual e auditivo; de cantar à primeira vista e, de incluir aspectos expressivos na leitura à primeira vista.

Η οργάνωση της μουσικής κατά την ακρόασή της από παιδιά ηλικίας 6-8 ετών

Μέσω πειραματικής μεθόδου μελετήθηκε η αντιληπτική ικανότητα παιδιών ηλικίας 6-8 ετών να οργανώνουν σε μικρότερες ενότητες ένα μουσικό κομμάτι τη στιγμή της ακρόασής του. Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να τεμαχίσουν το μουσικό ερέθισμα σε μικρότερα τμήματα σε σημεία τα οποία ορίζουν, σύμφωνα με την κρίση τους, ένα τέλος στην πορεία της μουσικής. Τα σημεία κατάτμησης που επέλεξαν οι συμμετέχοντες της έρευνας χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το εάν συνέπιπταν ή όχι με σημεία τα οποία ορίζουν όρια των τμημάτων που απαρτίζουν την ομαδοποιητική δομή του μουσικού κομματιού (Τσούγκρας, 2003), όπως αυτή προκύπτει από την ανάλυσή της με τη χρήση της Γενετικής Θεωρίας της Τονικής Μουσικής (ΓΘΤΜ) (Lerdahl & Jackendoff, 1983), και η οποία δηλώνει τον τρόπο με τον οποίο θα οργανώσει το μουσικό κομμάτι σε επιμέρους ενότητες ένας έμπειρος στο μουσικό ιδίωμα του κομματιού ακροατής. Στην έρευνα πήραν μέρος 105 μαθητές και μαθήτριες Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξης Δημοτικού σχολείου (n=35 άτομα για κάθε τάξη) και 50 ενήλικες (25 μουσικοί και 25 μη μουσικοί). Επίσης, μετρήθηκε ο βαθμός ακουστικότητας των παιδιών με τη χρήση της συστοιχίας δοκιμασιών «Στοιχειώδεις Μετρήσεις Μουσικής Ακουστικότητας» του Edwin Gordon (1979).Οι στόχοι της έρευνας είναι τρεις. Ο πρώτος έχει να κάνει με τη μελέτη της επίδρασης της ηλικίας των παιδιών στην τιμή της συχνότητας επιλογής σημείων κατάτμησης τα οποία συμπίπτουν ή όχι με τα σημεία της ομαδοποιητικής δομής του μουσικού κομματιού. Ο δεύτερος αφορά στη διερεύνηση της επίδρασης της επανάληψης της ακρόασης του μουσικού κομματιού στη συχνότητα επιλογής σημείων κατάτμησης τα οποία συμπίπτουν ή όχι με τα σημεία της ομαδοποιητικής δομής του μουσικού κομματιού για τα παιδιά της κάθε ηλικιακής ομάδας, και, ο τρίτος μελετά την ύπαρξη ή όχι συσχέτισης ανάμεσα στο βαθμό ακουστικότητας των παιδιών, όπως αυτός προκύπτει από τη βαθμολογία τους στο Τονικό και το Ρυθμικό τεστ των «Στοιχειωδών Μετρήσεων Μουσικής Ακουστικότητας» του Gordon, και τη συχνότητα επιλογής σημείων κατάτμησης τα οποία συμπίπτουν ή όχι με τα σημεία της ομαδοποιητικής δομής του μουσικού κομματιού.Οι ακροατές ηλικίας 6 ετών παρουσίασαν το μικρότερο αριθμό επιλογών κατάτμησης σε σημεία τα οποία συμπίπτουν με σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής και το μεγαλύτερο αριθμό επιλογών κατάτμησης σε σημεία τα οποία διαφοροποιούνται από αυτά. Προϊούσης της ηλικίας, παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση της τιμής της συχνότητας επιλογής σημείων κατάτμησης τα οποία διαφοροποιούνται από σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής και σταδιακή αύξηση της τιμής της συχνότητας επιλογής σημείων τα οποία συμπίπτουν με αυτά. Με την επανάληψη των ακροάσεων παρατηρήθηκε αύξηση των επιλογών κατάτμησης σε σημεία που συμπίπτουν με σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής και στις τρεις ηλικιακές ομάδες. Η αύξηση αυτή ήταν μεγαλύτερη στους ακροατές ηλικίας 8 ετών. Δεν βρέθηκε, όμως, στατιστικώς σημαντική επίδραση της επανάληψης της ακρόασης στην τιμή της επιλογής κατάτμησης σε σημεία τα οποία διαφοροποιούνται από σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής. Τέλος, βρέθηκε ότι ο δείκτης ακουστικότητας των παιδιών που πήραν μέρος στην έρευνα επηρέαζε την τιμή της συχνότητας επιλογής τους σημείων κατάτμησης που συνέπιπταν ή διαφοροποιούνταν από σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής, ανάλογα με την ηλικία τους. Στους ακροατές ηλικίας 6 ετών παρατηρήθηκε θετική συσχέτιση ανάμεσα στη βαθμολογία που έλαβαν στο Ρυθμικό και το Τονικό τεστ και την τιμή συχνότητας επιλογής σημείων κατάτμησης που ανήκαν και στις δύο κατηγορίες σημείων. Στους ακροατές ηλικίας 7 ετών παρατηρήθηκε συσχέτιση, η οποία ήταν θετική, μόνο ανάμεσα στη βαθμολογία στο Τονικό και το Ρυθμικό τεστ και την τιμή συχνότητας επιλογής σημείων κατάτμησης τα οποία συνέπιπταν με σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής. Τέλος, στους ακροατές ηλικίας 8 ετών βρέθηκε θετική συσχέτιση ανάμεσα στη βαθμολογία στο Τονικό και το Ρυθμικό τεστ και την τιμή συχνότητας επιλογής σημείων κατάτμησης τα οποία συνέπιπταν με σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής και αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στη βαθμολογία στο Τονικό και το Ρυθμικό τεστ και την τιμή συχνότητας επιλογής σημείων κατάτμησης τα οποία διαφοροποιούνται από σημεία αναφοράς ορίων της ομαδοποιητικής δομής. Σε όλες τις ηλικιακές ομάδες ο βαθμός συσχέτισης και το μέγεθός της έπαιρνε μεγαλύτερες τιμές για το Τονικό τεστ. Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης, διαπιστώθηκε ότι στις ηλικίες 6, 7 και 8 ετών η ικανότητα κατασκευής της ομαδοποιητικής δομής ενός μουσικού κομματιού, όπως αυτή ορίζεται από τη ΓΘΤΜ, ενδυναμώνεται με την πρόοδο της ηλικίας και με την επανάληψη των ακροάσεων του κομματιού. Επιπλέον, η θετική σχέση που βρέθηκε ανάμεσα στο βαθμό ακουστικότητας των παιδιών και την ικανότητά τους εύρεσης ορίων που συμπίπτουν με τα όρια της ομαδοποιητικής δομής, επιβεβαιώνει την παρατήρηση του Gordon (2003α), ότι σημαντική λειτουργία της ακουστικότητας κατά τη μουσική ακρόαση είναι η οργάνωση της προσλαμβανόμενης μουσικής πληροφορίας σε μουσικές φράσεις. Τα αποτελέσματα σχολιάζονται και συζητώνται ως προς την προσφορά τους στις γνώσεις για την αναπτυξιακή βάση της λειτουργίας της ακρόασης στις ηλικίες των 6-8 ετών και τις πιθανές εκπαιδευτικές πρακτικές που μπορούν να προταθούν για την περαιτέρω ενίσχυσή της.