Hymn dla nerdów. Stranger Things, czyli popkulturowe lata 80. w pigułce

Artykuł poświęcony jest analizie serialu Stranger Things (2016– ) w kontekście licz­nych aluzji i odwołań do utworów literackich, filmowych czy muzycznych z lat 80. XX wieku. Autor tekstu dowodzi, że serial braci Dufferów wpisuje się w obecne we współczesnej kulturze popularnej zjawisko retromanii. Nostalgiczna tęsknota za adolescencją oraz retroobiektami (takimi jak walkman, winyle, kasety magnetofo­nowe) wynika m.in. z przyspieszonego tempa zmian zachodzących w dzisiejszym świecie. Dawne nośniki muzyczne oraz filmowe przeżywają obecnie renesans, gdyż poszukujemy rzeczy trwałych w przeszłości. Stranger Things to niemalże przewod­nik po latach 80., jako że braci Dufferów fascynuje nie tylko twórczość m.in. Ste­phena Kinga, Stevena Spielberga, Wesa Cravena, lecz także ówczesne sposoby spę­dzania wolnego czasu z przyjaciółmi. Świat w Stranger Things jest ponadto dziwny, bizarny, trudny do zdefiniowania – może to jeden z powodów, dla których ta histo­ria jest tak angażująca.

Od redakcji

Warszawa w kulturze dziecięcej i młodzieżowej – dzieciństwo i młodość w Warszawie – wprowadzenie do numeru.

Zarys historii amerykańskiej i polskiej młodzieżowej literatury LGBT

W artykule zaprezentowano genezę młodzieżowej literatury LGBT, a także jej rozwój w Stanach Zjednoczonych od końca lat 60. do czasów współczesnych oraz w Polsce po 1989 roku. Autorka podaje najważniejsze tytuły przynależące do tej od­miany gatunkowej. Reprezentacja osób nieheteroseksualnych oraz transpłciowych w powieściach dla młodych odbiorców zauważalna jest od XX wieku. Z każdym rokiem utworów o takiej tematyce przybywa na amerykańskim rynku wydawni­czym, w polskich książkach młodzieżowych inna orientacja niż heteroseksualna czy transpłciowość wciąż są natomiast tematami rzadko poruszanymi. W ostatniej części artykułu autorka podkreśla, dlaczego powinno powstawać coraz więcej ta­kich powieści dla młodego odbiorcy.

Legendy warszawskie czytane na dystans. Mapowanie podań lokalnych w perspektywie geopoetyki i geografii literackiej

Słowa i obrazy, literatura i przestrzeń, teksty i mapa, muzeum i miasto – to najważniejsze pary pojęć ujmujących w hasłowym skrócie założenia i rezultaty przedsięwzięcia badawczego i wydawniczego Muzeum Warszawy, którego efektem jest opublikowana w 2016 roku antologia Legendy warszawskie w wyborze Anny Marty Zdanowskiej, pod redakcją Julii Odnous oraz w opracowaniu graficznym i z ilustracjami Wojciecha Pawlińskiego. Autor artykułu przygląda się zawartej w książce Mapie legend warszawskich – i temu, co z niej wynika w kontekście badań nad relacjami terytoriów, ich odwzorowań graficznych i towarzyszącego im tekstu.

Pan Doktor z getta. Wizerunki Janusza Korczaka w książkach dla dzieci

Henryk Goldszmit – pisarz, lekarz i pedagog, znany publicznie jako Janusz Korczak, a w latach 30. XX wieku również jako „Stary Doktor” mówiący do dzieci przez radio – przez wzgląd na bogate życie zawodowe, działalność na rzecz ochrony praw dziecka oraz śmierć w obozie zagłady w Treblince stał się niekwestionowanym symbolem opiekuna sierot, wiernego i zdecydowanego, by w chwili próby, pomimo możliwości osobistego ratunku, towarzyszyć podopiecznym do końca. Tekst jest próbą z jednej strony prezentacji tej tragicznej historii, z drugiej zaś krytycznego omówienia wizerunków Korczaka, które wyłaniają się z dziecięcych książek mówiących o historii i losie warszawskich Żydów. Analizie zostały poddane publikacje, które ukazały się w ostatnich latach w Polsce: Po drugiej stronie okna. Opowieść o Januszu Korczaku Anny Czerwińskiej-Rydel (2012), Jest taka historia. Opowieść o Januszu Korczaku Beaty Ostrowickiej (2012), dwa picturebooki: pierwszy autorstwa Iwony Chmielewskiej (Pamiętnik Blumki, 2011), drugi zaś Adama Jaromira i Gabrieli Cichowskiej (Ostatnie przedstawienie panny Esterki. Opowieść z getta warszawskiego, 2014) oraz przetłumaczona na polski, przeznaczona dla starszych dzieci Księga Arona Jima Shepharda (2015).

„Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku

Artykuł jest poświęcony analizie przedstawień warszawskiego getta we współczesnej polskiej literaturze dziecięcej. W pierwszej części zinterpretowana zostaje warstwa tekstowa wybranych utworów, przede wszystkim Kotki Brygidy Joanny Rudniańskiej (2007), Po drugiej stronie okna. Opowieści o Januszu Korczaku Anny Czerwińskiej-Rydel (2012) oraz Arki czasu, czyli wielkiej ucieczki Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz Marcina Szczygielskiego (2013). Druga część zawiera analizę warstwy wizualnej, a zwłaszcza map dołączonych do książek – m.in. Pamiętnika Blumki Iwony Chmielewskiej (2012), dwóch wydań Arki czasu (kolejno z ilustracjami Daniela de Latoura, 2013, oraz autora powieści, 2015) i Ostatniego przedstawienia panny Esterki. Opowieści z getta warszawskiego Adama Jaromira i Gabrieli Cichowskiej (2014).

The Mythisation of the Holocaust

The author of this review article critically discusses the book Dzieciństwo w la­biryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie [Childhood in the Labyrinth of the Ghetto: Reception of the Labyrinth Myth in Polish Children’s Literature about the Holocaust] by Krzysztof Rybak (2019). She examines the monograph in the context of, inter alia, the research already conducted in the field, literary works, architecture, memorials, the Holocaust victims’, survivors’, and witnesses’ testimonies, as well as in relation to the pos­sible symbolic links of the Shoah and the antiquity. The paper’s conclusion is that children’s literature can hardly prevent the mythisation of the Holocaust, but Rybak’s book proves beyond doubt the perseverance of myth. The banalisation, simplification, and trivialisation of the Shoah, as well as the issues of appropriateness and memory, are also important concepts that frame the author’s reflec­tions presented in this paper.

Bolek i Lolek na „Dzikim Zachodzie”. Była warszawska dzielnica zachodnia w tekstach kultury dla dzieci i młodzieży okresu małej stabilizacji

W artykule poddano analizie obrazy warszawskiego „Dzikiego Zachodu” (obszaru pomiędzy Śródmieściem, Muranowem i Wolą) w literaturze i innych tekstach kultury dla dzieci i młodzieży okresu „małej stabilizacji”. Obszar ten był w okresie Polski Ludowej przestrzenią stabuizowaną i wstydliwą, rezerwatem ruder i ruin wciąż czekającym na uporządkowanie, co czyniło zeń interesującą scenografię dla fabuł przygodowych. Jednocześnie bliskość Śródmieścia oraz wizualna dominacja Pałacu Kultury i Nauki tworzyła interesujące napięcia pomiędzy starym i nowym miastem, przed- i powojenną rzeczywistością. Autor artykułu analizuje m.in. utwory prozatorskie Edmunda Niziurskiego (Lalu Koncewicz, broda i miłość, 1958), Wiktora Woroszylskiego (I ty zostaniesz Indianinem, 1960) i Ireny Jurgielewiczowej (Niespokojne godziny, 1964) oraz serial Do przerwy 0:1 Stanisława Jędryki (1969). Jako kontekst dla tego topograficznego studium wykorzystuje m.in. teksty Mirona Białoszewskiego, piewcy i czułego obserwatora tej części miasta, oraz oddający głos dziecięcym mieszkańcom dzielnicy film dokumentalny Moja ulica Danuty Halladin (1965).

Warszawa na ilustracjach w książkach dziecięcych i młodzieżowych – rekonesans

Artykuł dotyczy reprezentacji Warszawy w ilustracji książkowej dla dzieci i młodzieży (z uwzględnieniem wizerunków polskiej stolicy w książkach obrazkowych). Materiał badawczy stanowią przede wszystkim publikacje ze zbiorów Muzeum Książki Dziecięcej (działu specjalnego i czytelni naukowej Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego) oraz te udostępniane przez Bibliotekę Narodową na portalu https://polona.pl/. W pierwszej kolejności omówione zostają obrazy stołecznego miasta na ilustracjach towarzyszących różnym wersjom legend warszawskich oraz utworom, które do owych legend nawiązują. W następnej części artykułu autor rozpatruje książkowe ilustracje nieodwołujące się do legend, poszukując szczególnie chętnie przedstawianych przez artystów i artystki tzw. miejsc mocnych w przestrzeni Warszawy. Wreszcie, w zakończeniu, poruszona zostaje kwestia map polskiej stolicy pojawiających się m.in. w książkach obrazkowych. Autor dochodzi do wniosku, że ilustracje i inne grafiki książkowe dla dzieci i młodzieży prezentujące Warszawę można postrzegać jako swoiste wizualne archiwum pamięci o rzeczywistej i legendarnej przeszłości miasta.

„Warszawa jest przecież tęczowa”. Obraz przestrzeni miasta w autodziecięcych tekstach kultury nagrodzonych w konkursie varsavianistycznym Muzeum Warszawy

Przeprowadzona w artykule analiza prac nadesłanych przez uczniów szkół podsta­wowych i średnich na konkurs literacki organizowany przez Muzeum Warszawy dowodzi, że dziecięcy autorzy powielają schematyczne, obecne w przewodnikach i internecie ujęcia przestrzeni miasta, omijają zaś to, co w tej przestrzeni jest zo­rientowane na młodych i najmłodszych mieszkańców i turystów. Wynika to z jed­nej strony z faktu, że sami warszawiacy nie mają wiedzy o miejscach atrakcyjnych dla dzieci, z drugiej – z chęci dostosowania przez dziecięcych autorów ich prac do hipotetycznych oczekiwań dorosłych jurorów. Ten drugi powód skutkuje również przeładowaniem faktografią, szczegółami historycznymi i topograficznymi. Dzie­cięcy twórcy nie czerpią inspiracji ze skierowanej do nich współczesnej literatury, z twórczości pisarzy, którzy chcą dorosnąć, ale nie do bycia nauczycielem czytają­cych, lecz do bycia dzieckiem.