Relacje między następującymi po sobie teoriami a sposoby odpowiedzi realizmu naukowego na zarzut pesymistycznej indukcji

Artykuł nawiązuje do dyskusji wokół uzgodnienia realizmu naukowego z argumentem pesymistycznej indukcji (PI) i jest próbą jej rozwinięcia. Przedstawia propozycję dodatkowej argumentacji na rzecz realizmu naukowego, odwołującą się do pominiętej w realizmie strukturalnym i semirealizmie relacji korespondencji między następującymi po sobie teoriami. Pokazuje, że choć sposób argumentowania przyjęty w dotychczasowej dyskusji, opierający się na strategii divide et impera, trafnie odnosi się do przypadków zmiany teorii podobnych, do zastąpienia teorii optycznej Fresnela teorią elektromagnetyczną światła, to nie jest odpowiedni dla przypadków zmiany teorii, w których poprzedniczka i następczyni pozostają w relacji korespondencji. Rozwiązanie Worralla pomija istotne przesłanki, jakie z tej relacji wynikają dla rozumienia ciągłości teoretycznej. Uwzględnienie specyficznej różnicy zakresu zjawisk w następujących po sobie teoriach, które łączy relacja korespondencji, pozwoliło wskazać inny rodzaj ciągłości między teoriami i sformułować dodatkowe uzasadnienie dla realistycznego stanowiska wobec tego typu zmiany teorii. Wykazano, że w przypadku relacji korespondencji aproksymacyjna prawdziwość teorii i jej ciągłość mają inny charakter niż przyjmowany w strategii divide et impera, gdyż opierają się na innej relacji między następującymi po sobie teoriami. Odwołanie się do ograniczonego zakresu poprzedniczki i jej „lokalnego” względem następczyni charakteru pozwoliło uniknąć niektórych zarzutów, wysuwanych przeciwko argumentom na rzecz realizmu naukowego, odwołujących się do relacji korespondencji. W świetle przeprowadzonych rozważań teza, że zmiana dojrzałych teorii, odnoszących sukces, przeczy ich aproksymacyjnej prawdziwości, nie znajduje właściwego odniesienia do przypadków zmiany teorii, w wyniku której poprzedniczkę i następczynię łączy relacja korespondencji. Przedstawiona argumentacja uchyla zarzut PI w stosunku do tego rodzaju zmiany teorii i nie narzuca niektórych ograniczeń realizmu naukowego wynikających z realizmu strukturalnego. --------------- Zgłoszono: 24/03/2021. Zrecenzowano: 18/06/2021. Zaakceptowano do publikacji: 05/07/2021.

Ciało ludzkie a organizm zwierzęcia: ujęcie Hansa-Eduarda Hengstenberga

W artykule zaprezentowano jeden z istotnych aspektów wizji cielesności zarysowanej oryginalnie w wielu odsłonach przez Hansa-Eduarda Hengstenberga, a mianowicie jej relacji do organizmu zwierzęcego. Wbrew aktualnie dominującej naturalistycznej tendencji niemiecki myśliciel ukazuje ciało człowieka jako jakościowo odmienne w stosunku do organizmu zwierzęcego, a nie tylko różniące się od niego pod względem ilościowym. Scharakteryzowano najpierw zasadę rzeczowości, która współdeterminuje ludzkie ciało i jego organy, sprawiając, że jest ono ze swej istoty zasadniczo inne niż zwierzęce. Człowiek ma ciało, a zwierzę jest tylko organizmem. Ciało to za sprawą uzdolnienia człowieka do aktów o charakterze rzeczowym (wyspecjalizowania w nich), zapodmiotowanych w duchu ludzkim, spełnia dwojakie funkcje: typowo biologiczne (właściwe dla świata zwierzęcego), a także o charakterze nieorganicznym. Cielesność ludzką należy więc rozpatrywać w sensie fizycznym oraz jako wyraz ducha. Swoje analizy na ten temat Hengstenberg rozwijał z pozycji fenomenologiczno-metafizycznych. --------------- Zgłoszono: 14/07/2021. Zrecenzowano: 22/09/2021. Zaakceptowano do publikacji: 12/11/2021.

Stanisław Kamiński’s Philosophy as Christian Philosophy

This article argues that Kaminski’s concept of philosophy meets the requirements for being a Christian philosophy as articulated by John Paul II. In the encyclical letter Fides et Ratio, John Paul II affirmed the possibility, existence, meaning, and need for a Christian philosophy. He distinguished three stances of philosophy concerning the Christian faith. First, philosophy should be completely independent of the Biblical Revelation but implicitly open to the supernatural. A second stance adopted by philosophy is often designated as Christian philosophy. Third, philosophy presents another stance that is closely related to theology. Kamiński constructed an understanding of philosophy that is original, universal, and autonomous. Such a notion of philosophy (and its methodology) was based on the classical theory of being, which fulfils the demand for the autonomy of philosophy through its relationship with faith. Kamiński’s doctrinal standpoints in philosophy are rational, objective, and universal. According to him, philosophy is also compatible with the Christian faith. In this sense, one can speak of his philosophy as a Christian philosophy. --------------- Received: 22/04/2021. Reviewed: 06/09/2021. Accepted: 23/10/2021.

The Archangel Delusion. Descriptive Ethics and Its Role in the Education of Ethicists

The role of ethicists is to provide a genuine ethical theory to help non-ethicists interpret and solve moral dilemmas, to define what is right or wrong, and, finally, to clarify moral values. Therefore, ethicists are taught to address morality with rational procedures, to set aside their moral intuitions and emotions. Sometimes, professional ethicists are prone to falling into the archangel delusion – the belief that they are beyond the influence of their own emotions. This can lead to ousting moral intuitions from the space of ethical reflection, thus making ethicists unaware of them. They may treat intuitive beliefs about morality as an expression of primal moral feelings. The main question pursued in this article, is how those feelings may influence moral theories, which should be developed by professional ethicists. Ethicists may provide an ethical theory which is merely a rationalisation and justification for their own suppressed moral emotions, rather than the effect of genuine, rational moral reasoning. To help ethicists cope with this delusion, a model of cooperation between descriptive and normative ethics is proposed. Ethicists should therefore use the research tools of descriptive ethics to determine their own intuitions, and the moral emotions in which these intuitions are grounded. --------------- Received: 09/06/2021. Reviewed: 23/07/2021. Accepted: 13/08/2021.

Sprawozdanie z konferencji naukowej „W poszukiwaniu przyrodniczego, filozoficznego i teologicznego obrazu Wszechświata”, Instytut Filozofii UKSW w Warszawie, 15.05.2021 r.

15 maja 2021 roku odbyła się konferencja naukowa W poszukiwaniu przyrodniczego, filozoficznego i teologicznego obrazu Wszechświata, zorganizowana przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Okazją do zorganizowania konferencji była przypadająca 17 maja 2021 roku pierwsza rocznica śmierci ks. dr. hab. Grzegorza Bugajaka (1966-2020), wieloletniego pracownika Instytutu Filozofii UKSW i jego dyrektora w latach 2016-2020 oraz sekretarza redakcji czasopisma filozoficznego Studia Philosophiae Christianae w latach 1997-2020, redagowanego w Instytucie Filozofii UKSW. W konferencji, oprócz zaproszonych prelegentów, wzięli udział pracownicy Instytutu Filozofii UKSW oraz przedstawiciele innych ośrodków naukowych, a także przyjaciele i znajomi ks. Grzegorza Bugajaka. --------------- Zgłoszono: 07/08/2021. Zrecenzowano: 29/08/2021. Zaakceptowano do publikacji: 11/09/2021.

Projekt „teologii” ewolucyjnej Edwarda D. Cope’a

Edward Dinker Cope (1840-1897) był jednym z najbardziej wpływowych przyrodników XIX wieku, który doprowadził do rozwoju amerykańskiej paleontologii oraz popularyzacji teorii ewolucji Lamarcka. Teorię tę rozwinął pod postacią autorskiej koncepcji psycholamarkizmu. Jednym z pomijanych wątków jego biografii są jego poglądy filozoficzne. Zdaniem Cope’a teologia naturalna powinna zostać zreformowana przez wprowadzenie do niej nowych założeń filozoficznych, zgodnych z formującą się nauką ewolucjonizmu. Cope proponował stworzenie nowej „teologii”, która miała się opierać na jego koncepcji ewolucji kierowanej świadomością, jak również doborem naturalnym. W artykule przeanalizowano filozoficzne propozycje Cope’a oraz ukazano, w jaki sposób zreinterpretował mechanizm selekcji, wpisując go w swoją teleologiczną wizję procesu ewolucyjnego. Zdaniem Cope’a człowiek, posiadając wolną wolę, jest w stanie kierować swoją ewolucją, lecz nie ma gwarancji tego, że będzie w stanie przetrwać. Teza ta miała charakter teologiczny w dziełach Cope’a, który w nieprzystosowaniu widział odpowiednik grzechu, a ten z kolei eliminowany był przez dobór naturalny. W ten sposób akceptacja Boga stawała się jedyną drogą gwarantującą przetrwanie. Jednak ta konkluzja doprowadziła Cope’a do racjonalizacji rasizmu, gdyż widział on w wyzysku innych ras skutki ich ewolucyjnej degeneracji. Poglądy Cope’a odzwierciedlają współczesne problemy, jakie można zauważyć w naukach społecznych, jeśli odwołują się do mechanizmu doboru naturalnego. --------------- Zgłoszono: 29/08/2021. Zrecenzowano: 11/10/2021. Zaakceptowano do publikacji: 25/10/2021.

Michał Jakub Wagner, „Interpretacje rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku”, Liber Libri, Warszawa 2020, ss. 332 (rec.)

Autor omawianej publikacji podjął się zadania przeanalizowania zaproponowanych dotąd interpretacji „zaćmienia darwinizmu”, chcąc ustalić, w jakim stopniu odpowiadają one rzeczywistości. Po dokonaniu ustaleń w tym zakresie doszedł do wniosku, że żadna z nich nie wyjaśnia w sposób adekwatny załamania się, jakie dotknęło teorię Darwina we wspomnianym okresie. Dlatego postanowił zaproponować własną interpretację „zaćmienia darwinizmu”, w której odwołuje się przede wszystkim do filozoficznych uwarunkowań darwinowskiej teorii ewolucji. --------------- Zgłoszono: 04/08/2021. Zrecenzowano: 19/08/2021. Zaakceptowano do publikacji: 06/09/2021.

Operatywno-heurystyczne kształcenie dla zdrowia w koncepcji filozoficznej Juliana Aleksandrowicza

W tekście podjęto zagadnienie wartości operatywno-heurystycznego prozdrowotnego kształtowania postaw inspirowanego filozoficzną koncepcją Juliana Aleksandrowicza. Tło rozważań stanowią obecne we współczesnej kulturze tendencje rozwoju ultratechnologii. Z uwagi na odcięcie się medycyny od korzenia filozofii zachodzi konieczność przewartościowania dziedzictwa neopozytywistycznego oraz redefinicji pojęć: „zdrowie” i „choroba”. Problem decyzyjny „życie albo śmierć”, definiowany w kategoriach dysjunkcji, narzuca nowy sposób interpretacji pojęć moralnych. Idea autokreacji w procesie przywracania dobrze stworzonej natury jest w tej koncepcji równoważona przez subiektywne poczucie zdrowia, odnoszone do szerokiego kontekstu fizycznego i psycho-duchowego, społecznego, środowiskowego. Myśl ta znalazła odzwierciedlenie w przyjętej przez Juliana Aleksandrowicza koncepcji holistycznie ujmowanego zdrowia jako wartości moralnej. --------------- Zgłoszono: 21/04/2021. Zrecenzowano: 14/06/2021. Zaakceptowano do publikacji: 06/09/2021.

W poszukiwaniu tożsamości współczesnej filozofii przyrody

W artykule podjęto kwestię dotyczącą tożsamości filozofii przyrody w kontekście trzech współcześnie wymienianych charakterystycznych cech tej dyscypliny, a mianowicie jej różnorodności metodologicznej, interdyscyplinarności oraz swoistej dynamiki rozwojowej. Analizowane są zagrożenia dla tożsamości filozofii przyrody, wynikające z takiego zestawu cech, w szczególności z różnorodności metodologicznej filozofii przyrody. Jednocześnie podjęto próbę obrony wymienionych cech jako powodujących nie tylko zagrożenia, ale również (paradoksalnie) wzmacniających tożsamość filozofii przyrody. Całość analiz odnosi się do metafilozoficznej charakterystyki dziedziny filozofii. --------------- Zgłoszono: 13/08/2021. Zrecenzowano: 06/09/2021. Zaakceptowano do publikacji: 14/10/2021.

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz, Homo capax, capax hominis. Z problematyki antropologicznej w późnej twórczości Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2019, ss. 256 (rec.)

Niektóre fragmenty książki (wątki dotyczące „słabego Boga”) mogą przywodzić na myśl filozofię Gianniego Vattimo, który dokonuje bardzo ciekawej reinterpretacji tradycji katolickiej, ale w wersji zsekularyzowanej i całkowicie immanentnej. Głębsze rozważenie tego wątku mogłoby wzbogacić i tak niezwykle erudycyjną oraz bardzo fachowo napisaną książkę. --------------- Zgłoszono: 06/09/2020. Zrecenzowano: 31/10/2020. Zaakceptowano do publikacji: 24/11/2021.