Palaeoenvironmental and taphonomical study based on the microvertebrate assemblages of three Upper Pleistocene cave sites from Mani and central Greece

Η παρούσα διατριβή αποτελεί συζήτηση για τις παλαιοπεριβαλλοντικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής του Κυθρού (Λευκάδα) και της Μάνης (Πελοπόννησος) κατά τα τελευταία εκατό χιλιάδες χρόνια, με βάση τον ταξινομικό προσδιορισμό απολιθωμένου μικροπανιδικού υλικού από τρία σπήλαια της Άνω Πλειστόκαινου: σπήλαιο του Πάνθηρα (νησίδα Κυθρός, Εσωτερικό Αρχιπέλαγος Ιονιίου, Κεντρική Ελλάδα), σπήλαιο Καλαμάκια και σπήλαιο Μελιτζιά (Χερσόνησος της Μάνης, Πελοπόννησος). Η ταφονομική ιστορία κάθε σπηλαίου, επίσης, ανακατασκευάστηκε σε σχέση με τους παράγοντες συσσώρευσης των συναθροίσεων και τις μεταποθετικές διεργασίες τις οποίες υπέστησαν. Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάστηκαν 74916 δόντια και σκελετικά στοιχεία από αμφίβια, σαύρες, φίδια, εντομοφάγα και τρωκτικά από τα τρία σπήλαια στα πλαίσια της πρώτης προσπάθειας εφαρμογής ταφονομικών δεικτών για την αναγνώριση θηρευτών και η πραγματοποίηση παλαιοπεριβαλλοντικών αναλύσεων χρησιμοποιώντας τον Ταξονομικό Δείκτη Οικοτόπων (THI) σε μικροπανιδικό παλαιοντολογικό υλικό σπονδυλοζώων από την Ελλάδα και τα νότια Βαλκάνια. 62 τάξα και 2388 άτομα εντοπίστηκαν συνολικά και στις τρεις τοποθεσίες, με τη Μελιτζιά να είναι η πλουσιότερη και το σπήλαιο του Πάνθηρα το φτωχότερο τόσο σε ό,τι αφορά στον ταξονομικό πλούτο όσο και στην αφθονία ατόμων. Η ερπετοπανίδα ήταν η ομάδα ζώων με τη μεγαλύτερη ταξονομική ποικιλία, αλλά τα τρωκτικά ήταν η πιο άφθονη αριθμητικά ομάδα ζώων σε όλα τα σπήλαια. Από τα τάξα που αναγνωρίστηκαν και στις τρεις θέσεις, 16 αναφέρονται για πρώτη φορά στο ελληνικό αρχείο απολιθωμάτων, 2 αναφέρονται για πρώτη φορά στην ηπειρωτική Ελλάδα και 10 αναφέρονται για πρώτη φορά σε αποθέσεις του Ανωτέρου Πλειστόκαινου.Όσον αφορά την παλαιοπεριβαλλοντική ανάλυση, τα αποτελέσματα αποκάλυψαν την ύπαρξη μικτών οικοτόπων που ποίκιλαν μεταξύ διαφορετικού μεγέθους εκτάσεων κυρίως θάμνων, λιβαδιών, φυλλοβόλων δασών και βραχωδών περιοχών με περιστασιακή παρουσία υδάτινων σωμάτων τοπικού χαρακτήρα στην ευρύτερη περιοχή των σπηλαίων. Δε φαίνεται να υπήρξαν σημαντικές μεταβολές μεταξύ των ποσοστών των διαφόρων οικοτόπων, παρά διαφοροποιήσεις που μπορούσαν να συσχετιστούν με κλιματικά γεγονότα όταν εντάσσονταν σε συγκεκριμένο γεωχρονολογικό πλαίσιο (Καλαμάκια, Μελιτζιά). Ωστόσο, τοπικοί παράγοντες αλλά και/ ή η ταφονομία της κάθε θέσης πιστεύεται επίσης ότι επηρέασαν τις αναλύσεις σε κάποιο βαθμό. Κατά συνέπεια, προτείνεται στο μέλλον τέτοιες παλαιοπεριβαλλοντικές αναλύσεις να συνοδεύονται από παλαιοκλιματικές αναλύσεις και να ερμηνεύονται συμπληρωματικά μ’ αυτές.Όσον αφορά την ταφονομία, ο πιο συνηθισμένος παράγοντας συσσώρευσης μικροσπονδυλωτών ήταν η θήρευση, καθώς ίχνη πέψης ήταν πάντα παρόντα σε κάθε στρώμα κάθε θέσης που μελετήθηκε στην παρούσα διατριβή. Διαφορετικά αρπακτικά εντοπίστηκαν σε κάθε τοποθεσία ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις, θήρευση από πολλά αρπακτικά πιστεύεται ότι πραγματοποιούνταν ταυτόχρονα ή διαδοχικά. Στο σπήλαιο του Πάνθηρα, οι συναθροίσεις πιστεύεται ότι σχηματίστηκαν από αρπακτικά θηλαστικά της κατηγορίας 3-4 στο χαμηλότερο στρώμα, ενώ τα ανώτερα στρώματα φαίνεται να έχουν επηρεαστεί σημαντικά από διεργασίες μετά την απόθεση που είτε επηρέασαν την ανίχνευση της χαρακτηριστικής «υπογραφής» των θηρευτών (στρώμα 1) ή προκάλεσαν την ίδια τη συσσώρευση του υλικού (μεταφορά από νερό στο στρώμα 0). Στην περίπτωση του σπηλαίου Καλαμάκια, οι ανθρωπόγλαυκες φαίνεται να ήταν οι θηρευτές που προκάλεσαν το σχηματισμό της συνάθροισης, ενώ για τη Μελιτζιά φαίνεται πως αρπακτικά κατηγορίας 3 και 4 ήταν υπεύθυνα για τη συσσώρευση των μικροσπονδυλωτών (πιθανά σε συνδυασμό με αρπακτικά της κατηγορίας 1-2 σε ορισμένα από τα στρώματα).Εκτός από τα ίχνη πέψης, εντοπίστηκαν επιπλέον αλλοιώσεις που σχετίζονται με φυσικές διαδικασίες που μπορεί να λάβουν χώρα σε ένα σπήλαιο μετά την εναπόθεση υλικού (μαύρα ίχνη από ροή νερού, φθορά λόγω αποσάθρωσης, φθορά λόγω διάβρωσης, σημάδια από ρίζες φυτών) ή που προκλήθηκαν από ανθρώπους ή ζώα που κατοικούσαν στα σπήλαια (ίχνη καύσης, ίχνη από κίνηση στο εσωτερικό του σπηλαίου). Αυτές οι διαδικασίες φαίνεται να επηρέασαν σημαντικά ορισμένα από τα αποτελέσματα και τις προσπάθειες ερμηνείας της παρούσας μελέτης, είτε άμεσα μεταβάλλοντας την κατάσταση διατήρησης του υλικού είτε έμμεσα παράγοντας αποτελέσματα που δεν ήταν ξεκάθαρα. Και στις δύο περιπτώσεις, τα πιθανά σφάλματα λήφθηκαν υπόψη κατά τη διάρκεια της ερμηνείας.Επιπλέον, εξετάστηκαν και συνέπειες για την παλαιοζωογεωγραφία 10 τάξων που αναγνωρίστηκαν και τα οποία βρίσκονταν εκτός των περιοχών της σύγχρονης γεωγραφικής τους εξάπλωσης, σε σχέση και με προηγούμενες αναγνωρίσεις τους στο ελληνικό αρχείο απολιθωμάτων. Προτάθηκαν, έτσι, πιθανοί διάδρομοι διασποράς με βάση το ελληνικό ανάγλυφο αλλά και τα υδάτινα σώματα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως εμπόδια κατά τη μετακίνηση των ζώων προς νότο ή προς βορρά.Τέλος, εντοπίστηκαν σπάνιες φαινοτυπικές ανωμαλίες στη μασητική επιφάνεια γομφίων Microtus οι οποίοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως στοιχεία περιορισμένου εύρους αναπαραγωγής και φαινομένου στενωπού στην αρχή και στο τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, προσθέτοντας (με επιφύλαξη) περισσότερες πληροφορίες στην ήδη πολύπλοκη φυλογεωγραφική ιστορία του γένους, μιας κι αυτά τα σπάνια χαρακτηριστικά είναι μόνο μια ένδειξη των εν λόγω διαδικασιών.