Przedstawienia muzyczne w ilustracjach zbiorów polskich pieśni ludowych wydanych w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku

Tematem artykułu są ryciny towarzyszące zapisom pieśni (melodii i tekstów słownych) w publikowanych zbiorach. Przedstawiają motywy sztuki ludowej, instrumenty, pojedynczych muzykantów czy kapele. Ilustracje, oprócz funkcji czysto dekoracyjnej, miały nawiązywać do ludowej tradycji muzycznej regionów, z których pochodziły zamieszczone w zbiorze pieśni czy melodie instrumentalne. Jednak częściej mają walory artystyczne niż merytoryczne. Zapewne plastycy ilustratorzy nie znali specyfiki regionalnej polskiego folkloru muzycznego, jego zróżnicowania pod tym względem. Nie znali też budowy przedstawianych przez siebie instrumentów, w znaczeniu: szczegółów budowy czy sposobu trzymania podczas gry lub też cechy te „twórczo” modyfikowali. Z tego zapewne powodu sceny muzyczne są ukazane tak, jak je artysta widział, patrząc przez pryzmat własnej osobowości artystycznej, nie zaś tak, jak w istocie wyglądały.

From Frankfurt’s distraction of perception to the effect of decentration in the network

The article retraces the epistemological debates occurring in mass communication, from the problem of dispersed perception in the Frankfurt School to accelerated decentration in the theory of immaterial labour. The analysis covers, first of all, the theses of the Frankfurt School representatives concerning the disappearance of aura and distraction as a starting point for theoretical reflection on the problem of perception dispersion and, subsequently, the abolition of face-to-face communication in the decentralized internet. The purpose of following Hans Belting’s concept of “the presence of the absent places image” is to outline the tendency for acceleration and progressive decentration associated with the spatio-temporal compression and the flow of information posing a threat to material co-presence.

A romantic nation: Eduards Volters’ concepts of ethnographical-statistical studies of Lithuania

The aim of this paper is to show the academic links inherent in the idea of ethnographical-statistical studies of Lithuania conceived by the Latvian ethnographer Eduards Volters (1856–1941). In as early as the end of the nineteenth century, the Latvian linguist and ethnographer was working at the Imperial Russian Geographical Society and was developing ethnographical-statistical studies to determine the “tribal” composition of the population. In an original way the theory integrated the concepts of the history of ideas and ethnographical statistics. In 1930 Volters engaged in the activities of the Lithuanian Scientific Society and introduced the concept of “the soul of a nation” in his ethnographical-statistical studies. The author of this article tests the hypothesis that the beginnings of “the soul of a nation” concept in relation to the Lithuanians are connected with the historical anthropological perspective. The author theoretically analyses the rhetoric of Volters’ idea of ethnographical statistics from the following points of view: (1) ethnographical-statistical studies of Lithuania, (2) a romantic nation, and (3) the idea of science and education.

O niektórych implikacjach użycia terminów „la culture”, „la civilisation” we francuskim tłumaczeniu „Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit” Johanna Gottfrieda Herdera

Artykuł dotyczy problemu terminologii we francuskim przekładzie Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit Johanna Gottfrieda Herdera. Wydane w Paryżu w latach 1827–1828 tłumaczenie było efektem pracy Edgara Quineta. Terminy „kultura” i „cywilizacja” zostały w sposób szczególny wykorzystane w tłumaczeniu — zarówno zgodnie z niemieckim oryginałem, jak i poprzez dostosowanie terminów do tych już istniejących w języku francuskim. Relacja między kulturą a cywilizacją jest w tym aspekcie szczególnie interesująca, gdyż na początku XIX wieku w języku francuskim ze słowem „cywilizacja” wiązało się wiele konotacji, a jego pole semantyczne, wyznaczane przez takie terminy, jak: civil, civiliser, civilité, politesse, police, było bardzo bogate, podczas gdy słowo „kultura” miało zauważalnie mniej odnotowanych znaczeń. Autorka skupia się na badaniu związków między terminami „cywilizacja” i „kultura” w pierwszym rozdziale księgi dziewiątej Idées sur la Philosphie de l’histoire de l’humanité.

Around Johann Gottfried Herder’s “Auch eine Philosophie der Geschichte zur Bildung der Menschheit”

Johann Gottfried Herder in his early work, Auch eine Philosophie der Geschichte zur Bildung der Menschheit (1774), thus far translated into Polish only in fragments (E. Namowicz 1973, T. Namowicz 2001), deals with the problem of constructing historical syntheses and cross-sections that do not take into account the dynamic variability of cultures over time. He is also interested in the critique of the Enlightenment idea of progress. At the same time, he draws attention to the role of general concepts in the description of things, phenomena, and processes, as well as ideas related to them, culturally conditioned, but also individually processed and modified. The author of the article puts forward a thesis that the pamphlet and polemical form of Auch eine Philosophie… enables the German philosopher to formulate in a radical manner questions that are important also for modern researchers of culture. These questions concern not only the problems related to the description of cultural reality, but also the multitude of definitions of concepts, and sometimes the excess of specialised terms, difficult to translate.

Muzyka instrumentalna i język. Stanowisko Herdera w osiemnastowiecznej debacie muzyczno-estetycznej

Filozofia muzyki zawarta w pismach Johanna Gottfrieda Herdera podejmuje dwa zasadnicze wątki osiemnastowiecznej debaty muzyczno-estetycznej: relację muzyki i języka oraz status muzyki instrumentalnej. Umieszczone na mapie zajmowanych w tej debacie stanowisk poglądy Herdera cechują się nie tylko odmiennością proponowanych rozwiązań, ale przede wszystkim zdolnością przekroczenia horyzontu samej debaty, umożliwiającego wyjaśnienie podstaw możliwości oraz zakresu ważności poszczególnych koncepcji. Fundament koncepcji Herdera stanowią trzy elementy: idea językowej prefiguracji znaczeń dla muzyki instrumentalnej, przekonanie o językowym charakterze percepcji zmysłowej oraz wizja opartej na tych dwóch elementach jednolitej hermeneutyki dla sztuk nielingiwstycznych.