Όψεις και μορφές της μεταμυθοπλασίας και της μεταϊστορίας στο ελληνικό μυθιστόρημα κατά το δεύτερο μισό του 20ού και τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα
Η παρούσα διατριβή έχει ως αντικείμενο να διερευνήσει αν και σε ποιο βαθμό η ελληνική πεζογραφική παραγωγή των ετών 1960-2010 έχει επηρεαστεί από τα θεωρητικά σχήματα της Μεταμυθοπλασίας και της Μεταϊστορίας, τόσο σε επίπεδο μορφής, τεχνικές και στρατηγικές, όσο και σε επίπεδο ιδεολογικών στοχεύσεων. Τα σχήματα αυτά θεμελιώθηκαν θεωρητικά και μεθοδολογικά περίπου σε αυτή τη χρονική περίοδο και έδωσαν μια αξιοσημείωτη ώθηση στην παραγωγή μυθιστορημάτων στον διεθνή δυτικό χώρο, τον αγγλοσαξονικό κυριότερα, αλλά όχι μόνο. Τα μυθιστορήματα που αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι τα παρακάτω: Η κάθοδος των εννιά του Θ. Βαλτινού (1978), Το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου (1975), … από το στόμα της παλιάς Remington του Γιάννη Πάνου (1981), Ο εχθρός του ποιητή του Γ. Χειμωνά (1990), Το ελληνικό σταυρόλεξο του Θ. Σκάσση (2000), Η μέρα με τις δεκατέσσερις νύχτες του Κ. Βούλγαρη (2007). Κρίθηκε επίσης σκόπιμο να εξεταστούν και κάποια πρωιμότερα ελληνικά παραδείγματα, καθώς οι θεωρητικοί της Μεταμυθοπλασίας έχουν ήδη επισημάνει ότι αντίστοιχες στρατηγικές έχουν παρατηρηθεί πρώιμα σε έργα πολύ προγενέστερα από τον 20ό αιώνα, όπως ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες (1604) ή ο Tristram Shandy του Laurence Sterne (1760). Επιλέχθηκαν έτσι ως ερευνητικό αντικείμενο τα έργα των Ν. Μαυροκορδάτου, Φιλοθέου Πάρεργα (1716-1718), του Αδ. Κοραή, ο Παπατρέχας (1811-1820) και του Εμμανουήλ Ροΐδη, η Πάπισσα Ιωάννα (1866). Τα έργα αυτά, όπως διαπιστώθηκε, εκφράζουν πρώιμα και σπερματικά το πνεύμα και την ιδεολογία της νεωτερικότητας, εφόσον συστήνουν και αξιοποιούν πολλαπλές αυτοαναφορικές-ναρκισσιστικές στρατηγικές, οι οποίες συνειδητά εφαρμόζονται και πυκνώνουν πολύ αργότερα, σε έργα του 20ου αι.. Τα θεωρητικά εργαλεία που αποτελούν τη βάση της εργασίας είναι οι μελέτες των Patricia Waugh Metafiction, The theory and practice of self-concious fiction, (1984), τα δύο εμβληματικά έργα της Linda Hutcheon για τη μεταμυθοπλασία, Narcissistic Narrative: The Metafictional Paradox (1980) και το νεότερό της, A Poetics of Postmodernism (2004), όπως και το έργο του Brian McHale, Postmodernist fiction (2004). Για το πεδίο της Μεταϊστορίας αξιοποιήθηκε το έργο του θεμελιωτή της αντίστοιχης Σχολής, George R. Collingwood The Idea of History (1946), αλλά κυριότερα οι μελέτες του συνεχιστή του, θεωρητικού ιστορικού επιστήμονα, Hayden White, Metahistory, The Historical Imagination in Nineteenth Century Europe (1973), The content of the form (1987) και πολλά ακόμη αντίστοιχα άρθρα. Από τα μυθιστορήματα που μελετήθηκαν προκύπτει ότι Η κάθοδος των εννιά, Το Κιβώτιο, …από το στόμα της παλιάς Remington, Το Ελληνικό Σταυρόλεξο και Η Μέρα με τις δεκατέσσερις νύχτες, αξιοποιούν αρκετές μεταμυθοπλαστικές στρατηγικές με συνειδητή πρόθεση να αυτοπαρουσιαστούν ως κειμενικές και γλωσσικές κατασκευές, διαλύοντας έτσι την «ψευδαίσθηση της άμεσης αναφορικότητας» για τα έργα μυθοπλασίας. Αξιοποιώντας ποικίλες και προωθημένες αυτοαναφορικές στρατηγικές, εκθέτουν μέσα στον μυθοπλαστικό τους σύμπαν μαζί με τον μύθο και την διαδικασία κατασκευής τους. Ταυτόχρονα θέτουν –άλλα περισσότερο άλλα λιγότερο– και μεταϊστορικούς προβληματισμούς, καθώς διατηρούν μια κοινή δυσπιστία ως προς την πιστότητα και αντικειμενικότητα που μπορεί να διασφαλίσει ο αφηγηματικός τρόπος στην απεικόνιση και αναπαράσταση του παρελθόντος και πειραματίζονται με νέους και αναθεωρητικούς τρόπους αναπαράστασης της Ιστορίας. Η περίπτωση του Χειμωνά κινείται περισσότερο στον χώρο της μεταμυθοπλασίας, επιχειρώντας, ταυτόχρονα, να πειραματιστεί με κάποια μεταμοντέρνα αισθητικά και ιδεολογικά προτάγματα. Το αξιοσημείωτο εύρημα είναι ότι η ελληνική μυθοπλασία –στο πλαίσιο πάντα των έργων που μελετήθηκαν– χαρακτηρίζεται από ευελιξία και δεκτικότητα στα ρεύματα των καιρών, καθώς δεν σταματά να δοκιμάζει και να πειραματίζεται με τα όριά της, αναζητώντας νέους εκφραστικούς τρόπους, ώστε να ανανεώνεται και να εκφράζει τη σύνθετη εμπειρία από τον κόσμο και τη διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα.
