Συγκριτική διερεύνηση της πραγματολογικής ικανότητας μαθητών δημοτικού σχολείου με τυπική ανάπτυξη, υψηλής λειτουργικότητας αυτισμό και ειδικές μαθησιακές δυσκολίες
Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση της πραγματολογικής ικανότητας στην περιοχή του μεταφορικού λόγου (Ιδιωματισμοί & Παροιμίες) σε πληθυσμό τυπικής (ΤΑ) και μη τυπικής ανάπτυξης [με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Υψηλής Λειτουργικότητας (ΔΑΦΥΛ) & Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (ΕΜΔ)] και η σύνδεσή της με γλωσσικούς (Προσληπτικό Λεξιλόγιο,Μορφολογία-Σύνταξη) και μη γλωσσικούς παράγοντες (Χρονολογική Ηλικία, Μη Λεκτική Ικανότητα), καθώς και με την Αναγνωστική Κατανόηση. Στην έρευνα συμμετείχαν 372 μαθητές των τριών τελευταίων τάξεων του Δημοτικού (286 ΤΑ, 37 με ΔΑΦΥΛ και 49 με ΕΜΔ). Στο συνολικό δείγμα χορηγήθηκαν δοκιμασίες μέτρησης: της Ικανότητας στον Μεταφορικό Λόγο και της Μορφοσυντακτικής Ικανότητας, του Λεξιλογίου (Peabody Picture Vocabulary Test-4) (Dunn & Dunn, 2007), της Αναγνωστικής ικανότητας (Τεστ Ανάγνωσης-Α) (Παντελιάδου & Αντωνίου, 2008) καιτης Μη Λεκτικής Ικανότητας (Raven΄ s Colored Progressive Matrices) (Σιδερίδης, Αντωνίου, Μουζάκη, & Σίμος, 2015). Η ερευνητική διαδικασία χωρίστηκε σε δύο φάσεις: την πιλοτική έρευνα, με σκοπό την αρχική διαμόρφωση των εργαλείων μέτρησης της πραγματολογικής και μορφοσυντακτικής ικανότητας και την κυρίως έρευνα, που χωρίστηκε σε τρείς μελέτες. Στην 1η μελέτη, που αφορούσε στην ΤΑ, βάσει των δεδομένων: (α) ως παράγοντες πρόβλεψης της πραγματολογικής ικανότητας, εκτός από τις μη γλωσσικές μεταβλητές, αναδείχθηκαν ιεραρχικά ηΜορφολογία-Σύνταξη, η Αναγνωστική Κατανόηση και το Προσληπτικό Λεξιλόγιο για τους 286 συμμετέχοντες ΤΑ· (β) διαπιστώθηκε σταδιακή βελτίωση της μεταφορικής ικανότητας παράλληλα με την αύξηση της ηλικίας, καθώς και σύνδεση της πραγματολογικής ικανότητας με διαφορετικούς παράγοντες, ανάλογα με την τάξη φοίτησης· και (γ) ως παράγοντες πρόβλεψης της Αναγνωστικής Κατανόησης, αναδείχθηκαν η πραγματολογική ικανότητα για την 4η Δημοτικού και η Μορφολογία Σύνταξη για την 5η και 6η Δημοτικού. Στη 2 η μελέτη, εξισώθηκαν κατά ζεύγη 35 συμμετέχοντες με ΔΑΦΥΛ και 45 συμμετέχοντες με ΕΜΔ με αντίστοιχες ομάδες ελέγχου ΤΑ ως προς το Φύλο, τη Χρονολογική Ηλικία και τη Μη Λεκτική Ικανότητα. Και οι δύο πειραματικές ομάδες είχαν χαμηλότερες επιδόσεις και πιο αργούς ρυθμούς ανάπτυξης στον μεταφορικό λόγο, συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου ΤΑ. Ως παράγοντας πρόβλεψης της πραγματολογικής ικανότητας για την ομάδα με ΔΑΦΥΛκαι ΕΜΔ αναδείχθηκε η Μορφολογία-Σύνταξη. Στην 3η μελέτη, σκιαγραφήθηκε το προφίλ 19 συμμετεχόντων με ΔΑΦΥΛ και 19 με ΕΜΔ στις υπό εξέταση μεταβλητές, αφού εξισώθηκαν με ομάδα ελέγχου ΤΑ ως προς το Φύλο, τη Χρονολογική Ηλικία, τη Μη Λεκτική Ικανότητα και το Προσληπτικό Λεξιλόγιο. Οι αναλύσεις έδειξαν ότι το δείγμα ΤΑ είχε καλύτερες επιδόσεις στην πραγματολογική ικανότητα, συγκριτικά με τις δύο πειραματικές ομάδες. Οι ομάδες με ΔΑΦΥΛ και ΕΜΔ δεν διαφοροποιούνταν στατιστικώς σημαντικά στην πραγματολογική ικανότητα, αλλά και στις υπόλοιπεςεξεταζόμενες μεταβλητές. Τα δεδομένα των διαγραμμάτων διασποράς φανέρωσαν περισσότερο ποιοτικές, παρά ποσοτικές διαφορές ανάμεσα στις δύο πειραματικές ομάδες, συγκριτικά με το δείγμα ΤΑ. Τα ευρήματα της παρούσας διδακτορικής διατριβής αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα των γλωσσικών ικανοτήτων για την ανάπτυξη πραγματολογικών δεξιοτήτων μαθητών τυπικής και μη τυπικής ανάπτυξης στο τέλος του Δημοτικού, στοιχείο που δύναται να αξιοποιηθεί για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς.