Winowajczyni, niewinna, femme fatale, pocieszycielka... – Muzy w twórczości wygnańczej Owidiusza

The main purpose of this paper is to present the variable and diverse Ovid’s attitude towards Muses in his works from exile (Tristia, Epistulae ex Ponto and Ibis). The poet seeks in these goddesses both the comfort and the cause of his exile, identifies them with his poetry frequently, as their faithful servant feels deceived but also hopes that Muses can ease the anger of Augustus. The article is an attempt to analyze this complex relationship.

Chariton and Latin Elegy II

Chapter 2 establishes Ovid’s Heroides, Tristia, and Epistulae ex Ponto as central to a number of specific features of Chariton’s novel (especially the embedded letters). Section 2.2 focuses on the Heroides and the following epistolary motifs: the processes of composition and reception; the presence of tears; the recognition of handwriting; the role of memory and possessive adjectives; and the eroticization of the letter’s materiality. These contribute to the characterization of Chaereas and Dionysius as lamenting and abandoned heroines. Section 2.3 argues that Chariton has digested a number of motifs that characterize the exilic persona in Ovid’s Tristia and Epistulae ex Ponto, such as the role of finger rings and various psychosocial neuroses. As in Chapter 1, thematic proximities between Chariton and the elegiac corpus are supported by strikingly close points of verbal contact.

6. Exile poetry

In 8/9 CE Ovid was sent by the emperor Augustus to the town of Tomi in modern Romania, at the time at the far edge of the Roman Empire. 'Exile poetry' focuses on the Tristia (Sad Songs) and the Epistulae ex Ponto (Letters from the Black Sea), in total nine books of laments in which Ovid begs to be restored to Rome, or at least to be moved to a more congenial location. The main development between Tristia and ExPonto is Ovid's formal adoption in the later series of a letter format natural to poems sent over a long distance. The circumstances of this poetry, and particularly the identification of the addressee in the Ex Ponto, allows a degree of poignancy rare elsewhere is his poetry. Certainly, for all his claims to the contrary, Ovid’s poetic powers do not abandon him on the Black Sea, and what has made Ovid's exile poetry one of the most influential parts of his oeuvre is the rarity of a classical poet offering an intimately personal account of estrangement and alienation. In turn, these poems provided perhaps unexpected inspiration for modern writers exercised by themes of separation.

Due voci sul mar Nero: Luca Desiato alla (ri)scoperta dell’esilio ovidiano

Le elegie dei Tristia e delle Epistulae ex Ponto rappresentano, ancora oggi, un riferimento imprescindibile per quanti vogliano indagare l’esperienza esilica in tutte le sue sfaccettature e in tutta la sua complessità. Non a caso, numerosi autori della contemporaneità hanno guardato alla poesia tomitana dell’ultimo Ovidio come a un vero e proprio paradigma per le scritture da e sull’esilio di ogni tempo. Nei quarantaquattro capitoli in cui articola il romanzo Sulle rive del Mar Nero (1992), Luca Desiato “scompone” l’animo umano toccato dalla sorte dell’esilio, un esilio che si presenta come condanna soprattutto interiore. Il protagonista, uno scrittore che vive l’ultimo corso della sua esistenza nella Roma borghese degli anni Novanta, alterna la propria voce a quella del poeta romano, condannato da Augusto nell’8 d.C. alla relegatio perpetua. Saverio rappresenta, in primis, un esule dell’esistenza, un prigioniero del tempo ultimo che sta vivendo, un tempo estremo, come le terre del Ponto Eusino.

Ovid

In the beginning, Ovid’s depiction of Jupiter accords with the usual elegiac fare. There is a certain amount of rivalry, as Ovid fears Jupiter might steal his girl; some flippant one-upmanship, as Ovid drops Jupiter-cum-thunderbolt when his girlfriend locks her door; copious irony, as the praeceptor Amoris instructs his pupils to imitate Jupiter in perjuring themselves. Ovid particularly enjoys “correcting” his predecessor Propertius on certain points of Jovian theology. The great works written close to the time of Ovid’s exile add a bitter edge to this playfulness, revisiting elegiac scenarios with a dramatic shift in focalization. Jupiter’s rapes and the suffering they cause are a leitmotif of Ovid’s epic Metamorphoses. In the Fasti, Jupiter is subjected to complex manipulation, instructed, diminished, and reframed according to the poet’s wish-fulfilling fantasies. As Augustus transformed the Roman experience of time by modifying the calendar, so Ovid seizes control of the discourse by shaping the calendar to his own poetic ends. When the thunderbolt strikes, banishing him to the Black Sea, Ovid creates a Jovian/Augustan mythology all his own. Like the Metamorphoses and Fasti, the Tristia and Epistulae ex Ponto show two possibilities for Jupiter, yet the Tristia’s impression of the cruelly wrathful Thunderer predominates over the Ex Ponto’s possibility of revivifying rain. Most importantly, by figuring himself as the heroes and—especially—heroines persecuted by the autocratic ruler of the Olympian pantheon, Ovid defines his poetry and his very self as a work of artistically fruitful, politically hopeless opposition to the new “Jupiter.”

OVID AS ETHNOGRAPHER IN THE EPISTULAE EX PONTO

Ovid's second collection of letters from his place of exile exhibits new strategies to achieve his aims of staying in the public eye and making his case for recall back to Rome. One of these new strategies is to pose as a kind of ethnographer with a ground-level view of Tomitan and Thracian society on the Black Sea coast. In the Epistulae ex Ponto, Ovid poses as a mediator between Rome and the imperial fringe, informing his reader about the activities of the Pontic tribes, describing his alleged interactions with the people of Tomis, and addressing the client king of the region. By doing so, Ovid explores new metaphors of exile, and grants to elegy and the letter a novel utility that slightly empowers his exiled voice.

Ο λόγος της εξορίας

Εξορισμένος από τον αυτοκράτορα Αύγουστο στους Τόμους της Μαύρης Θάλασσας, ο Οβίδιος αποφασίζει να συγγράψει τα Tristia και τις Epistulae ex Ponto. Τα κείμενα αυτά παρουσιάζουν τη ζωή στα έσχατα όρια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μέσα από την οπτική γωνία ενός άδικα εκτοπισμένου ελεγειακού ποιητή. Εγκλωβισμένος σε ένα αφιλόξενο και χειμαζόμενο περιβάλλον και περιστοιχισμένος από πολεμοχαρείς και βάρβαρους κατοίκους, ο απεγνωσμένος ποιητής αποστέλλει πίσω στη Ρώμη ελεγειακές επιστολές, μέσω των οποίων περιγράφει με δραματικούς όρους την κατάστασή του, απολογείται για το παρελθόν του και ζητεί από τους παραλήπτες τους να μεριμνήσουν για την επιστροφή του, επικαλούμενος τον ηθικό κώδικα της amicitia. Παρόλο που, ως αυτοσυνείδητος ποιητής, αναγνωρίζει παραλήψεις, υπερβολές και επαναλήψεις στις περιγραφές του, αδιαφορεί να τις διορθώσει, δεδομένων των ακραίων συνθηκών που έχει να αντιμετωπίσει. Η κωδικοποιημένη εγγραφή αυτών των μηνυμάτων στον ποιητικό λόγο της εξορίας αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας εργασίας. Με μια εκ του σύνεγγυς ανάγνωση των προγραμματικών και ποιητολογικών χωρίων της οβιδιακής ποίησης της εξορίας η μελέτη παρακολουθεί τη σταδιακή διαμόρφωση και κατασκευή της ρητορικής της εξορίας, επισημαίνει τα σήματα και τους τόπους της και αναδεικνύει τη μεταποιητική και την ειδολογική της διάσταση. Ως βασικός μεταλογοτεχνικός δείκτης της ποίησης της εξορίας εκλαμβάνεται ο αυτοαναφορικός σχολιασμός της παρακμής του εκφερόμενου ποιητικού λόγου που σχετίζεται άμεσα με τον κίνδυνο απώλειας της νεωτερικότητας και τη δυσκολία ανταπόκρισης στα υψηλά καλλιμαχικά αισθητικά πρότυπα. Ερ-μηνευτικό ζητούμενο αποτελεί, επίσης, ο έλεγχος των προγραμματικών δηλώσεων του ποιητή για άμεση αποκοπή από το ερωτογραφικό του παρελθόν σε λεκτικό, θεματολογικό και ιδεολογικό επίπεδο. Αυτή η αποστασιοποίηση της οβιδιακής ποίησης της εξορίας από την παράδοση της λατινικής ερωτικής ελεγείας δεν περιορίζεται απλώς στη θεματοποίηση της οδυνηρής εμπειρίας της εξορίας, αλλά αποτυπώνεται και σε καίριες θεματικές επιλογές της οβιδιακής ποίησης της εξορίας, όπως στην ανάθεση πρωταγωνιστικού ρόλου στην αξιοσέβαστη σύζυγο του εξόριστου ποιητή ή την αναπαράσταση δημόσιων πανηγυρικών εκδηλώσεων του ρωμαϊκού imperium, μέσω των οποίων ο ποιητικός λόγος της εξορίας προσλαμβάνει έναν επίσημο, συμβατικό και κομφορμιστικό χαρακτήρα. Με τον τρόπο αυτό ο Οβίδιος παρουσιάζει ένα ‘ορθόδοξο’ ελεγειακό υποείδος που αξιοποιεί, αναδεικνύει και κανονικοποιεί υφιστάμενες συμβατικές τάσεις του οικείου είδους. Για μια ακόμη φορά, επομένως, ο Οβίδιος εκμεταλλεύεται το θεματικό εύρος του ελεγειακού είδους και το προσαρμόζει στις ανάγκες και τις απαιτήσεις ενός άδικα εκτοπισμένου ποιητή που ποθεί την επιστροφή του στη Ρώμη.