Milovan Đilas – polityk, myśliciel, analityk systemu komunistycznego

W prezentowanym artykule została przedstawiona ewolucja postawy politycznej, przede wszystkim zaś myśli politycznej Milovana Đilasa w sprawie tzw. nowej klasy i systemu komunistycznego – jego powstania, charakteru i nieuniknionego zaniku. Zwrócono uwagę na poglądy i koncepcje „nowej klasy” w ujęciu jego poprzedników, od Nikołaja Bakunina poczynając. A także na zasadnicze różnice między myślą Đilasa i teoriami Karla Marksa. Niezależnie od posługiwania się marksowską (marksistowską) metodą badawczą i terminologią twórcy Kapitału. Artykuł powstał w oparciu głównie o pisma Đilasa, z Nową klasą na czele, oraz o bardzo bogatą literaturę przedmiotu.

Koncepcje federacyjne w II Rzeczypospolitej

Artykuł przedstawia koncepcje federacyjne powstałe w okresie II Rzeczypospolitej, ich założenia, cele i zasady oraz ich uzasadnienie. Krótko omawia środowiska polityczne, które je formowały. Dominowały środowiska lewicowe, szczególnie aktywni na tym polu byli socjaliści. Odwoływali się do tradycji jagiellońskiej i Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Forsowali ideę federacji trialistycznej składającej się z Polski, Litwy i Białorusi. Rzadziej dołączano do niej Ukrainę i inne państwa bałtyckie, Łotwę i Estonię. Koncepcje federacyjne po traktacie ryskim w 1921 r. wysuwano już tylko sporadycznie.

Działalność rosyjskiej cenzury wojskowej w czasie I wojny światowej

Tekst przedstawia strukturę i przybliża zasady działania rosyjskiej cenzury wojskowej w czasie I wojny światowej. Struktury cenzury istniały oddzielnie w armii lądowej i marynarce wojennej. Działała w dwóch obszarach: kontroli listów (korespondencji) i kontroli druków (głównie prasa). Jej zadaniem było odszukanie w treści listu informacji o znaczeniu wojskowym i usunięcie ich. Miało to przeciwdziałać możliwości szpiegowania na rzecz wroga oraz niezamierzonego ujawnienia ważnych informacji. Starano się także poznać nastroje panujące w armii oraz nastawienie społeczeństwa do toczącej się wojny. W dokumentach pozostałych po cenzurze wojskowej można odnaleźć także informacje dotyczące ziem polskich i Polaków. Najwięcej było opisów działań bojowych oraz nastrojów panujących w armii rosyjskiej, lecz znajdowały się także wzmianki o polskich formacjach wojskowych.

Zachodnioniemiecka dyplomacja o zagrożeniu radziecką interwencją zbrojną w Polsce – jesień 1980 r.

RFN była żywotnie zainteresowana wydarzeniami w Polsce, a przede wszystkim groźbą interwencji ZSRR, która mogła poważnie skomplikować relacje RFN-NRD. W oparciu o niemieckie materiały archiwalne podjęto próbę odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania: czy rząd RFN liczył się jesienią 1980 r. z interwencją ZSRR w Polsce? Jakie warunki musiały być spełnione, aby ZSRR zdecydował się na działania siłowe? Czy w ocenach RFN sytuacja w Polsce wykazywała podobieństwa do sytuacji w Czechosłowacji w 1968 r.? Odpowiedzi na te pytania pozwolą zrozumieć zarówno działania podejmowane przez Bonn wobec Polski i całego bloku wschodniego, jak i prezentowane przez polityków RFN postawy.

Krzemieniecka Szkoła Mechaniki Praktycznej przy Gimnazjum/Liceum Wołyńskim – zarys problemu

Tekst poświęcony został Szkole Mechaniki Praktycznej zorganizowanej przy Gimnazjum/Liceum Wołyńskim w Krzemieńcu. Szkoła miała charakter praktyczny i była jedną z pierwszych zawodowych szkół na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.

La guerre polono-soviétique de 1919–1921 et le traité de Riga en tant qu’élément stabilisateur en Europe centrale et orientale

L’auteur de l’article analyse les causes du déclenchement de la guerre polono-soviétique de 1919–1921 et ses conséquences de grande envergure pour la Pologne, la Russie soviétique (plus tard l’Union soviétique) et aussi pour l’Europe. Une thèse a été formulée sur le sens complémentaire du traité de Riga au traité de Versailles. L’auteur utilise le terme « ordre Versailles-Riga », qui existait dans l’Europe de l’entre-deux-guerres et fut finalement renversé en 1939 après l’agression allemande et soviétique contre la Pologne.

Wybory do Rady Najwyższej Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1990 r. – koniec komunistycznego monopolu władzy

Artykuł analizuje pierwsze gruzińskie wolne wybory parlamentarne przeprowadzone w 1990 r. Autor postawił tezę o kluczowym znaczeniu tego wydarzenia dla rozpoczęcia pierwszego okresu gruzińskiej transformacji ustrojowej, który doprowadził do odzyskania niepodległości. Charakteryzował się on wprowadzeniem na scenę polityczną nowych organizacji i partii politycznych, które zakończyły funkcjonowanie zbudowanego przez komunistów monopartyjnego systemu partyjnego w Gruzji.

Nacjonalizm Stalina

W artykule podjęto próbę weryfikacji opinii o nacjonalistycznym charakterze poglądów Iosifa Stalina. Autor wziął pod uwagę oficjalne i nieoficjalne wypowiedzi Stalina z lat trzydziestych i czterdziestych XX w., a także napisane przez niego dokumenty partyjne i państwowe. Ich treść rozpatrywał z punktu widzenia spotykanych w literaturze naukowej argumentów uzasadniających twierdzenia o nacjonalizmie Stalina. Analizą zostały objęte następujące problemy: deklarowany przez niego stosunek do nacjonalizmu, ewolucja jego poglądów na przeszłość Rosji, konstruowany przez niego obraz narodu rosyjskiego, przypisywany temu narodowi przez Stalina status wśród innych narodów Związku Radzieckiego.

Provincial treatment and care asylums for the mentally ill in East Prussia as forgotten cultural heritage: case study of the asylum in Allenberg (now Znamensk, Russian Federation)

The article focuses on issues demonstrating the role of architecture in the development of Prussian psychiatry in the nineteenth and the early twentieth century. The Provincial Treatment and Care Institution Allenberg (now Znamensk, Russian Federation) is used as a case study to demonstrate the perception of model solutions used in Prussian asylums located in distant provinces. The asylum discussed in this article met the contemporary requirements, proving that these models and newest trends reached East Prussia very quickly. The asylum complex in Allenberg was a testimony to the development of Prussian and European architectural thought in the service of medicine. Unfortunately, today the former asylum remains in a poor condition and is treated as unwanted legacy rather than a cultural monument.

Poland as a periphery in Immanuel Wallerstein’s theory

The article presents the issue of peripheries and its reference to Poland’s position in the world-system concept of Immanuel Wallerstein. The article discusses problems related to international security of Poland. It also presents the perception of Poland as a peripheral country and, on the basis of theoretical considerations, argues for the possibility of viewing Poland as a semi-peripheral country. Publication financed under the project implemented in the Research Grant Program of the Ministry of National Defence of the Republic of Poland.