Έλληνες Εβραίοι

Η εν λόγω μελέτη αποτελεί πρωτότυπη συμβολή στη σύγχρονη ιστορία των Εβραίων της Ελλάδας, εστιάζοντας στις μεγάλες αλλαγές που επέφεραν η Κατοχή και η εξόντωση της συντριπτικής πλειονότητάς τους. Στη μελέτη εξετάζονται οι σχέσεις των Ελλήνων Εβραίων με το κράτος και τη διεθνή κοινότητα. Εξετάζονται ακόμη οι κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές στο εσωτερικό των κοινοτήτων στο επίπεδο της κοινοτικής ανασυγκρότησης και της ηγεσίας τους, στο επίπεδο των ιδεολογικών ρευμάτων, καθώς και στο επίπεδο ατομικών και συλλογικών επιλογών και διαδρομών. Το θέμα της «επιστροφής» μετά τη Σοά απασχόλησε σχετικά πρόσφατα την ιστοριογραφία· στην Εισαγωγή παρουσιάζεται μια επισκόπηση της σχετικής ελληνικής ιστοριογραφίας, στο πλαίσιο των αντίστοιχων διεθνών εξελίξεων.Αξιοποιώντας διαφορετικά τεκμήρια –από τα κοινοτικά αρχεία, το αρχείο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου (ΚΙΣ) και της Joint, το αρχείο του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος (ΕΜΕ), το δημοσιευμένο υλικό από το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, το αρχείο της Υπηρεσίας Διαχειρίσεως Ισραηλιτικών Περιουσιών (ΥΔΙΠ)–, προφορικές μαρτυρίες –από το αρχείο Προφορικής Ιστορίας του ΕΜΕ, τα αρχεία του Yad Vashem και του United States Holocaust Memorial Museum–, καθώς και απομνημονεύματα, δημοσιεύματα στον ελληνικό και ελληνο-εβραϊκό τύπο της εποχής και λογοτεχνικά κείμενα παρακολουθώ βήμα-βήμα την πολύτροπη διαδικασία συγκρότησης της μνήμης και των πολλαπλών ταυτοτήτων των Ελλήνων Εβραίων την επαύριο της Σοά. Κύριο μέλημά μου υπήρξε η ανάδειξη της «παραμελημένης» ιστοριογραφικά υποκειμενικής διάστασης της ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων μετά τον πόλεμο, μέσα σε ένα χρονολογικό πλαίσιο που εκτείνεται από τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης (Οκτώβριος 1944) ως τα μέσα της δεκαετίας του 1950 – εποχή κατά την οποία η ανασυγκρότηση των κοινοτήτων της Ελλάδας έχει σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωθεί.Το υλικό της διατριβής οργανώνεται σε δύο Μέρη, που αποτελούνται από δύο κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου Μέρους, που έχει τίτλο «Επιστροφή και αποκατάσταση», εξετάζω τις πρώτες συλλογικές κινήσεις των Εβραίων μετά την απόσυρση του γερμανικού στρατού, και τα χαρακτηριστικά του δημόσιου λόγου που εξέφρασε η ηγετική μορφή του Ασέρ Μωυσή. Διερευνώ πώς οι πολιτικές συνθήκες που επικράτησαν στη Θεσσαλονίκη τους πρώτους μήνες μετά την Απελευθέρωση διαπλέκονται με τις πρώτες προσπάθειες αποκατάστασης. Παράλληλα, παρακολουθώ πώς τοποθετήθηκαν οι Εβραίοι, κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ως άτομα και ως συλλογικότητες απέναντι στα πιεστικά προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπιστούν, όπως η στέγαση εκατοντάδων άστεγων –των οποίων τα σπίτια ήταν κατειλημμένα από πρόσφυγες ή και συνεργάτες των Γερμανών–, η σίτιση και η ιατρική περίθαλψη των ανέργων, των εξασθενημένων από τις κακουχίες των στρατοπέδων ή του Βουνού, των ορφανών παιδιών και των «απροστάτευτων» κοριτσιών. Εστιάζω επίσης στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις που ξέσπασαν μεταξύ των επιζώντων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και το πώς αυτές αποτυπώθηκαν στον λόγο της αμερικανο-εβραϊκής Joint. Το δεύτερο κεφάλαιο του πρώτου μέρους, με τίτλο «Αφηγήσεις σύγχρονες του πολέμου και πρώιμες μεταπολεμικές», είναι αφιερωμένο στην πορεία του ελληνο-εβραϊκού αυτοβιογραφικού λόγου με αναφορά στα κείμενα των Μαρσέλ Νατζαρή, Ισαάκ Ματαράσσο, Αλβέρτου Μενασέ και Μάρκου Ναχόν. Η σε βάθος ανάλυση προσφέρει μια αντιπροσωπευτική εικόνα των θεμάτων που κυριαρχούν, των ρητορικών τρόπων που χρησιμοποιούνται και συνθέτουν μια πρώτη τυποποιημένη αφήγηση, αλλά και τη διαμεσολάβηση του λόγου αυτού από τους δημοσιογράφους και τον πολιτικό προσανατολισμό των εφημερίδων. Αναλύω επίσης τα βιβλία των Μικαέλ Μόλχο και Ιωσήφ Νεχαμά, καθώς και δύο λογοτεχνικά έργα του Μωρίς Πολίτη και του Ισαάκ Μπενρουμπή, τα μόνα γραμμένα από Έλληνες Εβραίους και σχετικά παραμελημένα από την ελληνική φιλολογία και την ιστοριογραφία. Το δεύτερο Μέρος της διατριβής είναι αφιερωμένο στις ιδεολογικές εβραϊκές ταυτότητες που αναδύονται ή μετεξελίσσονται στη μεταπολεμική εποχή και αποτελείται από δύο κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Σιωνιστές στην Ελλάδα και το Ισραήλ», παρακολουθώ τον μεταπολεμικό σιωνιστικό λόγο στον εβραϊκό τύπο της εποχής και στα κείμενα του Ασέρ Μωυσή. Εξετάζω επίσης τους τρόπους με τους οποίους το σιωνιστικό κίνημα εκφράστηκε στην πράξη –κυρίως μέσα από τα αγροκτήματα προετοιμασίας της μετανάστευσης «Αχσαρότ»–, και την εμπειρία των ίδιων των «σκαπανέων» («χαλουτσίμ») . Φωτογραφικό υλικό συμπληρώνει την αρχειακή έρευνα. Συζητώ επίσης την κυρίαρχη τότε εκδοχή του σιωνισμού, αυτή του σοσιαλιστικού σιωνισμού όπως εκπροσωπήθηκε από δύο Έλληνες Εβραίους, τον Ισαάκ Μπενρουμπή και τον Αβραάμ Μπεναρόγια.Στο δεύτερο κεφάλαιο του δευτέρου Μέρους, με τίτλο «Έλληνες Εβραίοι και αριστεροί», διερευνώ τις μεταπολεμικές επιλογές των Εβραίων οι οποίοι, στη διάρκεια της Κατοχής αλλά όχι μόνο, εντάχθηκαν στην Αριστερά. Εξετάζω πώς αυτοί τοποθετήθηκαν απέναντι στα διλήμματα μετά τον Δεκέμβριο του 1944, τις σχέσεις τους με πρώην συντρόφους, καθώς και τις σχέσεις των πρώην αντιστασιακών που γνώρισαν διώξεις στη διάρκεια του Εμφυλίου με τους εκπροσώπους του εβραϊσμού και τις υπηρεσίες περίθαλψης των κοινοτήτων και του ΚΙΣΕ και, τέλος, τη μετανάστευσή τους στο Ισραήλ.Μεταξύ άλλων, προκύπτει η ανθεκτικότητα του αντισημιτισμού ακόμη και μετά τον «σεισμό» της Σοά. Αναδεικνύονται επίσης οι εντάσεις ανάμεσα στις κοινότητες της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, οι τεταμένες σχέσεις της κοινότητας της συμπρωτεύουσας με την Joint. Διαπιστώνω επίσης πως παρά τις οξείες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, όπως είναι λ.χ. η αντιπαράθεση μεταξύ αριστερών και σιωνιστών, και σε αντίθεση με ό,τι έχει υποστηριχθεί, υπήρχαν σημεία σύγκλισης. Οι ποικίλες φωνές που αρθρώνει ο εβραϊσμός μετά τον πόλεμο, οι διαφορετικές στάσεις που υιοθετούν τα υποκείμενα στο θέμα της μετανάστευσης/«αλιγιά», οι συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων, συχνά παραπέμπουν και σε διαφορετικές εμπειρίες διάσωσης (λ.χ. πρώην αντιστασιακοί-πρώην εκτοπισμένοι). Εν ολίγοις, τεκμηριώνεται και αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα της εβραϊκής εμπειρίας μετά τον πόλεμο πρωτίστως όπως αυτή βιώνεται και συγκροτείται σε μνήμη από τους ίδιους τους Έλληνες Εβραίους. Με αυτή την έννοια, η εργασία συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της ελληνικής μεταπολεμικής κοινωνίας.

Digital Memory in the Post-Witness Era: How Holocaust Museums Use Social Media as New Memory Ecologies

With the passing of the last testimonies, Holocaust remembrance and Holocaust education progressively rely on digital technologies to engage people in immersive, simulative, and even counterfactual memories of the Holocaust. This preliminary study investigates how three prominent Holocaust museums use social media to enhance the general public’s knowledge and understanding of historical and remembrance events. A mixed-method approach based on a combination of social media analytics and latent semantic analysis was used to investigate the Facebook, Twitter, Instagram, and YouTube profiles of Yad Vashem, the United States Holocaust Memorial Museum, and the Auschwitz–Birkenau Memorial and Museum. This social media analysis adopted a combination of metrics and was focused on how these social media profiles engage the public at both the page-content and relational levels, while their communication strategies were analysed in terms of generated content, interactivity, and popularity. Latent semantic analysis was used to analyse the most frequently used hashtags and words to investigate what topics and phrases appear most often in the content posted by the three museums. Overall, the results show that the three organisations are more active on Twitter than on Facebook and Instagram, with the Auschwitz–Birkenau Museum and Memorial occupying a prominent position in Twitter discourse while Yad Vashem and the United States Holocaust Memorial Museum had stronger presences on YouTube. Although the United States Holocaust Memorial Museum exhibits some interactivity with its Facebook fan community, there is a general tendency to use social media as a one-way broadcast mode of communication. Finally, the analysis of terms and hashtags revealed the centrality of “Auschwitz” as a broad topic of Holocaust discourse, overshadowing other topics, especially those related to recent events.

Rola muzeów Holokaustu i ich audytoriów w kształtowaniu pamięci o Holokauście w kontekście nowych mediów

Za pomocą mediów społecznościowych, rozumianych jako nowe media, muzea publiczne prowadzą dyskurs ze swoimi audytoriami internetowymi. Celem zaprezentowanych badań jest odpowiedź na pytanie, czy audytoria internetowe, które w XXI wieku biorą udział w dyskursie na temat tak bolesnego tematu jak Holokaust, za sprawą nowych mediów mogą budować wystawy muzeów Holokaustu w środowisku internetowym. W badaniu określenie „budowanie wystaw” rozumiano jako wpływanie na ekspozycję Holokaustu oraz na narrację wybranych muzeów w Internecie. Nowe media mają wpływ na doświadczenie audytorium w kontakcie z instytucją muzealną, ponieważ wzmacniają odbiór ekspozycji oraz angażują uwagę zwiedzających, ale także sprawiają, że mogą się oni przenieść poza fizyczny obiekt. Dzięki mediom społecznościowym zachodzi też zmiana w procesie komunikacji między muzeum a audytorium ‒ publiczność muzeum zadaje pytania oraz dzieli się doświadczeniem wyniesionym z wystawy, a nie tylko biernie zwiedza, przemierzając muzealne sale w przestrzeni realnej. Audytorium, zdaniemSusan Hazan (2006), może więc budować wystawę dzięki nowym mediom. Autorkaniniejszych badań nie potwierdza w pełni tezy Hazan. Swoje zdanie wywodzi z analizy obecności w mediach społecznościowych dwóch największych muzeów Holokaustu w Polsce i w Stanach Zjednoczonych: Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu oraz The United States Holocaust Memorial Museum in Washington (Narodowego Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie).

The Aleksander Kulisiewicz Collection at the United States Holocaust Memorial Museum: An Introduction

Envisioned by its founders as a storehouse of historical evidence — material artifacts, written and oral testimonies, photographs and films — the U.S. Holocaust Memorial Museum in Washington DC is the repository of a significant archive of music salvaged from the Nazi ghettos and camps. This paper focuses on the Museum’s single largest music collection, that of the Polish camp survivor Aleksander Kulisiewicz (1918—1982). A native of Kraków, Poland, who spent over five years as a political prisoner in Sachsenhausen, Kulisiewicz in later life grew obsessed with documenting the repertoire that his fellow Poles and an international cadre of musicians, authors, and artistes created and performed while captives of the Germans. The collection he amassed during his final decades consists of hundreds of songs, choral works and instrumental pieces gathered from survivor memoirs, manuscripts, and multiple recorded interviews with former inmates. Approximately 70,000 pages of documentation encompass music-related artworks, biographical details of camp poets and composers, and copious additional corroborating material. Apart from providing an overview of the collection, the paper will discuss Kulisiewicz’s cultural and intellectual background in interwar Poland, and postwar career as a performer, activist and author. Music illustrations will be drawn from Kulisiewicz’s archive of sound recordings, including selections from his own series of autobiographical songs written in Sachsenhausen. A final set of musical examples demonstrates the collection’s utility as a resource for musicians and programmers seeking overlooked, yet revivable repertoire, and for composers inspired to create new works based on “rescued” music preserved in the Museum’s archive.

REPRESENTATION OF HISTORY: CONTEMPORARY ART IN MUSEUMS OF CONSCIENCE

Contemporary art more and more actively interacts with the nonartistic museums. For instance, biological, historical as well as anthropological museums become spaces for contemporary art exhibitions or initiate collaborative projects. This process seeks to link different types of materials to make the interaction successful. Thus, several questions appear: can we talk about interaction, if the museum becomes a place for the exhibition devoted to the topics of history, ethnography or biology? Does any appearance of contemporary art in the museum territory become a part of intercultural dialogue? And how do we assess and analyze the process of interaction between these two spheres? Among nonartistic museums working with contemporary art the museums of conscience appear to be one of the most interesting. This type of museums is quite new – it developed in 1990s when the International Coalition of Sites of Coscience was created and the United States Holocaust Memorial Museum was founded. The interaction between contemporary art and museums of conscience starts to develop in the context of changing attitudes towards historical memory as well as widening the notion of museums. In this situation museums need new instruments for educational and exhibitional work. Contemporary artists work with the past through personal memories and experience, when museums turn to documents and artifacts. So, their collaboration connects two different optics: artistic and historical. Thus, it is possible to use the Michel Foucault term dispositif to analyze the collaboration between artists and museums. Foucault defines the dispositif as a link between different elements of the system as well as optics that makes us to see and by that create the system. The term allows us to connect the questions of exhibition work with philosophical and historical issues when we analyze the projects in the United States Holocaust Memorial Museum, Yad Vashem and Auschwitz-Birkenau.

EVERYDAY LIFE OF VOLYN JEWS IN THE INTERWAR PERIOD (ACCORDING TO THE HOLOCAUST MEMORIAL MUSEUM IN THE USA)

The interview is an important historical source of studying the problematic issues of the history of Ukraine in the XX century. The interview has a lot of factual materials, interpretations, impressions, observations, and development of the interviewees about the described events. Between the two world wars, Western Volhynia remained a part of Poland. About 10% of its population was Jews. This article examines historical evidence of the life of the Jewish population in the cities of Volhynian Voivodeship in the interwar period from the collection of the US Holocaust Memorial Museum (USHMM). USHMM documents, studies, and interprets the history of the Holocaust. The mission of the museum, due to the museum's strategy, is to help citizens of the world to fight hatred, to prevent genocide, to promote human dignity and to strengthen democracy. Interviews from the USHMM collection are semi-structured and focused, thus aimed at studying a person’s "experience" of individual historical divisions and situations that arose. The examined memoirs show the construction and spread of Jewish public cities of Volhynian Voivodeship, which was inhabited by about two-thirds of their inhabitants. Education issues are most often addressed to in interviews for those reasons that the interwar period lead to the formation and maturation of respondents. The articles describe the construction, professional employment, religious and social life, as well as the perception of urban space. The analysis of memories gives us idea of a young resident of the Jewish community. On average, this was a person from a religious family which had own small business. Such person attended public and religious school, had acquaintances or friends from different ethnic groups, knew several languages and was not interested in politics at all. The material presented in this article represents the experience of Holocaust victims. Attention of the researchers in this group is evidence of one-sidedness — one of the main methodological problems of oral historical research. The exploitation of traumatic experience in this article is changed due to the chronological limits of the interwar period. Despite the above problem of oral historical research, methods permit us to add some kind of personal to the general narrative.