Oświeceni się śmieją: O «Próbie» Marivaux

Artykuł dotyczy późnej sztuki Pierre’a de Marivaux, zatytułowanej Próba (premiera w 1740 w Comédie-Italienne). Utwór został wpisany w kontekst życia i dzieła autora, zwłaszcza jego konfliktu z Voltairem i związków z aktorami Riccoboniego. Próba została ujęta jako przykład typowej dla Marivaux komedii, w której lekka i błaha z pozoru fabuła kryje daleki od oświeceniowego optymizmu „mroczny obraz duszy ludzkiej”, fausse gaieté – by posłużyć się określeniem Lecha Sokoła. Autorka poddaje analizie motywacje postaci, skupiając się nad tym, jaką rolę w tytułowej próbie pełni gra ich przynależnością społeczną. Podstawą lektury dramatu – przykładów marivaudage’u, rozwiązań dramaturgicznych, konstrukcji postaci oraz finału – jest polskie niepublikowane tłumaczenie Jerzego Radziwiłowicza zestawione z francuskim oryginałem. W artykule omówiona została także teatralna recepcja Próby w Polsce: realizacje w teatrze (Teatr Polski w Poznaniu, 1985), w telewizji (Teatr Telewizji, 1985) i w radiu (Teatr Polskiego Radia, 2013). Przedmiotem refleksji są również różnice między polskimi (niepublikowanymi) przekładami tekstu: Stanisława Hebanowskiego, Ewy Bułhak i Jerzego Radziwiłowicza.

Songs That Run in the Streets

In the second decade of the eighteenth century, the Parisian théâtres de la foire (fairground theaters) gave birth to French comic opera with the inception of the genre known as comédie en vaudevilles (sung vaudevilles interspersed between spoken dialogue). Vaudevilles were popular songs that “ran in the streets” and served as vessels for new texts that transmitted the latest news, scandals, and gossip around the city. Already in the seventeenth century, however, the Comédie-Italienne, the royally funded troupe charged with performing commedia dell’arte, began to create spectacles that incorporated street songs from the urban soundscape. In the late seventeenth century all three official theaters—the Comédie-Italienne, the Comédie-Française, and the Opéra—also infused the streets with new tunes that transformed into vaudevilles. This article explores the contribution of the nonoperatic theaters—the Comédie-Française and the Comédie-Italienne—to the vaudeville repertoire to show the ways in which theatrical spectacle shaped a thriving popular song tradition. I argue that because most theatrical finales were structured around many repetitions of a catchy strophic tune to which each actor or actress sang one or more verses, a newly composed tune used as a finale had an increased probability of transforming into a vaudeville. Some of the vaudevilles used in early eighteenth-century comic operas therefore originated in newly composed divertissements for the late seventeenth-century plays presented at the nonoperatic theaters. Other vaudevilles began as airs from operas that were also absorbed into the tradition of street song. By the early eighteenth century, fairground spectacles drew from a dynamic repertory of vaudevilles amalgamated from the most voguish tunes circulating in the city. The intertwined relationship of the popular song tradition and theatrical spectacle suggests that the theaters helped to mold the corpus of vaudevilles available to street singers, composers, and playwrights.

What is Commedia dell’Arte Today? A Review Essay

This essay reviews seven recent volumes on the commedia dell'arte: Christopher B. Balme, Piermario Vescovo, and Daniele Vianello's edited volume Commedia dell’Arte in Context (2018); Judith Chaffee and Oliver Crick's edited The Routledge Companion to Commedia dell’Arte (2014); Erith Jaffe-Berg's Commedia dell’ Arte and the Mediterranean: Charting Journeys and Mapping ‘Others’ (2016); Andrea Fabiano's La Comédie-Italienne de Paris et Carlo Goldoni: De la commedia dell’arte à l’opéra-comique, une dramaturgie de l'hybridation au XVIIIe siècle (2018); Emily Wilbourne's Seventeenth-Century Opera and the Sound of the Commedia dell’Arte (2016); Natalie Crohn Schmitt's Befriending the Commedia dell’arte of Flaminio Scala: The Comic Scenarios (2014); and Markus Kupferblum's Die geburt der neugier aus dem geist der revolution. Die commedia dell’arte als politisches volkstheater (2013).