Długa droga do litewskiego przekładu Traktatu poetyckiego Czesława Miłosza

W 2021 roku ukazał się litewski przekład Traktatu poetyckiego Czesława Miłosza pióra Tomasa Venclovy. Niniejszy artykuł powstał z inspiracji tym wydarzeniem literackim. Pierwsza część szkicu jest poświęcona rekonstrukcji obecności utworów Miłosza w litewskiej literaturze przekładowej od lat 30. XX wieku po dziś dzień oraz miejscu Miłosza w edukacji literackiej w litewskich i polskich szkołach na Litwie. O ile w szkołach Miłosz jest czytany przede wszystkim przez pryzmat obecnych w jego utworach tematów i motywów litewskich, o tyle historia tłumaczeń ukazuje, że zainteresowanie nim wśród Litwinów rozwijało się dwutorowo: po pierwsze — ze względu na osobiste kontakty pisarza nawiązane jeszcze przed II wojną światową w Wilnie (np. z poetą i tłumaczem Juozasem Kėkštasem); po wtóre — ze względu na to, że problematyka twórczości Miłosza, zwłaszcza tej z lat 40., 60., odpowiadała na potrzeby intelektualne i estetyczne części pisarzy i intelektualistów litewskich tamtego czasu. Chodzi tu o środowisko emigracyjne, reprezentowane przez literatów i artystów skupionych wokół czasopisma „Literatūros lankai” (1952—1959) oraz intelektualistów związanych z liberalnym ruchem Santara-Šviesa (1957); to jemu poświęcona jest druga część artykułu.

Pożegnanie Profesora Borisa Paternu

Boris Paternu (1926—2021)

Przekład modernistyczny w kulturach słowiańskich. Kilka uwag wstępnych

Celem artykułu jest zwięzłe przedstawienie kondycji badań nad modernizmami literackimi Europy Środkowo-Wschodniej w kontekście zwrotu transnarodowego, zwrotu translacyjnego i zwrotu archiwalnego w nowych badaniach modernistycznych. Rozważania na temat specyfiki słowiańskich kultur przekładu artystycznego orazmożliwości reorientacji i zrównoważenia zachodnioeuropejskich badań nad literackim modernizmem inspirowane są nowymi badaniami nad transnarodowymi powiązaniami między słowiańskimi modernizmami, które są prezentowane w niniejszym tomie.

O Zapomnianym świetle Jakuba Demla i jego polskim przekładzie

Catholic priests who were practicing artistic creativity, mostly poets, in the Czech lands, formed a group called the Catholic Modern in the nineteenth century. Jakub Deml, a Czech priest, poet, and writer from Moravia, was in close contact with the group. His works were not always positively received by concurrent readers, but today he is considered a precursor of contemporary literary trends, especially surrealism. Thisarticle presents a portrait of one of the most original Czech writers of the first half of the twentieth century. The text also takes into account the issue of the Polish translation of his work Zapomenuté svĕtlo (Forgotten Light) by Andrzej Czcibor-Piotrowski and published in Wołów in 2000 by the Czarne Publishing House.

Wokół słowackich przekładów Lata w Nohant Jarosława Iwaszkiewicza

Dramat Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant ma cechy dramatu modernistycznego. Utwór był tłumaczony na język słowacki dwukrotnie: po raz pierwszy przed wojną, jednak jego inscenizacja nie zyskała uznania słowackiej publiczności, a ze względu na biografię tłumacza — A. Žarnova — przekład w latach powojennych został skazany na zapomnienie. Nowe słowackie tłumaczenie powstało w latach 70., czyli w okresie „normalizacji”, jaka obowiązywała w ówczesnej Czechosłowacji po zdławieniu Praskiej Wiosny. Ów kontekst historyczny nasuwa przypuszczenie, że nowa translacja może mieć charakter przekładu socrealistycznego, lecz przy dokładniejszej analizie broni się ona przed taką jednoznaczną klasyfikacją. Powojenna słowacka wersja utworu była publikowana drukiem oraz w formie inscenizacji, jednak wersja teatralna nie spotkała się z większym zainteresowaniem publiczności, czego przyczyny tkwią nie w samym przekładzie, lecz w odmiennej pozycji Chopina i jego muzyki w kulturze polskiej i słowackiej.

»Rekonsi«: prevodi Kosovelovih konsov in Chestermanove prevajalske strategije

Prispevek je posvečen analizi italijanskih in hrvaških prevodov izbranih konstruktivističnih pesmi (konsov) Srečka Kosovela, enega najpomembnejših slovenskih pesnikov (gre za sedem konsov v italijanskem prevodu Jolke Milič in hrvaškem prevodu Josipa Ostija). Prevedeni konsi (»rekonsi«) so bili analizirani glede na prevajalske strategije A. Chestermana (predvsem skladenjske, deloma tudi pomenske in pragmatične), obenem pa je bilo opredeljeno celostno prevodno razmerje med izhodiščnimi pesmimi in prevodi ter globalni prevajalski pristop. Analiza je pokazala, da tako v hrvaških kot v italijanskih prevodih Kosovelovih konsov prevladuje privzeti prevod, ki je pogostejši v hrvaščini; v italijanskih prevodih se pogosteje pojavijo druge skladenjske prevajalske strategije, enako velja za sinonimijo in pragmatično spremembo informacije; hrvaški prevodi dosledneje ohranjajo izhodiščne retorične sheme in so oblikovno bližje izhodiščnim konsom; v obeh prevodih se tipi povedi in tipografske značilnosti ujemajo z izhodiščnimi. Razlogi za razlike med hrvaškimi in italijanskimi prevodi lahko ležijo v jezikovnih razlikah, slogovnem vrednotenju prevodnih rešitev (v kontekstu ciljnega jezika in ciljne književne tradicije), interpretaciji in informativno-interaktivni vlogi prevajalca. Kljub razlikam pa lahko tako hrvaške kot italijanske »rekonse« — glede na izvirne pesmi — označimo kot poustvarjalne prevode (po F. R. Jonesu) oz. verodostojne prevode (po A. Lefeveru), kot metapesmi, ki skušajo mimetično poustvariti izhodiščno obliko (po J. Holmesu). Poleg tega lahko oboje prevode obravnavamo kot zvečine potujitvene: »rekonsi« skušajo ohranjati lastnosti Kosovelovih konsov — njihovo zgradbo, obliko, vsebino in sporočilo — in jih tako v njihovi večplastni razsežnosti predstaviti ciljnemu bralstvu.

Međuratni modernizam: Nałkowska i Krleža — metafora »zle ljubavi« poljske i hrvatske književnosti [Modernizm międzywojenny: Nałkowska i Krleža – metafora »niedobre miłości« literaturach polskiej i chorwackiej]

U radu se pokušava elaborirati narav paralelizma između dvaju modernizama, onako kako su se znakovi književne epohe očitovali u ovdje izabranim proznim djelima Zofje Nałkowske i Miroslava Krleže. Sama činjenica da je u sinkroniji s uzletom recepcije njezinih djela u domaćoj, poljskoj sredini Nałkowska prevedena na hrvatski jezik nema relevantnost kao književnopovijesni predmet ako se u raspravu ne uključi pitanje, čiji je odgovor krajnji cilj ovoga rada, pripadaju li Nałkowska i Krleža istoj vrsti europskoga modernizma i što taj pojam u poljskoj i hrvatskoj književnosti označuje u međuratnom razdoblju.

Prevod kot kulturni in literarni artefakt. Primerjava dveh čeških prevodov Prešernove pesmi Slovo od mladosti

V prispevku analiziram dva prevoda Prešernove pesmi Slovo od mladosti kot kulturna in literarna artefakta: prevod Františka Ladislava Čelakovskega (1799—1852) iz leta 1832 (izdan v časopisu Časopis českého Muzea) kot tipičen prevod romantičnega ustvarjalca in enega od začetnikov prevajanja umetniških del na Češkem ter prevod taiste Prešernove pesmi Josefa Hiršala (1920—2003), ki je bil izdan v knjigi France Prešeren, Můj sen šel po hladině, 1978. Pri analizi drugega prevoda ugotavljam, kako se izraža modernizem v prevajalski strategiji. Prevod je primer jezikovne mojstrovine slavnega pesnika eksperimentalne poezije in znanega prevajalca (zaradi političnih razmer se je pod prevod podpisal urednik knjige Viktor Kudělka). V primerjavi me zanimajo tako jezikovne in stilistične rešitve kot tudi kulturološka vprašanja in vprašanje zgodovinskega konteksta. Hiršalov modernistični prevod je izhajal iz razvoja čeških pesniških norm v šestdesetih in sedemdesetih letih 20. stoletja.

Роль перевода в становлении поэтики раннего украинского модернизма начала ХХ в.

В статье рассмотрен своеобразный переводческий «взрыв», которым отмечены первые десятилетия ХХ в.: необходимость перевода как акта художественного творчества осознавали все поколения украинских писателей. В первую очередь это касается литературных групп «Молодая Муза» и «Украинская хата», стремившихся освоить эстетику модернизма. Их эстетические установки былиориентированы на западноевропейскую философию, поэзию французских символистов, а также на восприятие художественных тенденций, идущих из Польши и России. Будучи инструментом, с помощью которого молодое поколение украинских писателей осваивало новое содержание зарубежных литератур, перевод как вид художественного творчества способствовал обновлению поэтики украинской литературы начала ХХ в. и вёл к новаторским открытиям в ней самой.

Albatross Translation Project

The paper presents the translation concept of the Library Albatross (1921), the most significant project of today’s canonical Serbian modernists and avant-garde writers. This concept is paradigmatic within the modernist creative tendencies and programs between the two world wars. Although Library published only the translation of Poe’s Tales of Mystery and Imagination, the list of announced translations, the paratexts that accompany the Library’s promotional material, and the translation published, allow us to discuss specific translation strategies of Albatross. Albatross translation practice is a template for more comprehensive thinking about poetic innovations of Serbian literature after First World War. Moreover, the Albatross translation platform allows us to consider the concepts of modern/modernism, periphery/center, and world literature in Serbian culture during the twenties.