Prilog poznavanju povijesti Odžaka u Drugom svjetskom ratu / Contribution to History of Odžak During World War II

U prilogu su, na temelju gradiva koje se nalazi u Hrvatskom državnom arhivu u Zagrebu, prikazani određeni segmenti povijesti Odžaka u Drugom svjetskom ratu. Prilog, ni opsegom ni korištenim izvorima, ne predstavlja zaokruženi prikaz povijesti Odžaka u navedenom razdoblju. No, doneseni podaci teže dopuniti postojeća istraživanja i, kroz primjer Odžaka, pomoći boljem poznavanju Drugoga svjetskog rata u Bosni i Hercegovini.

Život u Sarajevu pod angloameričkim bombama (1943–1945) / Life in Sarajevo Under Anglo-American Bombs

U članku se analizira angloameričko bombardovanje grada Sarajeva i njegove okoline 1943–1945. godine. Na osnovu izvorne građe lokalne provenijencije i onovremene štampe autorica opisuje vazdušne napade, rekonstruiše dešavanja na terenu nakon bombardovanja, te ukazuje kako na neposrednu opasnost iz vazduha reaguju organi narodne zaštite, lokalni organi uprave i stanovništvo. Naglasak je stavljen i na provođenje preventivnih mjera zaštite (izgradnja mreže javnih skloništa, zamračivanje stanova), materijalno razaranje i ljudsko stradanje, kao i sanaciju nastale štete. Kroz razmatrane aspekte vazdušnih napada na grad reflektuju se teške sudbine i okolnosti u kojima su Sarajlije živjele tokom Drugog svjetskog rata.

Gift-Giving in Dubrovnik’s First Diplomatic Contacts with the Sublime Porte / Dubrovački diplomatski pokloni odaslani na Visoku Portu (1430. – 1458.)

In 1430 Dubrovnik’s authorities decided to send ambassadors to the Sublime Porte for the first time. An important part of the preparatory activities was to decide to whom gifts should be presented, and what should be the nature and value of the gifts presented to the various recipients. Gifts were carefully wrapped diplomatic messages that their recipients could interpret in various ways. Gift rhetoric was used primarily to achieve strategic interests and was an ideological tool used both as a sign and an instrument. An analysis of the nature and value of the objects that ambassadors gave to their hosts reveals the “collective identity” of the community that preoccupied the City fathers, offers an insight into Dubrovnik’s trade connections and local production of luxury goods, as well as their reception in a different cultural landscape. Sources kept in the Dubrovnik State Archive allow us to reconstruct the list of Dubrovnik’s diplomatic gifts presented to various individuals at the Sublime Porte from the time of the establishment of the first official diplomatic contacts until the City became a tributary state. The gifts can be categorized according to the political and social rank of the recipients. Interpretation of the reasoning underlying the selection of gifts offers an interdisciplinary approach to the analysis of their pragmatic purposes, their origin and production, their value (economic, social, cultural, practical, emotional), and manipulation of their usage. As well as influencing both contemporary and future Ragusan – Ottoman relations, the gifts encouraged symbolic, material, and cultural exchanges between diverse civilizations.

The Attitude of the Authorities of The Independent State of Croatia Towards the Refugees in Sarajevo During 1941 and 1942 / Odnos organa vlasti Nezavisne Države Hrvatske prema izbjeglicama u Sarajevu tokom 1941. i 1942. godine

The establishment of the Independent State of Croatia (NDH) produced a period of extreme interethnic violence in Bosnia and Herzegovina, resulting in forced population migrations, both temporary and permanent. In eastern Bosnia and Herzegovina, primarily from insurgent and later predominantly Chetnik attacks, thousands of Muslim refugees fleeing from death sought refuge in ‘safer’ parts of the NDH. Sarajevo, as the closest and, in a wider circle, the biggest city quickly became refugees’ central gathering and rescue point. This paper aims to track the main course of attitude primarily of the local NDH authorities towards the Muslim refugees from autumn 1941 until mid-1942, and the establishment of the Alipašin Most refugee camp.

Zapisnici Vrhovnog saveta odbrane (VSO) 1992–1993. – dokazi o agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu / Minutes of The Supreme Defense Council (SSO) 1992–1993. – Evidence of Aggression Against the Republic of Bosnia and Herzegovina

Među dokumentima koji Saveznu Republiku Jugoslaviju (Srbiju i Crnu Goru) direktno povezuju s agresijom izvršenom na republike Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku nalaze se i zapisnici Vrhovnog saveta odbrane (VSO) Savezne Republike Jugoslavije (SRJ). Sadržaj ovih dokumenata inkriminirajući je za SRJ, jer eklatantno pokazuje i dokazuje učešće ove države u agresiji i izvršenju zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava počinjenih na područjima nekadašnjih jugoslavenskih republika, nakon proglašenja njihovog osamostaljenja i nezavisnosti. Koji značaj imaju ovi dokumenti pokazuju oznake “državna tajna” / “vojna tajna” i “strogo povjerljivo” koje su im dodijeljene. O radu sjednica VSO vođen je zapisnik koji je zajedno sa materijalima za raspravu i stenografskim bilješkama predstavljao arhivsku građu. Ovi dokumenti neupitno dokazuju da su oficiri Vojske Jugoslavije (VJ) koji su službovali u Bosni i Hercegovini za vrijeme oružanog sukoba dobijali plaće i ostvarivali druge prinadležnosti iz personalnog centra VJ u Beogradu (30. kadrovski centar). Zapisnici VSO također pokazuju da je VJ osiguravala logističku pomoć širokih razmjera Vojsci Republike Srpske (VRS) koja se sastojala iz velike količine pješadijske i artiljerijske municije, goriva, rezervnih dijelova, te u izvođenju obuke i pružanju stručne pomoći kako bi se izvodile oružane operacije na području Republike Bosne i Hercegovine. U ovom radu nam je cilj da metodom analize dokumenata – zapisnika sa sjednica VSO do(po)kažemo na koji je način SR Jugoslavija i kojom vrstom aktivnosti izvršila agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu, nezavisnu i suverenu državu. Obim dokumentacione građe ograničava nas na obradu dokumenata po periodima, te se u ovom tekstu bavimo analizom zapisnika iz 1992. i 1993.

Trgovački sporovi u Bosni i Hercegovini: osvrt na sudove, stranke, predmete i dokumente ranog postosmanskog perioda / Commercial Disputes in Bosnia and Herzegovina: Review of Courts, Parties, Cases, and Documents of the Early Post-Ottoman Period

Transformacija trgovačkog pravosuđa u Bosni i Hercegovini u drugoj polovini XIX stoljeća odvijala se u dva različita pravno-politička konteksta. Prvi je tanzimat – za vrijeme osmanske uprave, a drugi je reforma pod austrougarskom okupacijom. U oba ova konteksta dolazi do prekida sa ranijim poretkom i do recepcije novih i stranih modela. I pored ovako dinamičnog razvoja trgovačkog prava, moderna pravna i pravnohistorijska literatura nije se detaljno bavila ovim fenomenom. Organizacija i rad trgovačkih sudova bili su isključivo predmet uzgredne historijske rekonstrukcije u starijoj literaturi, ali i u nekim novim studijama sa naglašenim historijskim pristupom i sadržajem. Međutim, pravnohistorijske analize konkretnih sudskih procesa i presuda trgovačkih sudova u Bosni i Hercegovini potpuno su izostale. Imajući u vidu navedene praznine u postojećoj literaturi, ovim radom se nastoje napraviti prvi koraci u rasvjetljavanju trgovačkih sudskih procesa i razvoja trgovačkog prava u Bosni i Hercegovini tokom posljednje decenije osmanske i prvih pet godina austrougarske uprave.

Trebinjska vlastela Kudelinovići / Trebinje Nobles Kudelinovićs

Kudelinovići predstavljaju značajnu vlastelu na trebinjskom području. Pripadaju lozi Ljubibratića i poznati su kroz nekoliko generacija tokom XIV i XV stoljeća. Vazali su roda Pavlovići, a kasnije Kosača. Ponajviše tragova ostavili su u drumskom razbojništvu koje je proisteklo iz njihovog smještaja u trebinjskoj Površi na granici sa dubrovačkim područjem. Kudelinovići i njihovi ljudi zabilježeni su u naseljima Ljubokovo, Slivnica, Grebeni, Bijela, Glavska, Orahovo, Stobica, Čičevo i Bugovina. Među tri loze Kudelinovića, Radonjićima, Mrđićima i Miokuševićima, posebno poziciju imali su Dobruško Radonjić i njegov sin Pavko Dobrušković te Pribio Miokušević i njegov sin Vukosav Pribilović.

Ikone bokokotorskih majstora u Bosni i Hercegovini / Icons by Masters of the Bay of Cattaro (Kotor) Painting School in Bosnia and Herzegovina

Ikone bokokotorskih majstora iz Sarajeva (Umjetnička galerija BiH – 7, Stara pravoslavna crkva – 7), crkve svetog Nikole u Foči (4), hrama Uspenja Presvete Bogorodice u selu Luće (3) kod Tjentišta, kao i iz riznica manastira Hercegovačke Gračanice (3) i Dobruna (2) delovi su nekadašnjih oltarskih pregrada, crkvene opreme ili predmeta privatne pobožnosti čiji su autori šestorica od dvanaestorice bokokotorskih slikara – Maksim Tujković, Dimitrije Daskal, Rafailo Dimitrijević, Petar, Vasilije i Ivo Rafailović. Ovu umetničku zaostavštinu čine ikone i duborez, kao i po jedan antimins, ripida i triptih. Reč je o korpusu umetničkih dela nastalom između poslednje decenije XVII i pedesetih godina XIX veka čije poznavanje doprinosi boljem sagledanju različitih faza rada bokokotorske slikarske škole. Zajedno sa poznatijim ikonama iz Srbije, Hrvatske i Severne Makedonije, ikone majstora Tujkovića i Dimitrijevića-Rafailovića iz Bosne i Hercegovine karika su koja nedostaje razvejanim i nedovoljno proučenim ikonama u galerijama, muzejima, manastirskim i crkvenim riznicama Crne Gore in situ. Deo bosanskohercegovačkih ikona dosad je tumačen kao izdvojeno delo nekog od bokokotorskih majstora, bez uklapanja u hronološki i stilski niz koji čini. Neke od njih nisu dosad bile zapažene, publikovane ni izlagane, pa nisu valјano ni atribuirane ni datovane. Njih nekoliko nisu samo rariteti najveće regionalne zbirke ikona na Balkanu već i prava remek-dela ikonopisa XVIII veka.

Prilog poznavanju organizacije njemačkog sustava zaštite željezničkog prometa u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj s posebnim osvrtom na bosanske pruge (1941. – 1945.) / The Contribution to the Knowledge of the Organization of the German Protection System of the Railway Traffic in the Independent State of Croatia With Particular Emphasis on the Bosnian Railway Lines

U radu se s aspekta povijesti institucija daje prilog poznavanju organizacije i djelovanja njemačkog sustava zaštite željezničkog prometa u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH) s posebnim osvrtom na bosanske pruge. Ovaj članak temelji se prvenstveno na proučavanju sačuvanoga arhivskog gradiva koje se nalazi u Hrvatskom državnom arhivu. Osim analize arhivskih fondova, u radu su korišteni i objavljeni izvori te predmetna stručna i znanstvena literatura. Osnovni zadatak njemačkih željezničkih transportnih ustanova i jedinica bila je sigurnost prijevoza za potrebe njihove ratne i civilne privrede. Zadatak osiguranja pruga bio je povezan s mnogobrojnim problemima i poteškoćama, koji su se na kraju pokazali nepremostivi. Riječ je prvenstveno o napadima jedinica Narodnooslobodilačke vojske na željezničku infrastrukturu. Od njemačkih transportnih ustanova koje su, direktno ili indirektno, bile nadležne i za bosanske pruge, ovaj rad obrađuje: oficira za transport kod njemačkog generala u Zagrebu (oficir za vezu načelnika za transport kod njemačkog generala u Zagrebu), Transportnu komandanturu u Zagrebu, Vojnu željezničku komandu 7 u Zagrebu (Njemački opunomoćenik za promet u Hrvatskoj), Feldeisenbahnbetriebsabteilung 22 u Zagrebu, Štab za posebnu upotrebu Hengsberger u Doboju, Njemački štab za osiguranje željeznica Hrvatska u Brodu na Savi s područjima osiguranja “D” (štab u Doboju) i “F” (štab u Bosanskom Novom). Od operativnih vojnih jedinica spominju se neke njemačke divizije, i to samo u kontekstu njemačkih i hrvatskih oklopnih vlakova koji su se nalazili na njihovom području osiguranja.