Mniejszość narodowa czy narodowość? Współczesna polityka terminologiczna na Węgrzech jako odzwierciedlenie tysiącletniej tradycji państwa wielonarodowego i konsekwencja Traktatu w Trianon

Celem artykułu jest wskazanie na przyczyny zmian terminologicznych w najnowszych ustawach węgierskich dotyczących mniejszości narodowych zamieszkujących Węgry. Wykazano tu związek obecnej polityki terminologicznej rządu na Węgrzech z sytuacją diaspor węgierskich poza granicami kraju. Dotyczy to zwłaszcza dwóch terminów: mniejszość narodowa i narodowość. Przywołano historyczne procesy wpływające na powstanie wielonarodowych i wielojęzycznych Węgier, kształtowanie się systemu prawnego uwzględniającego współistnienie wielu narodowości i języków na terenie kraju, przyczyny konfliktów i próby wdrożenia rozwiązań czy to uwzględniających interesy różnych narodowości, czy to mających na celu wprowadzenie dominacji narodowości i języka węgierskiego. Po zmianie systemu politycznego pod koniec lat 80. rząd węgierski podejmował wiele kroków mających na celu poprawę sytuacji mniejszości węgierskich, które mieszkają poza ojczyzną od czasu podpisania traktatu w Trianon w 1920 roku. Taka polityka rządu miała też wpływ na sytuację mniejszości narodowych zamieszkujących obszar Węgier. Rozpoczęto prace nad nowym, nowoczesnym prawem regulującym status mniejszości narodowych, które miało stać się wzorcem dla innych krajów i argumentem w negocjacjach dotyczących mniejszości węgierskich w sąsiednich krajach. W dyskusjach nad projektem nowej ustawy o mniejszościach narodowych, ostatecznie uchwalonej w 1993 roku, powracano do najlepszych tradycji i najkorzystniejszych – dla narodowości – idei wyrażonych w ustawach wprowadzanych w XIX wieku. W przeciwieństwie do idei madziaryzacji, pojawiającej się w niektórych okresach historii Węgier, nowe prawo miało przeciwdziałać asymilacji narodowości: wspierać je strukturalnie w pielęgnowaniu własnej kultury i utrzymaniu odrębnej tożsamości. W nowej konstytucji Węgier, ogłoszonej w 2011 roku, przeprowadzono zamianę funkcjonującego wcześniej terminu mniejszość narodowa na – właśnie – narodowość. W kolejnych aktach prawnych konsekwentnie stosuje się już ten nowy termin. Znajduje to również odzwierciedlenie w tytule kolejnej ustawy „o narodowościach” uchwalonej jeszcze w 2011 roku. Trzeba tu widzieć celowe działanie o charakterze propagandowym. Zmiana terminu ma w symboliczny sposób podnieść status ludności węgierskiej mieszkającej poza granicami ojczyzny oraz zwrócić uwagę na fakt, że Węgry traktują tę ludność jako nieodłączną część jednego narodu węgierskiego.

Relacja na ty w świetle tekstów z Narodowego Korpusu Języka Polskiego

Artykuł przedstawia analizę tekstów korpusowych opisujących relację na ty w polskim społeczeństwie. Materiał badawczy stanowi ponad 600 tekstów z hasłem na ty oraz per ty zaczerpniętych z Narodowego Korpusu Języka Polskiego, które pozwalają zobrazować ogólny zarys relacji na ty. Zaprezentowana analiza pokazuje, że w relacji na ty istnieje jedna lub więcej z trzech więzi między rozmówcami: więź dla korzyści, więź dla swobody oraz więź uczuciowa. Więź dla korzyści łączy interlokutorów w realizowaniu wspólnego celu i taką relację na ty czasami można obserwować w środowisku politycznym. Niektóre teksty pokazały, że w dążeniu do swobody w interakcji również rodzi się więź łącząca osoby przechodzące na ty, a więź uczuciowa może dotyczyć rodziny czy długo znających się rozmówców. Przejście na ty można traktować jako akt potwierdzający istnienie jednej lub kilku z wyżej wymienionych więzi, nie zawsze jest on jednak równoznaczny z pozwoleniem na przekroczenie granicy prywatności. Wyniki analizy dowiodły również, że wyznaczniki społeczne takie jak wiek, hierarchia czy płeć mogą spowodować poczucie skrępowania przy przejściu na ty. Zasygnalizowane przez niniejszą analizę elementy stanowią istotną bazę do dalszych badań przedmiotu.

Stereotyp księdza „typowego” i „prawdziwego” w świetle danych ankietowych

W artykule omówiono wyniki badań sondażowych nad stereotypem księdza „typowego” i „prawdziwego”, jaki udało się zrekonstruować na podstawie wypowiedzi studentów. Badanie o charakterze diagnostycznym przeprowadzono na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Analizę zebranego materiału ankietowego inspirowały założenia dwóch orientacji badawczych – psycho- socjokulturowej i etnokognitywistycznej. Dowiodła ona m.in., że w przypadku „typowego” reprezentanta grupy respondenci wskazywali cechy księdza znanego im albo osobiście, albo z różnego rodzaju przekazów, nie tylko medialnych – dlatego wizerunek duchownego nosi wyraźne zabarwienie ambiwalentne: prezentujące zarówno pozytywne, jak i negatywne nastawienie do obiektu. Natomiast w odniesieniu do reprezentanta „prawdziwego” wymieniali wyłącznie przymioty wartościowane in plus, w wyniku czego kreowali obraz księdza takiego, jakim on według młodzieży studiującej być powinien – stąd w ich stwierdzeniach znalazły się elementy idealizacji i myślenia życzeniowego. Okazało się, że studenci postrzegają księdza przede wszystkim w dwóch funkcjach: (1) podstawowej, niejako naturalnej, czyli związanej z wykonywaniem posługi względem Kościoła i dlatego kojarzonej z pozytywnie waloryzowa- nymi doświadczeniami i wartościami, takimi jak: zaufanie, duchowość, pobożność, bezkompromisowość, prawda; (2) „służebnej” wobec wiernych, którzy oczekują od duchownego cech daleko wykraczających poza typowo ludzkie, a zmierzających niemal w stronę bóstwa. Zebrany materiał dowiódł dość słabej ekspozycji funkcji podstawowej. Przyczyny tego należy upatrywać w oczywistości tej funkcji – z punktu widzenia semantyki rzeczownika ksiądz. Ponadto ankietowani nie tyle charakteryzowali księdza realnego, ile kreowali jego własny obraz, własne wyobrażenia o księdzu takim, jakiego chcieliby mieć (jakim powinien być), a zatem posługa względem Kościoła schodziła na plan dalszy. Obraz księdza odtwarzany na podstawie wypowiedzi studentów lubelskich potwierdził, że w jednym stereotypie mogą spotkać się cechy zarówno pozytywne, jak i negatywne. Oceny emocjonalne, aczkolwiek wtórne wobec waloru poznawczego, są jednak bardzo istotne, ponieważ ujawniają uwarunkowania kulturowo-subiektywne. Ksiądz jest zatem dla respondentów i religijny, pobożny i chciwy, wyrachowany.

Socjolingwistyczny wymiar komunikacji medycznej w nauczaniu języka polskiego jako obcego

Artykuł stanowi głos w dyskusji nad zagadnieniem kompetencji socjolingwistycznej w nauczaniu języka polskiego jako obcego do celów specjalistycznych. Tekst ma charakter badawczy i przedstawia jedną z koncepcji dochodzenia do definicji kompetencji socjolingwistycznej. Przeprowadzone pogłębione analizy treści (stanu zastanego) podręczników do nauczania polszczyzny medycznej umieszczono w lingwa- i socjokulturowym nurcie badań lingwistycznych, natomiast kontekst funkcjonalny badanych materiałów lokuje prezentowane rozważania w obrębie specyfiki metodologicznej glottodydaktyki. Głównym celem jest diagnoza świadomości autorów i twórców materiałów do nauczania polskiego języka medycznego pod kątem konieczności rozwijania kompetencji socjolingwistycznej w komunikacji medycznej. W wymiarze poznawczym celem staje się poszerzenie wiedzy w zakresie rozwijania kompetencji socjolingwistycznej w nauczaniu języków specjalistycznych na przykładzie języka medycznego. W pierwszej części artykułu przedstawiono ujęcia teoretyczne kompetencji socjolingwistycznej w nauczaniu języka do celów ogólnych i zawodowych. W drugiej części zaprezentowano koncepcje autorów dotyczące obecności komponentu socjolingwistycznego w materiałach do nauczania polskiego języka medycznego. W części trzeciej skonfrontowano te koncepcje ze stanem rzeczywistym i zawartością podręczników. Analiza materiałów glottodydaktycznych pozwoliła wskazać najczęściej używane techniki służące kształceniu umiejętności socjolingwistycznych, którym poświęcono część czwartą artykułu. Wyniki przeprowadzonych analiz wykazały, że w przeważającej większości podręczników autorzy nie akcentują wyraźnie kompetencji socjolingwistycznej w opisie celów nauczania polskiego języka medycznego, choć w samych materiałach podręcznikowych komponent socjolingwistyczny jest obecny w mniejszym bądź większym stopniu. Do słabych punktów analizowanych materiałów można zaliczyć prezentowanie wyłącznie sytuacji dialogowych lekarz – pacjent, a z pominięciem komunikacji w sytuacjach lekarz – rodzina pacjenta, lekarz – lekarz, lekarz – personel medyczny. To powoduje, że komponent socjolingwistyczny nie jest w pełni przedstawiony osobie uczącej się. Natomiast zaletą podręczników w zakresie aspektu socjolingwistycznego okazuje się zaprezentowanie licznych form powitań, zwrotów adresatywnych oraz zwrotów grzecznościowych. Problem badawczy zasygnalizowany w artykule nie wyczerpał omawianego zagadnienia, daje jednak asumpt do kolejnych badań zorientowanych socjolingwistycznie.

Język specjalistyczny dla potrzeb biznesowych w perspektywie glottodydaktycznej - projekt badań

Tematem artykułu jest nauczanie języka specjalistycznego dla potrzeb biznesowych, analizowane w perspektywie glottodydaktycznej. Rosnące potrzeby związane z wykorzystywaniem języków obcych w pracy zawodowej, także – w szeroko rozumianym biznesie, sprawiają, że jest to zagadnienie ważne zarówno w perspektywie dyskursu naukowego, jak i w kontekście poszukiwania nowych rozwiązań programowych. Specyfika podejmowanych działań komunikacyjnych, obejmująca nie tylko umiejętność porozumiewania się w danym języku obcym, lecz także wiedzę specjalistyczną, znajomość terminologii czy kulturowych uwarunkowań procesu komunikacji oraz zwiększające się potrzeby i oczekiwania dydaktyczne implikują konieczność prowadzenia dogłębnych analiz naukowych w zakresie kształcenia językowego dla potrzeb biznesowych. Opracowanie zawiera projekt badania odnoszącego się do wybranych aspektów kształcenia językowego na etapie szkoły wyższej ze szczególnym uwzględnieniem nauczania niemieckiego języka biznesu (jako obcego). Przedstawiono znaczenie problemu oraz dotychczasowy stan wiedzy na temat kształcenia w zakresie języka specjalistycznego dla potrzeb biznesowych, a także założenia projektu, cele, problemy badawcze i metodologię. Główne pytanie badawcze dotyczy specyfiki procesu uczenia się i nauczania języka biznesu na etapie szkoły wyższej i możliwości wpływania na niego w celu jego optymalizacji. Zaprojektowane badania mają pozwolić lepiej zrozumieć rolę zmiennych indywidualnych w procesie uczenia się i nauczania języka specjalistycznego dla potrzeb biznesowych, uchwycić specyfikę strategii uczenia się w tym zakresie, jak również oszacować możliwości wykorzystywania nowych technologii oraz tekstów multimodalnych w kształceniu w zakresie języka specjalistycznego.

Linguistic politeness in Polish social media – an overview of the problem

The main objective of this article is to formulate the principles of linguistic politeness that are operative in Polish social media (SM). The analysis focuses on the most popular SM in Poland – Facebook. The research has shown that the form of linguistic politeness operative in SM depends on: technical functionality; talking about oneself and using indirect speech acts is a commonly accepted behaviour in SM; verbal and non-verbal messages are considered equivalent acts of linguistic politeness; the most important cultural principles underlying linguistic politeness in SM are an orientation towards sincerity of conversation and a ridiculing attitude towards reality. Although the manifestations of the traditional and the social media model of linguistic politeness differ, both use the same communication script: conforming to the expectations of the recipient.

A Review of the Book: The Many Faces of Multiligualism. Language Status, Learning and Use Across Contexts

Presented text is a review of the book The Many Faces of Multilingualism. Language Status, Learning and Use Across Contexts, edited by Piotr Romanowski and Martin Guardado. Discussed book undertakes the issues of multilingualism, one of the most vivid phenomenon in applied linguistics and sociolinguistics recently. The volume consisting of 11 chapters, is divided in two parts: ‘(Socio) Linguistic Aspects of Multilingualism’ and ‘Pedagogical Aspects of Multilingualism’. The contributors (all multilingual), coming from different countries (e.g. Poland, Latvia, Canada, Brazil, Japan, South Africa), focuse on specific questions related to multilingual education and analyze challenges of the multilingual society.

Wymiary potocznej świadomości językowej i relacje między nimi

Niniejszy artykuł przedstawia wyznaczniki tzw. potocznej świadomości językowej według koncepcji Dennisa R. Prestona, który jako pierwszy wprowadził je do amerykańskiej szkoły lingwistyki potocznej w latach 90. ubiegłego wieku. Wyróżniki te to: eksplicytna dostępność zakresu zjawisk językowych podlegających ocenie, stopień trafności tej oceny, poziom jej szczegółowości oraz umiejętność kontrolowania różnych wariantów języka. Zasadniczą cechą tych wykładników jest to, że – w odróżnieniu od typowych narzędzi do badań nad świadomością językową, które analizują warstwy i poziomy świadomości – pozwalają one na badanie sposobów, w jakie ujawnia się świadomość przeciętnego użytkownika języka, tzw. językoznawczego laika. W rodzimych badaniach fenomenu świadomości językowej wyznaczniki te nie były dotychczas opisywane i wykorzystywane, chociaż prezentują nowe możliwości eksplikacji badawczej. W niniejszym artykule do charakterystyki koncepcji Dennisa R. Prestona posłużono się częściowo przykładami użytymi przez samego badacza, a częściowo odwołano się do przykładów porównywalnych, ale pochodzących ze źródeł rodzimych, w tym egzemplifikacji językowych ekscerpowanych wśród polskiej grupy etnicznej w Kanadzie. W artykule przedstawiono również relacje między wyznacznikami potocznej świadomości językowej, które zilustrowano w sposób graficzny. Wstępna diagnoza dotycząca zdatności charakteryzowanych wyróżników w studiach nad świadomością językową użytkowników polszczyzny zachęca do pogłębionych analiz, w jakiej mierze te – względnie zobiektywizowanie – narzędzia mogą okazać się przydatne do badań nad sposobami, przez które ujawnia się świadomość językowa grup społecznych.

Ciało w Sieci – (cyber)świat osób z zaburzeniami odżywiania w kontekście dyskursu somatycznego

Przedmiotem omówienia jest językowy obraz ciała u osób z zaburzeniami odżywiania, które komunikują się za pośrednictwem internetu. Analiza dotyczy języka i stylu blogów i mikroblogów prowadzonych w latach 2012–2020 przez osoby (najczęściej młode kobiety) utożsamiające się z ruchem pro-Ana i pro-Mia. Wskazano najistotniejsze przemiany zachodzące w tej cyberwspólnocie, m.in. przechodzenie od somatycznego wykluczenia, poprzez neutralizację ciała (body neutrality), po jego akceptację (body acceptance). Szczupłość, nawet nadmierna, jest dziś w tym kontekście często interpretowana nie jako zaburzenie (choroba), ale jako synonim zdrowego, odpowiedzialnego stylu życia. Celem analiz, oprócz uaktualnienia ustaleń językoznawców oraz badaczy reprezentujących inne dyscypliny (zwłaszcza psychologów i socjologów piszących o zaburzeniach odżywiania) są odtworzenie relacji między medialnym (konstruowanym) i odczuwanym (będącym efektem praktyk samowykluczających) obrazem ciała oraz obserwacja mechanizmów językowych, które budują i pozwalają utrzymać poczucie wspólnoty osób ze spektrum ED. Autorka, omawiająca podejmowane zagadnienia, łączy podejście językoznawcze z ustaleniami z zakresu kulturoznawstwa i socjologii, ze szczególnym uwzględnieniem badań z zakresu socjologii ciała. Przedmiotem obserwacji są leksykalne i onimiczne konteksty, w których uwidacznia się stosunek osób z zaburzeniami odżywiania do ciała, zwłaszcza w aspekcie jego fragmentaryzacji i przekształcania. Te ustalenia wpisują się w szerszy kontekst związany z przenikaniem się (sprzecznych) dyskursów: dyskursu diety oraz tzw. ciałopozytywności (anty-body shaming), czyli zaakceptowania swojego naturalnego ciała.