Η αξιολόγηση της ποιότητας του οικογενειακού μαθησιακού περιβάλλοντος στην Ελλάδα

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση της ποιότητας του Οικογενειακού Μαθησιακού Περιβάλλοντος (Home Learning Environment) στην Ελλάδα σε οικογένειες με παιδιά προσχολικής ηλικίας για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία. Ο όρος «Οικογενειακό Μαθησιακό Περιβάλλον» (ΟΜΠ) αναφέρεται στη συχνότητα και στην ποιότητα των αλληλεπιδράσεων που συντελούνται μεταξύ γονέων και παιδιών κατά τη διάρκεια υλοποίησης μαθησιακών δραστηριοτήτων, οι οποίες πραγματοποιούνται είτε στο χώρο της οικίας (π.χ. διάβασμα βιβλίου μαζί με το γονέα, κοινό παιχνίδι) είτε σε κάθε άλλο περιβάλλον (π.χ. επίσκεψη σε μουσεία, βιβλιοθήκες, αθλητικές δραστηριότητες, ταξίδια, κλπ.) αξιοποιώντας τα διαθέσιμα μαθησιακά υλικά. Η έντονη διείσδυση των «έξυπνων» συσκευών (ταμπλέτες και smartphones) στο σύγχρονο τρόπο ζωής, έχει εισάγει νέους τύπους ψηφιακών δραστηριοτήτων στην καθημερινότητα κάθε οικογένειας. Αυτή η νέα πραγματικότητα δεν αποτυπώνεται από τα παρωχημένα διαθέσιμα ερευνητικά εργαλεία αξιολόγησης της ποιότητας του ΟΜΠ, τα οποία αναπτύχθηκαν κατά βάση τη δεκαετία του ’80, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα σημαντικό κενό στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία. Αυτό το κενό φιλοδοξεί να καλύψει η παρούσα διατριβή η οποία θέτει τους παρακάτω ερευνητικούς στόχους: α) να κατασκευάσει και να δοκιμάσει -ως προς τις ψυχομετρικές του ιδιότητες- ένα εργαλείο για την αξιολόγηση της ποιότητας του ΟΜΠ το οποίο θα διερευνά και τις ψηφιακές πρακτικές της κάθε οικογένειας, β) να διερευνήσει -για πρώτη φορά- στην ελληνική εκπαίδευση τα χαρακτηριστικά του ΟΜΠ, και γ) να διερευνήσει τη σχέση της ποιότητας του ΟΜΠ με την απόδοση των παιδιών στο σχολείο και ειδικότερα ως προς το γραμματισμό και τον αριθμητικό γραμματισμό, δ) να διερευνήσει τη σχέση της ποιότητας του ΟΜΠ με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της οικογένειας. Για την επίτευξη του σκοπού και των στόχων της εργασίας διεξήχθη εμπειρική ποσοτική έρευνα σε δείγμα 814 γονέων και 814 παιδιών προσχολικής ηλικίας από 84 τάξεις δημόσιων νηπιαγωγείων της Ελλάδας. Ο σχεδιασμός που ακολουθήθηκε στην παρούσα έρευνα ήταν συσχετιστικός επεξηγηματικός σχεδιασμός μελέτης σχέσεων. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή των δεδομένων ήταν: α) η νεοσύστατη Κλίμακα Αξιολόγησης Οικογενειακού Μαθησιακού Περιβάλλοντος (ΚΑΟΜΠ) για την αξιολόγηση της ποιότητας του ΟΜΠ, β) το Peabody Picture Vocabulary Test-Revised (PPVT-R) για την αξιολόγηση των δεξιοτήτων των παιδιών στον γραμματισμό και γ) το Preschool Early Numeracy Skills Test – Brief Version (PENS-B) για την αξιολόγηση των δεξιοτήτων των παιδιών στον αριθμητικό γραμματισμό. Τα αποτελέσματα της έρευνας επικύρωσαν την πολυδιάστατη φύση ενός σύγχρονου ΟΜΠ των παιδιών προσχολικής ηλικίας αναδεικνύοντας έξι παράγοντες που συνθέτουν τη δομή του. Εκτός από τις οικογενειακές μαθησιακές δραστηριότητες εντός και εκτός σπιτιού, οι ψηφιακές μαθησιακές πρακτικές και οι γονεϊκές πρακτικές που συνθέτουν το συναισθηματικό κλίμα των μαθησιακών αλληλεπιδράσεων γονέα-παιδιού κατέχουν κεντρική θέση σ’ ένα σύγχρονο ΟΜΠ. Ιδιαίτερα, αναδείχθηκε η σημασία της ποιότητας των αλληλεπιδράσεων κατά τη διάρκεια υλοποίησης μαθησιακών δραστηριοτήτων. Τα ισχυρά ψυχομετρικά χαρακτηριστικά της κλίμακας ΚΑΟΜΠ την καθιστούν ως ένα έγκυρο και αξιόπιστο εργαλείο, που προστίθεται στη βιβλιογραφία για την αξιολόγηση της ποιότητας ενός ΟΜΠ είτε ολόπλευρα είτε καθενός από τους παράγοντές του. Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τη σχέση του ΟΜΠ με την επίδοση των παιδιών στο γραμματισμό και στον αριθμητικό γραμματισμό καθώς και με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας. Επίσης, χαρτογραφήθηκαν για πρώτη φορά το προφίλ και τα χαρακτηριστικά του ΟΜΠ στην Ελλάδα. Η σημασία της διατριβής, πέραν της διεθνώς τεκμηριωμένης επίδρασης του ΟΜΠ στην ανάπτυξη των παιδιών, έγκειται στη δυνατότητα να «χαρτογραφηθεί» το προφίλ του ΟΜΠ παιδιών προσχολικής ηλικίας. Αυτή η χαρτογράφηση αποτελεί βασική προϋπόθεση για την πιο αποτελεσματική ενίσχυση της συνεργασίας σχολείου-οικογένειας και για το σχεδιασμό στοχευμένων παρεμβάσεων και την εκπαιδευτική υποστήριξη των μαθησιακών περιβαλλόντων των οικογενειών.