Antropologia i pedagogika w kręgu wiedzy nauk o człowieku. Problemy i wyzwania

Spektrum dyscyplin naukowych zajmujących się człowiekiem i jego światem jest dość różnorodne w swoim bogactwie. Jednakże w dotychczasowych osiągnięciach nauki wiedza o człowieku spośród wszystkich rodzajów wiedzy wzbudza największy niedosyt. Współczesne nauki o człowieku, uprawiając swój przedmiot badań oraz realizując wytyczone cele i zadania, coraz chętniej nawiązują interdyscyplinarne kontakty korzystając z dorobku naukowego różnych dyscyplin wspomagających i poszerzających swoje własne osiągnięcia oraz możliwości rozwoju. Początek naszego stulecia zdominowany został przez „wielką rewolucję” wspieranąprzez naukę i jej osiągnięcia stawiające człowieka wobec jeszcze większych zadań do rozwiązania oraz dylematów o niespotykanej dotąd skali złożoności i problematyczności. Tymczasem w obliczu doświadczania niedosytu wiedzy o człowieku coraz odważniej lansowane są przez transhumanizm przedsięwzięcia w zakresie przezwyciężenia ludzkich ograniczeń w celu poprawy / „ulepszania” kondycji ludzkiej. Ów stan rzeczy stawia przed nauką i edukacją wyzwania, którym w obliczu rodzących się dylematów niełatwo będzie stawić czoła, a przy tym generuje liczne kluczowe problemy ad deliberandum.

O pojęciu podmiotowości inaczej

Tekst stanowi swoiste pendant do tomu Paedagogia Christiana poświęconego rozwojowi podmiotowości (Religious Education and the Development of Subjectivity 2/44 (2019)). Odróżniam trzy znaczenia terminu „podmiotowość”: 1) specyficznie ludzka, stała i nieutracalna zdolność/dyspozycja/potencjalność; 2) zmienna i dynamiczna aktualizacja tej potencjalności; 3) uprawnienie wynikające z faktu bycia człowiekiem. Wskazuję również na funkcję opisową i aksjonormatywną, którą pełni pojęcie podmiotowości w kontekście edukacji religijnej.

Man–a Human Person in the Context of the Theory of Efficient and Purposeful Causality. Pedagogical Implications

This article aims to justify the thesis about the need to develop transcendent, transcendental and teleological pedagogy in connection with the anthropological basis, which is the theory of the person and causality. A man–a person – is an ontically substantial individual being, demanding an external cause, which is the Pure Act of Existence–Transcendens–Absolute. The personalistic pedagogics and the pedagogy of the person are therefore inherently related to transcendence. If the subject and object of education is a human person, then transcendental pedagogy must be a sine qua non condition for practising personalistic pedagogics and pedagogy of the person. Personalistic pedagogics and the pedagogy of the person are also intrinsically related to teleology. Efficient cause is coupled with purposeful cause. If there is an action of the Absolute which results in the existence of a man, a human person, then the Absolute, as the fullness of good, is the ultimate goal-motive and final cause of the man–human person. The teleological aspect in personalistic pedagogy and the pedagogy of the person means a particular aim and meaning orientation; full realisation of potentialities and tasks dormant in a unique being–a human person. The goal is not to achieve perfection, but to direct to your original source – the Transcendent–the Absolute–God.

Marisa Musaio (2020). Dalla distanza alla relazione. Pedagogia e relazione d’aiuto nell’emergenza. Milano-Udine: Mimesis, p. 198

.

Refleksyjna samoświadomość i działanie osoby

Człowiek jest osobą, która doświadcza siebie i działa jako osoba, jest zatem świadomy siebie, oraz tego, iż świadomie i odpowiedzialnie działa. Jest sprawcą swoich czynów i ma również możliwość kierowania swoim postępowaniem, co ukazuje jego podmiotowość i związane jest ze strukturą osoby. Celem artykułu jest przedstawienie i analiza znaczenia oraz roli świadomości i samoświadomości w psychospołecznym funkcjonowaniu i działaniu człowieka w perspektywie refleksyjności. Problem ten należy do zagadnień bardzo złożonych i trudnych do wyjaśnienia i jednoznacznego opisania. W związku z tym, w ujęciu teoretycznymomówię tylko wybrane aspekty. W pierwszej kolejności przedstawię pojęcie i istotę świadomości oraz samoświadomości osoby ze zwróceniem uwagi na typologizację i formę refleksyjną. Następnie omówię jeden z komponentów samoświadomości, jakim jest refleksja oraz ukażę refleksyjność jako istotę działania człowieka ponowoczesnego. W aspekcie pedagogicznym szczególnie zwrócę uwagę na kształtowanie potrzeby refleksyjności w procesie samowychowania i omówię wybrane techniki pracy nad własną refleksyjnością.

Jerzy Kostorz, Zdzisław Pytka, Piotr Bechta (red.). Katechizm dla średnio zaawansowanych. Opole: Wydawnictwo Świętego Krzyża, 2021

.

Personalistic Pedagogy and Transcendence

In this paper I focus my attention on personalistic pedagogy, and its connection with transcendence, which was defined by Karol Wojtyła as ‘another name for the person’, because of its close link to the realisation of man as a person (Wojtyła, 1993, s. 230). In this regard, I focus my attention on references to transcendence in the studies of selected personalists. In its structure the article proposes reflection over the following problems: 1) the spiritual and transcending dimension of the bodily character of the human person; 2) the transcendence of the human person and the human person’s quest for values in the varieties of personalisms; 3) the ‘naturalisation’ of the ‘person’ category, and the openness to transcendence; 4) transcendence in historical, metaphysical and theological personalism; 5) education as a process between nature, culture and transcendence. According to Karol Wojtyła, when we talk about transcendence in relation to the human person we should take into account three dimensions: 1) transcendence in action; 2) transcendence towards another ‘I’ and 3) transcendence towards personal God. The biological life is never able to explain the spiritual life, and it is the spiritual life that gives meaning to the biological life, because the only sphere of the spirit reveals to us the value of the personal life and the meaning of human existence. This consequently leads to the need for separate reflection on the world and on man. In this sense, both in theoretical reflection and in practical action, the above-mentioned need is emphasised and points to respect for the ‘mystery of the child’, all the more acceptable in a climate of faith and openness to transcendence. Of course, the process of education and teaching can be approached superficially, in a shallow sense, in which we can remain closed to the possibilities and potential of human development. Epistemological distinctions connected to Maritain’s levels of cognition allow us to notice at least two types of teaching and education (flat and deep). A human being might stop (for various reasons, of course) at the lower levels of existence, and give up any aspirations to higher values, and to transcendence. Here we can seek help in explaining the part of staying open on transcendence of personalistic pedagogy.

Pedagogical Hope between Presence and Promise

What specific imprint does Christianity give to the philosophical elaboration of personalism? Initially, we introduce a reflective reread on Christian personalist thought in ongoing pedagogical discourse, in particular through the paradigmatic concept of hope. Returning to the traditional concept of ‘person’ and to its philosophical-ontological legacy, this essay discusses the dynamic of the teacher-student educational relationship. In this context, this paper attempts to show that the educator manifests his being a person of hope through his educative presence and respect for the promise.

Kamilla Frejusz. Wychowanie jako „dialog i spotkanie” w myśli pedagogicznej Janusza Tarnowskiego. Studium hermeneutyczno-krytyczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Collegium Bobolanum, 2020, ss. 424

.

Education and Alteration. Notes on Personalism, Alterity and Education in Dialogue with Michel de Certeau

This article tries to elaborate some insights from Michel de Certeau’s works on personalism, alterity and education. The aim is to add a poorly known voice to the contemporary debate around pedagogy and personalism. De Certeau’s original account of personhood, based on the movement of ‘alteration’ rather than on ‘identity’, is presented as original and useful to enrich the contemporary educational debate. The article firstly analyzes two texts where Certeau deals specifically with the role of alterity in educational contexts. The uncanny and ungraspable movement of ‘alteration’ will be shown as fundamental in the person’s formation. Secondly, it will be argued that such account of alterity is rooted in Certeau’s interpretation of the Christian tradition. Finally, it will be maintained the possibility of conceiving education itself as a process of ‘alteration’.