Archeologia pamięci i podróż w czasie: edytor jako nawigator. Wezwanie do dyskusji

Artykuł podejmuje kwestie problemów edycji dzieł autobiograficznych. Odwołując się do konkretnych przykładów (zwłaszcza redagowania dzienników Jana Józefa Lipskiego i Jana Józefa Szczepańskiego), Łukasz Garbal zwraca uwagę na znaczną rolę noty edytorskiej i komentarza edytorskiego. Autor zauważa, że nie ma w tej materii przejrzystych zasad i powszechnie aprobowanych praktyk. Artykuł stanowi wezwanie do metodologicznej dyskusji – nie ograniczonej do środowisk edytorów i przekraczającej granice specjalizacji w celu wypracowania powszechnie uznawanego kodeksu praktycznych rozwiązań edytorskich. Archaeology of Memory and Time Travel: Editor as Navigator. Call for Debate The present article discusses issues connected with the process of editing autobiographical works. On the basis of selected examples (especially the editing of journals by Jan Józef Lipski and Jan Józef Szczepański), the author emphasizes how significant a role is played by editor’s notes and comments. It is pointed out that there are no clear criteria or commonly accepted practices in this field. The article constitutes a call for a methodological discussion. The invitation is not directed exclusively at editors. The debate is intended to span various specializations and help develop a code of commonly accepted practical editing solutions.

Aksjologiczna nieprzejrzystość. O silnych wartościowaniach w dziennikach pisarzy

Rozważam pytanie, czy dzienniki pisarzy ujawniają silne wartościowania w sensie zaproponowanym przez Charlesa Taylora. Wartościowania te są, według tego filozofa, najlepszymi aksjologicznymi wyjaśnieniami własnych preferencji działania, jakie dana osoba potrafi sformułować i przedstawić jako racje swoich preferencji. Ta aksjologiczna świadomość jest nietrywialnym wewnętrznym wyborem spośród wielu możliwych wyjaśnień – samointerpretacją nakierowaną na odsłonięcie źródła dobroci tych wartości, które dana osoba uznaje. Poszukuję śladów tej świadomości w wybranych dziennikach pisarzy. Moje wnioski są sceptyczne. Dzienniki poddają wprawdzie tropy kierujące ku silnie wartościowanym dobrom, lecz tropy te okazują się zbyt chaotyczne i niezdecydowane. Trzeba przyznać rację Davidowi Parkerowi, który poszukiwał fundamentalnej aksjologicznej świadomości raczej w autobiografiach. Tylko zdystansowana refleksja daje szansę na ujawnienie silnych wartościowań. Jest tak pomimo licznych aporii związanych z samowiedzą. Axiological Opacity: On Strong Evaluations in Literary Journals In the present article, I discuss the issue of whether writers’ diaries reveal strong evaluations of their authors. Following Charles Taylor, I understand strong evaluation as the best axiological explanation which a given person is able to formulate and present as the reason for his or her preferences. This axiological awareness is a non-trivial internal choice made from among many possible explanations – it is a self-interpretation aimed at showing the source of the goodness instantiated by the person’s values. In the article, I look for evidence of such awareness in several well-known writers’ diaries. My conclusions are skeptical. Although the journals provide some clues in the search for strong evaluations, they are too chaotic and inconclusive. David Parker believes it more promising to look for fundamental axiological awareness in autobiographies instead. I find his approach correct; distanced reflection seems to be the only chance to reveal strong evaluations. This is despite the aporias involved in self-knowledge.

Poeta sam na sam z sobą – dziennik osobisty Romana Witolda Ingardena

W Archiwum Rodziny Ingardenów zachował się liczący ponad 400 stron pamiętnik Romana Witolda Ingardena. Ten osobisty dokument nie jest zupełnie nieznany w polskiej literaturze fachowej na temat życia i twórczości fenomenologa. Ingarden jako autor dzieła autobiograficznego nie był z pewnością wyjątkiem w swoich czasach. Na przełomie XIX i XX wieku wiele osób pisało pamiętniki i inne narracje życiowe. Warto wspomnieć, że osobiste dzienniki (później opublikowane lub pozostające do dziś w formie rękopiśmiennej) tworzyli Kazimierz Twardowski, Władysław Tatarkiewicz i inni polscy filozofowie. Ponadto niezwykle popularna była praktyka pisania listów, a także poezji noszącej znamiona autobiograficzne. Należy zaznaczyć, że tekst ten nie powstał pierwotnie jako dokument autobiograficzny filozofa, ale jako zapis życia niedoszłego artysty. Ingarden był poetą przez dużą część swojego życia i pisał wiersze również po drugiej wojnie światowej. Poet Confronted with Himself – Personal Journal of Roman Witold Ingarden The Ingarden family archive includes the diary of Roman Witold Ingarden, over 400 pages long. This personal document is not completely unknown in Polish specialist literature dealing with the life and work of the phenomenologist. As an author of an autobiographical work, Ingarden was certainly not an exception in his times. At the turn of the 19th and the 20th century, many people wrote diaries and other life narratives. It is worth noting that personal journals (some later published and some still available only in handwritten form) were written by Kazimierz Twardowski, Władysław Tatarkiewicz, and other Polish philosophers. It was also enormously popular to write letters and poetry bearing autobiographical traces. It should be noted that the text analysed in the article was not originally created as an autobiographical document of a philosopher, but as an account of the life of an aspiring artist. Ingarden was a poet for a large part of his life and continued to write poetry even after the Second World War.

W stronę dobrego życia. Dokument osobisty w przestrzeni moralnej (o Dzienniku Jana Józefa Szczepańskiego)

W artykule zostają podjęte rozważania nad dokumentem osobistym w perspektywie etycznej. Przedmiotem analiz jest Dziennik Jana Józefa Szczepańskiego. Interpretacje są prowadzone głównie za pomocą rozpoznań Charlesa Taylora nad etyką i podmiotowością oraz przy użyciu badań Davida Parkera dotyczących etycznych interpretacji literatury autobiograficznej. Kluczowe dla wywodu są pojęcia między innymi „dobra konstytutywnego”, „silnych wartościowań”, „przestrzeni moralnej”, „jakościowych rozróżnień”, „ram pojęciowych”. W swoich rozważaniach staram się odpowiedzieć na pytanie, czy i jak dziennik, zwłaszcza Dziennik Szczepańskiego, może być aktem budowania tożsamości oraz konstytuowania podmiotowości oraz w jaki sposób artykułuje dobra konstytutywne i przybliża do moralnych źródeł. Próbuję również ukazać konieczność perspektywy etycznej w odniesieniu do badań nad literaturą (ze szczególnym uwzględnieniem literatury autobiograficznej) w „epoce świeckiej”. Towards a Good Life: Personal Documents in the Moral Space (on Dziennik by Jan Józef Szczepański) The article discusses personal documents through the lens of ethics. The argument focuses on Dziennik [Journal] by Jan Józef Szczepański, which is analyzed primarily with the use of Charles Taylor’s deliberations on ethics and subjectivity and David Parker’s study of ethical interpretations of autobiographical literature. The discussion presented in the article is based on several key concepts, including “constitutive good,” “strong evaluations,” “moral space,” “qualitative differentiations,” “conceptual framework.” The author seeks to answer the question of whether – and if so, how – a journal, in particular Szczepański’s Dziennik, may constitute an act of building identity and establishing subjectivity and how it articulates constitutive good and reveals the roots of morality. The article is also an attempt to demonstrate the necessity to adopt an ethical perspective in literary research (with particular emphasis on autobiographical literature) in the “secular age.”

Najbardziej intymna tęsknota – Polska w korespondencji Józefa Czapskiego

Artykuł porusza zagadnienie patriotycznej postawy Czapskiego w świetle jego osobistej korespondencji. Jako kontekst wykorzystano wywiady, zapisy dziennikowe i ese­istykę artysty. Głęboko uwewnętrznione poczucie polskości w przypadku Czapskiego było świadomym i konsekwentnie realizowanym wyborem, mimo wielu innych możliwości rysu­jących się przed potomkiem arystokratycznej rodziny o bogatych europejskich koligacjach. Listy do różnych adresatów pokazują z jednej strony silny emocjonalny związek z Polską, dodatkowo wzmocniony emigracyjnym, wygnańczym oddaleniem i pamięcią o tych, którzy jej poświęcili życie (Katyń), z drugiej zaś – niemal pozytywistyczne zaangażowanie w służbie paryskiej „Kulturze” rozumianej jako praca na rzecz Kraju. The Most Intimate Longing – Poland in the Correspondence of Józef Czapski The article discusses Józef Czapski’s patriotism as reflected in his correspondence. The appropriate context is provided with the use of the artist’s interviews, journal entries, and essays. In Czapski’s case, his deeply internalised sense of Polishness was a conscious and consistently implemented choice, taken despite the fact that many other doors were open to the heir to an aristocratic family with broad European connections. Letters written by Czapski to various people show, on the one hand, a strong emotional bond with Poland, ad­ditionally strengthened by the distance forced by emigration and exile and by the memory of those who gave their lives for the country (Katyn), and on the other hand – almost positivist involvement in the service to the Paris-based “Kultura”, seen as working for the benefit of the homeland.

Znajdź to, czego się (nie)spodziewasz. Pisanie/czytanie dzienników jako poszukiwanie

Niniejszy szkic skoncentrowany jest na kilku ważnych kwestiach związanych z pisaniem/czytaniem dzienników. Dzienniki traktowane jako codzienna praktyka życiowa, oparta na obligatoryjnej narratywizacji doświadczenia (za Hannah Arendt), zostają tu umieszczone w horyzoncie etycznym wyznaczanym przez idee filozoficzne Paula Ricoeura, Charlesa Taylora oraz propozycje lekturowe Davida Parkera. Teza tego ostatniego o immanentnej etyczności gestu diarysty zostaje skonfrontowana z teoriami autobiograficznymi Philippe’a Lejeune’a, Małgorzaty Czermińskiej i Magdaleny Marszałek. Dodatkowo rozważania zostają uzupełnione o niezbędny komponent genderowy. Narracyjność w diarystyce staje się również punktem wyjścia do zmiany optyki postrzegania dzienników – od hermeneutycznej po konstrukcjonistyczną, odbijające się także na kształcie podmiotu dziennikowych notatek. Discover the (Un)Expected: Writing/Reading Journals as an Act of Exploration The present paper focuses on several significant issues connected with writing/reading journals. The author discusses journals, treated as an everyday practice based on obligatory narrativization of experience (as defined by Hannah Arendt), within the ethical horizon demarcated by the philosophy of Paul Ricoeur and Charles Taylor and the ideas of David Parker. Parker’s argument of immanent ethical nature of journaling is confronted with autobiographical theories developed by Philippe Lejeune, Małgorzata Czermińska, and Magdalena Marszałek. The discussion is supplemented by the indispensable component of gender. The narrative nature of journals becomes a starting point for changing the perspective used in the analysis of journals – from hermeneutic to constructivist, which also finds its reflection in how the subject is shaped in journal entries.