Od chrześcijańskiego racjonalizmu do racjonalistycznego ateizmu - francuska myśl oświeceniowa.

CEL NAUKOWY: Artykuł ma na celu wykazanie, że antychrześcijańskie treści, obecne we francuskiej filozofii podziemnej XVIII wieku (philosophie clandestins), libertynów erudycyjnych związanych z środowiskiem akademii: Académie des Sciences, Académie française, a zwłaszcza Académie des Inscriptions et Belles Lettres (tzw. Małej Akademii), miały wpływ na formowanie się idei laickości zaproponowanej przez ideowych ojców rewolucji 1789 roku dla Francji ery porewolucyjnej. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Głównym analizowanym problemem badawczym jest podejście do zagadnienia religii i wiary w ideach podziemnych filozofów, niekojarzonych z refleksją polityczną, związanych bowiem ze światem literackim epoki, zapisanych na kartach manuscrits philosophiques clandestins. Zastosowano metody badawcze właściwe dla nauk społecznych i humanistycznych, w tym analizę krytyczną, badania porównawcze i metodologię teorii literatury. PROCES WYWODU: Na podstawie treści tajnych manuskryptów, w szczególności: N. Fréreta, J.L. de Burigny’ego i Du Marsais, zaprezentowano ślady przejścia z chrześcijańskiego racjonalizmu – idei wiodącej okresu absolutyzmu oświeconego we Francji – w koncepcję racjonalistycznego ateizmu, który stał się wyróżnikiem francuskiego oświecenia i ery porewolucyjnej. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Filozofia potajemna przyczyniła się do skruszenia Ancien régime’u. Libertyni erudycyjni wywodzący się ze świata literatury, niekojarzeni z refleksją polityczną ani prawną, zakwestionowali istnienie boga, traktując religie jako systemy etyczne służące kontroli społecznych postaw. Idee niegroźne, jako obserwacja naukowo-badawcza, przełożone do sfery ustrojowo-politycznej ukonstytuowały rdzeń ideowy wyniesiony przez encyklopedystów na sztandary rewolucji 1789 roku, które następnie zapisano w doktrynie laickości epoki porewolucyjnej Francji republikańskiej. WNIOSKI, INNOWACJE I REKOMENDACJE: Badania ostatnich dziesięcioleci dowiodły, że istniała zależność pomiędzy osiemnastowiecznymi akademikami a rozkwitem heterodoksyjnej i antyreligijnej, libertyńskiej myśli, krążącej w podziemnym obiegu za pośrednictwem manuskryptów filozoficznych. Zjawisko to równoległe do oficjalnej, publicznej działalności badawczej akademików z różnych dziedzin, w tym literatury czy nauk ścisłych, stało się ważnym elementem samookreślenia się epoki, zwłaszcza we Francji i tego, co tam zdarzyło się w odniesieniu do procesów sekularyzacji po 1789 roku.

Le champ des possibles face au changement climatique (Colloque de l'Académie des sciences)

Le colloque qui s'est tenu à l'Académie des sciences en janvier 2020 « Face au changement climatique, le champ des possibles » a permis de faire un tour d'horizon de solutions à mettre en oeuvre pour faire face au défi du changement climatique sous l'éclairage de la recherche scientifique. Nous revenons ici sur l'une des sessions de ce colloque au cours de laquelle un débat a été ouvert entre les intervenants et une vingtaine de jeunes étudiants, post-doctorants ou jeunes actifs invités à cette occasion. Ces échanges ont permis de revenir sur les questions du rôle social et politique des scientifiques, sur la place des sciences humaines sur les thèmes du colloque, sur les solutions à mettre en oeuvre dans le domaine social et l'interrogation sur certaines solutions technologiques, ainsi que sur les questions d'éducation et de formation. The colloquium held at the Académie des sciences in January 2020 'Face au changement climatique, le champ des possibles' provided an overview of the solutions to be implemented to address the challenge of climate change in the light of scientific research. We return here to one of the sessions of this colloquium during which a debate was opened between the speakers and some twenty young students, post-doctorates, or young professionals invited on this occasion. These exchanges made it possible to return to the questions of the social and political role of scientists, to the place of the human sciences on the topics of the colloquium, to the solutions to be implemented in the social field and to the questioning on certain technological solutions, as well as on education and training issues.

OS PONTOS IMAGINÁRIOS NAS OBRAS DE PONCELET, CHASLES E LAGUERRE

Resumo O objetivo deste trabalho é o estudo da elaboração do conceito de pontos imaginários sob o ponto de vista de três autores: Jean-Victor Poncelet (1788-1867), Michel Chasles (1793-1880) e Edmond Nicolas Laguerre (1834- 1886). Inicialmente, o conceito de pontos imaginários nos trabalhos de Poncelet surge em seus manuscritos de Saratoff. Posteriormente iremos encontrá-lo em sua memória Essai sur les propriétés projectives des sections coniques [Poncelet, 1820], apresentado à Académie des Science de Paris e, com mais ênfase, em seu Traité des propriétés projectives des figures [Poncelet, 1822]. Poncelet considera, em seu trabalho, que todas as circunferências de círculos do plano se intersectam em dois pontos, os chamados pontos imaginários (pontos cíclicos). Esta noção é vista como uma das consequências do princípio de projeção e do princípio de continuidade. A ideia de Chasles em seu trabalho Géométrie supérieure [Chasles, 1852], é dar uma interpretação dos elementos imaginários através dos elementos reais. Laguerre, em três breves artigos [Laguerre, 1852, 1853a, 1853b], utiliza-se dos trabalhos de seus antecessores para apresentar uma brilhante solução da utilização das propriedades métricas das figuras e dos ângulos, quando trata de elementos imaginários. Abstract The goal of this work is to study elaboration of imaginary points concept from the point of view of three authors: Jean-Victor Poncelet (1788-1867), Michel Chasles (1793-1880) and Edmond Nicolas Laguerre (1834-1866). Imaginary points notion concept appears at Poncelet’s works into his Saratoff manuscripts. Later, it is found on his memoir Essai sur les propriétés projectives des sections coniques [Poncelet, 1820], presented to the Académie des Sciences de Paris and, with more emphasis, on his Traité des propriétés projectives des figures [Poncelet, 1822]. Poncelet considers, during his work, that all circles’ circumferences of a plane intersect each other at two points, the so-called imaginary points (cyclic points). This notion is seen as one of the consequences of the principle of projection and the principle of continuity. Chasles’ idea, at his work Géométrie supérieure [Chasles, 1852], is to give an interpretation of imaginary elements through real elements. Laguerre, along three short articles [Laguerre, 1852, 1853a, 1853b], when dealing with imaginary elements, uses his predecessors’ works to present a brilliant solution for use of figures and angles’ metrical properties. Palavras-chaves: Pontos imaginários, geometria projetiva, Poncelet, Chasles, Laguerre. Keys words: Imaginary points, projective geometry, Poncelet, Chasles, Laguerre.

The first French translation of Book II of Newton's Opticks : omissions, abridgements and the quest for authorship

In this paper, I analyse extracts of what is possibly the first French translation of Newton's Opticks , a manuscript discovered by I. Bernard Cohen in the 1960s that is kept today at the Bibliothèque de l'Arsenal in Paris. This manuscript is presumed to have been written by Étienne-François Geoffroy, a French savant who obtained a copy of the first edition of Opticks from his close friend Hans Sloane, the then Secretary of the Royal Society. Geoffroy read his translation to the members of the Académie des Sciences at a series of meetings between 1706 and 1707, but the précis was never published. The extracts correspond to Book II in Opticks , in which Newton discussed the colours of bodies and the coloured rings in thin and in thick films. This analysis will show that the anonymous author of the translation made several omissions from and abridgments to the content of Book II. In accordance with current historiography on the reception of Newtonian ideas in France, I will also discuss how these omissions and abridgements offer further and relevant evidence to support the presumption that Geoffroy was the real author of the manuscript.