scholarly journals Πολιτική και θεολογία στη Λατινική Αμερική

2020 ◽  
Author(s):  
Άγγελος Γουνόπουλος

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι η διαπραγμάτευση της πολιτικής διάστασης του χριστιανικού θεολογικού ρεύματος και κοινωνικού κινήματος της λατινοαμερικάνικης «Θεολογίας της Απελευθέρωσης», μέσα από τη συνδρομή της ιστορικής, κοινωνιολογικής, ανθρωπολογικής και θεολογικής της κατανόησης, ως ενός θεμελιώδους παραδείγματος «Πολιτικής Θεολογίας». Η διατριβή χωρίζεται σε πέντε μέρη, ενώ συνοδεύεται από την «εισαγωγή», τα «συμπεράσματα» και δύο «παραρτήματα». Το πρώτο μέρος παρουσιάζει την άμεση ιστορική πλαισίωση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, εκκινώντας από τις μορφές που η κοινωνική διδασκαλία της Καθολικής Εκκλησίας πήρε με τις «Καθολικές Δράσεις». Στη συνέχεια προσεγγίζεται η καθοριστική σημασία της Β΄ Βατικανής Συνόδου και των Εκκλησιαστικών Κοινοτήτων Βάσης στη γέννηση του υπό μελέτη φαινομένου. Περεταίρω, παρουσιάζονται οι βασικοί σταθμοί της ανάπτυξης της Θεολογίας της Απελευθέρωσης με επίκεντρο τη Β΄ και της Γ΄ Σύνοδο των λατινοαμερικάνικων Εκκλησιών στο Μεντεγίν το 1968 και στην Πουέμπλα το 1978, όπως και η εξέλιξή της με τη συνάντησή της με άλλες απελευθερωτικές θεολογίες (φεμινιστική, μαύρη, ασιατική, κ.α.). Τέλος, ανιχνεύονται οι ιστορικές μεταβολές της Θεολογίας της Απελευθέρωσης μέχρι σήμερα. Το δεύτερο μέρος αναπτύσσει την θεολογική ταυτότητα της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, με έμφαση στο «πρωτείο της πίστης», στην απελευθέρωση από τη «δομική αμαρτία», στην ελεύθερη επιλογή της προτεραιότητας των φτωχών, στη σχέση της απελευθερωτικής θεολογίας και της χριστιανικής πράξης. Μέσα από τα κείμενα των σημαντικότερων εκπροσώπων του εν λόγω θεολογικού ρεύματος προσεγγίζονται οι θεολογικές και πολιτικές έννοιες της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης», όπως και η σχέση της με την ιστορία και την πρακτική πολιτική ζωή. Στο τρίτο μέρος προσεγγίζεται η σχέση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης με τον λατινοαμερικάνικο πολιτισμό, ανιχνεύοντας παράλληλα τη σύνδεσή της με την εκκοσμίκευση. Στο τέταρτο μέρος ερευνάται η σχέση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης και της πολιτικής μέσα από την αποσαφήνιση των εναλλακτικών δυνατοτήτων στη σχέση θεολογίας, Εκκλησίας, θρησκείας με την δημόσια, κοινωνική και πολιτική σφαίρα, με βάση τις εννοιολογήσεις των Παναγιώτη Κονδύλη, Ernesto Laclau, Chantal Mouffe και Carl Schmitt. Σε αυτό το πλαίσιο διερευνάται η σχέση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης και του μαρξισμού ως συνέπεια της «Εκκλησίας των Φτωχών», όπως άλλωστε και η σχέση της θεολογίας και της εκκλησιαστικής πρακτικής με την πολιτική βία και την επανάσταση. Τέλος, ερευνάται η σχέση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης και του «πολιτικού λαϊκισμού» με έμφαση στο λατινοαμερικάνικο παράδειγμα, μέσα στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής συζήτησης για το εν λόγω πολιτικό φαινόμενο, η οποία και αναπτύσσεται στο Παράρτημα Β. Στο πέμπτο μέρος αναπτύσσονται ορισμένες κριτικές αποτιμήσεις, και ειδικότερα η κριτική του Βατικανού στα θεολογικά πολιτικά κριτήρια της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, όπως άλλωστε και οι κριτικές προσεγγίσεις για τη σχέση του κινήματος της Θεολογίας της Απελευθέρωσης με το κράτος, την κοινωνία των πολιτών και την πολιτική που μπορεί να ανιχνευθεί στα Ευαγγέλια. Τέλος, στο Παράρτημα Α προσεγγίζονται οι ιστορικές εξελίξεις που διαμόρφωσαν την πραγματικότητα της Λατινικής Αμερικής από την κατάκτηση μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, προετοιμάζοντας τη Θεολογία της Απελευθέρωσης στη «μακρά διάρκεια», όπως το έργο των χριστιανικών ταγμάτων και της Καθολικής Εκκλησίας, ή το φαινόμενο της Πατρωνίας και του χριστιανικού πολιτισμού (Christendom).

2018 ◽  
Vol 7 (1) ◽  
pp. 13-20
Author(s):  
Daniel Arturo Palma Álvarez

ABSTRACTThis paper analyses how dehumanisation presents itself in armed conflicts and tries to demonstrate that, in most cases, the ‘discursive’ and the ‘violent’ coexist so the ‘other’ is a blurred construction that changes according to the context. As a consequence, a clear division between ‘enemy’ and ‘adversary’ cannot be established, so it has to be accepted that this relationship is much more complex. For this analysis, the history of the Colombian armed conflict is revised from the mid-twentieth century, using Chantal Mouffe and Ernesto Laclau’s post-structuralist discourse theory, and Carl Schmitt’s concept of the ‘political’.RESUMENEste documento analiza cómo se presenta la deshumanización en los conflictos armados e intenta demostrar que, en la mayoría de los casos, lo ‘discursivo’ y lo ‘violento’ coexisten de modo que el ‘otro’ es una construcción difusa que cambia según el contexto. Como consecuencia, no puede establecerse una división clara entre ‘enemigo’ y ‘adversario’, por lo que debe aceptarse que dicha relación es mucho más compleja. Para esto, se revisa la historia del conflicto armado colombiano desde mediados del siglo XX, usando la teoría posestructuralista del discurso de Chantal Mouffe y Ernesto Laclau, y el concepto de lo ‘político’ de Carl Schmitt.


Author(s):  
Camila Batista ◽  
Thiago Ehrenfried Nogueira

O objetivo deste ensaio é investigar a influência da teoria da diferença ontológica de Martin Heidegger para o desenvolvimento da filosofia política de Ernesto Laclau (1935-2014) e Chantal Mouffe. A partir do comparativo Schmitt-Heidegger será possível estabelecer uma linha de pensamento que caracteriza a formação política baseada na diferença ontológica heideggeriana e, com isso, estabelecer semelhanças e dessemelhanças no que tange ao desenvolvimento da teoria do discurso, de acordo com o terreno das práticas articulatórias, em acordo com o projeto de Laclau e Mouffe. A utilização de Carl Schmitt no artigo corresponde a uma troca de cartas entre Heidegger e Schmitt, apontada por Sá (2015), na qual é possível notar uma influência mútua especialmente na teoria política de Heidegger. Do mesmo modo, apontaremos como as obras separadas de Chantal Mouffe e Ernesto Laclau se aproximam ou se distanciam do jurista alemão, dada a importância do desenvolvimento de seu conceito de “político”.


Author(s):  
Ernesto Treviño Ronzón

En Una arqueología de lo político. Regímenes de poder desde el Siglo XXI (Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica), Elías J. Palti (2018) se propone contar una historia de lo político, una empresa original e interesante que él titula “arqueología”, siguiendo en buena medida la forma de pensamiento inaugurada por Michel Foucault. Su investigación de varios años, resumida en el libro, dialoga con algunos de los principales pensadores, actuales y extintos, en este campo, como Carl Schmitt, Hanna Arendt, Reinhart Koselleck, Ernesto Laclau, Jacques Rancière, Claude Lefort, Alain Badiou, Slavoj Zizek, Roberto Esposito, Chantal Mouffe, Giorgio Agamben, entre otros interesados, directa o indirectamente, en cómo el poder se crea, se transforma, se disputa y ayuda a la creación de sistemas de representación simbólica de lo político.The importance of making conceptual history of the politicalAbstractIn An Archeology of the Political. Regimes of power since the 21st century (Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica), Elias J. Palti (2018) intends to tell a story of the political, an original and interesting undertaking that he titled “archeology”, largely following the way of thinking inaugurated by Michel Foucault. His multi-year research, summarized in the book, dialogues with some of the leading thinkers, current and extinct, in this field, such as Carl Schmitt, Hanna Arendt, Reinhart Koselleck, Ernesto Laclau, Jacques Rancière, Claude Lefort, Alain Badiou, Slavoj Zizek, Roberto Esposito, Chantal Mouffe, Giorgio Agamben, among others interested, directly or indirectly, in how power is created, transformed, disputed and helps to create systems of symbolic representation of the political.L’importance de marquer l’histoire conceptuelle du politique RésuméDans Una arqueología de lo político. Regímenes de poder desde el Siglo XXI (Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica), Elias J. Palti (2018) propose de raconter une histoire du politique, un projet original et intéressant qu’il appelle « arquéologie », en poursuivant, d’une certaine manière, la forme de la pensée inaugurée par Michel Foucault. Sa recherche de plusieurs années, résumée dans le livre, dialogue avec quelques-uns des principaux penseurs, actuels et défunts dans ce champ, comme Carl Schmitt, Hanna Arendt, Reinhart Koselleck, Ernesto Laclau, Jacques Rancière, Claude Lefort, Alain Badiou, Slavoj Zizek, Roberto Esposito, Chantal Mouffe, Giorgio Agamben, entre autres intéressés directement et indirectement, à savoir comment le pouvoir est créé, transformé, disputé et comment il aide à la création des systèmes de représentation symbolique du politique.


2022 ◽  
Vol 31 (64) ◽  
Author(s):  
Aurenéa Maria de Oliveira ◽  
Maria da Conceição dos Reis ◽  
Joel Severino da Silva

A partir do século XX, vários movimentos e sindicatos no campo uniram forças contra as péssimas condições de trabalho. Assumindo que neste processo há uma dimensão pedagógica de aprendizagens políticas, esta pesquisa teve o objetivo de analisar como os processos educativos do movimento sindical de trabalhadores rurais do município de Vicência/PE repercutem na construção da identidade política de sindicalistas. O estudo se baseou na concepção de discurso desenvolvida pela Teoria do Discurso de Ernesto Laclau e Chantal Mouffe e na perspectiva de identidade de Stuart Hall. Metodologicamente, fez uso da análise de discurso de Michel Pêcheux e de Eni Orlandi, visando observar como os indivíduos, a partir de posições de sujeito, relações de lugar e de força, elaboram suas falas. Os resultados apontaram para uma noção de identidade política-cidadã atrelada à luta por conquistas de direitos sociopolíticos, por parte desses trabalhadores, e para o antagonismo patronal, limitando conquistas destes sindicalistas.


2016 ◽  
Vol 22 ◽  
pp. 152-174
Author(s):  
Yannis Stavrakakis

Uno de los méritos de Hegemonía y estrategia socialista de Chantal Mouffe y Ernesto Laclau puede ser claramente asociado a la crítica de la inmediatez, la que constituye uno de los ejes centrales del libro. Por ejemplo, el cambio radical desde la ilusión de inmediatez a un énfasis sobre la mediación discursiva y su papel constitutivo en la formación de la realidad política y social es claramente visible con respecto a la tradición política contra la cual el post-marxismo se define, esto es, la tradición radical en Occidente y su núcleo marxista. En efecto, la deconstrucción de la tradición marxista en Hegemonía y estrategia socialista es primeramente la deconstrucción de la pretensión de tener un acceso directo a y un control de la totalidad de lo real y de su desarrollo (escatológico) histórico predecible.[1] No es sorprendente, entonces, que la mayoría de las resistencias críticas encontradas por la teoría discursiva han emanado de los defensores de tal inmediatez. La crítica a la teoría del discurso frecuentemente ha tomado la forma de un retorno de la inmediatez, de una venganza de lo real.Este retorno puede tomar una variedad de formas; de hecho, como veremos, ha tomado notablemente diferentes formas. En este texto, nos enfocaremos principalmente en los argumentos que rechazan la teoría de la hegemonía y del discurso de Laclau y Mouffe sobre fundamentos biopolíticos; en particular, vamos a abordar críticamente los relevantes trabajos de Richard Day, Scott Lash y Jon Beasley-Murray.[2] Este conjunto de investigaciones destaca, de una manera u otra, la importancia de los mecanismos de dominación biopolíticos, ‘no hegemónicos’, en los que el poder está, supuestamente, no mediado discursivamente, sino que opera directa y exclusivamente en un real biopolítico afectivo. Sin embargo ¿cuán válida es está crítica? Sólo un cuidadoso examen puede, en verdad, evaluar su consistencia interna, así como la medida en la que se las ha arreglado para hacer justicia al desarrollo de la teoría discursiva desde 1980 hasta hoy. De hecho, como veremos, las inconsistencias de la crítica post-hegemónica limitan severamente sus implicaciones: en vez de invalidar la teoría discursiva de la hegemonía en conjunto, meramente destacan el aspecto afectivo de la política hegemónica. No obstante ¿no es precisamente este aspecto el que ha estado enfatizando Chantal Mouffe en su trabajo personal después de Hegemonía y estrategia socialista? ¿No es esto lo que exactamente está en juego en su ‘política de las pasiones’? [1] Laclau y Mouffe (1985).[2] En esta parte del argumento nos basaremos en las primeras secciones de Stavrakakis (2014).


2019 ◽  
Vol 21 (3) ◽  
pp. 79-96
Author(s):  
Thiara Vichiato Breda

Esse artigo focaliza a(s) Cartografia(s) em um campo político, problematizando os sentidos de espacialidade que estão em constante negociação e disputas nos processos de mapeamentos. Tais reflexões partem de uma perspectiva teórico-metodológica pós-estruturalista, sob a ótica da Teoria do Discurso de Ernesto Laclau e Chantal Mouffe, tecendo diálogos com estudos pós-coloniais e decoloniais, juntamente com as contribuições dos estudos da cartografia crítica e humanista. Percebe-se com isso os impactos da universalização de uma concepção de linguagem que no limite ocultam outras Cartografias ao negarem as diferenças no que tange ao processo de representação espacial. Através dessas reflexões é proposto o reconhecimento de uma Cartografia Porosa (e, portanto, pluralista) na tentativa de legitimar e respeitar outras práticas de conceber, representar e mapear o mundo.


Author(s):  
Carolina Falcão

Neste trabalho desenvolvo e apresento a ideia de imaginação política antagonista, um fenômeno político editorial, marcado por um esforço duplo: a elaboração crítica da atual conjuntura brasileira após as eleições presidenciais de 2018 e a concepção de formas de resistência nesse contexto. Para isso, levo em consideração, entre os títulos publicados no Brasil em 2019, as obras de Ailton Krenak e Rosana Pinheiro Machado, “Ideias para adiar o fim do mundo” e “Amanhã vai ser maior”, respectivamente. Argumento que as concepções de “fim do mundo” e “amanhã maior” trazidas nos títulos revelam como essa imaginação é produto também de um trabalho articulador do antagonismo político, a partir das proposições de Ernesto Laclau e Chantal Mouffe.


2011 ◽  
Vol 26 (3) ◽  
pp. 685-720 ◽  
Author(s):  
Marco Aurélio Máximo Prado ◽  
Frederico Alves Costa

Este artigo tem por objetivo discutir estratégias de luta política desenvolvidas por movimentos sociais que atuam na sociedade brasileira, tendo como problema: quais as possibilidades de democratização social frente ao descentramento do espaço político e a pluralidade de sujeitos políticos que caracterizam as últimas décadas das sociedades ocidentais contemporâneas? Foram entrevistados representantes de grupos do movimento feminista (Marcha Mundial das Mulheres - MMM), do movimento negro (Negras Ativas - NA), do movimento camponês (Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra - MST), do movimento sindical (Central Única dos Trabalhadores - CUT), do Movimento dos Trabalhadores Desempregados (MTD) e da Brigadas Populares (BP). Além disso, foram entrevistadas a secretária da Assembleia Popular Metropolitana de Belo Horizonte (AP-MBH) e a vice-presidente "Trans" da Associação Brasileira de Gays, Lésbicas, Bissexuais, Travestis e Transexuais (ABGLT), entidades que, na pesquisa, denominamos de espaços de vínculos entre sujeitos políticos. Também coletamos, junto aos grupos, materiais referentes a ações desenvolvidas por eles, à história dos grupos, às suas bandeiras políticas. Para a análise dos dados, nos concentramos teoricamente em uma teoria democrática específica, denominada Teoria Democrática Radical e Plural, desenvolvida por Ernesto Laclau e Chantal Mouffe, desde meados da década de 1980. A partir da leitura das entrevistas, dos documentos coletados junto aos grupos e das considerações da Teoria Democrática Radical e Plural, construímos categorias analíticas referentes ao problema proposto na pesquisa. Discutimos, neste artigo, duas estratégias de luta política, denominadas estratégia de articulação e estratégia de aliança. A estratégia de articulação é concebida como a construção de uma relação de equivalência ("nós") entre diferentes sujeitos políticos, de modo a se construir um projeto contra-hegemônico. Já estratégia de aliança é definida como a construção de vínculo, em torno de demandas especificas, entre sujeitos políticos na construção de ações conjuntas, sem que isso implique, necessariamente, na promoção de uma relação de equivalência entre os grupos. Entendemos essas duas formas de estratégia política não como opostas, a priori, mas como modos complementares de se construir a mudança social. As estratégias debatidas podem ser úteis para pesquisas no campo dos movimentos sociais, sobretudo, na análise dos modos de construção da luta política.


2017 ◽  
Vol 7 (1) ◽  
pp. 101
Author(s):  
Henrique De Oliveira Lee ◽  
Camila Rodrigues Francisco

ResumoO objetivo deste trabalho é propor uma investigação sobre os embates discursivos entre diversas identidades políticas, encenados nas ruas e no espaço virtual, durante as manifestações realizadas nas capitais brasileiras durante o mês de junho de 2013. Através do pensamento de Ernesto Laclau (1994) e Chantal Mouffe (1990), especificamente em torno dos conceitos de “antagonismo” e “significantes vazios”, propõe-se uma análise de determinadas produções e recepções de enunciados do embate estabelecido entre os diversos grupos que participaram das manifestações realizadas nas capitais brasileiras durante o mês de junho de 2013. Os significantes vazios  permitiram verificar a emergência de significados antagônicos nas produções discursivas surgidas nas ruas e nos ambientes virtuais como um modo de articulação de antagonismos e identidades políticas.Palavras-chave: Laclau; Significante vazio; Antagonismo. AbstractThe goal of this paper is to propose an inquiry about the discursive struggle performed at the streets and at the virtual space among the many political identities present in the demonstrations of June 2013 in Brazil´s biggest cities. It is proposed an analysis of certain production and reception of utterances of the struggle established among the many groups that took part in the demonstration through the framework of Laclau´s and Mouffe´s concepts of “antagonism” and “empty signifiers”. The latter allowed us to verify the emergency of antagonistic meanings in the discursive production found in the streets and virtual spaces as a way to articulate antagonism and political identities.      Keywords: Laclau; Empty signifiers; Antagonism.


2013 ◽  
Vol 13 (26) ◽  
pp. 135-147
Author(s):  
Isleide A. Fontenelle

O artigo analisa como o consumidor ambientalmente responsável tem sido produzido pela mídia de negócios em duas revistas: The Economist e Exame, no período de 1996-2007. O método de pesquisa apoia-se na Teoria do Discurso de Ernesto Laclau e Chantal Mouffe e em autores lacanianos que encamparam essa teoria. A análise empírica, apoiada por uma revisão bibliográfica sobre crise ambiental, consumo e responsabilidade empresarial, permite concluir que a construção midiática do consumidor responsável tem se utilizado da culpabilização presente no discurso da crise ambiental para vender redenção como mercadoria.


Sign in / Sign up

Export Citation Format

Share Document