Etyka i kontyngencja. Bernarda Williamsa projekt etyki antyteoretycznej

Książka ma na celu rekonstrukcję i krytyczną analizę sformułowanego przez Bernarda Williamsa projektu etyki antyteoretycznej. Staram się zaradzić trudnościom interpretacyjnym generowanym przez specyficzne cechy myśli brytyjskiego filozofa – sceptycyzm, wielowątkowość, eseistyczną formę wypowiedzi – przyjmując hipotezę, że projekt ten może być wyeksplikowany i trafnie uchwycony dopiero w odniesieniu do swych epistemologicznych, metafizycznych, antropologicznych i metafilozoficznych założeń. Książka ma pięć rozdziałów. Rozdział pierwszy został napisany z myślą o Czytelniku znającym postać autora Moral luck słabo lub wcale. Rozpoczynam od szkicu biograficznego, który obejmuje życiorys, przebieg kariery akademickiej i próbę charakterystyki złożonej osobowości Williamsa. Następnie przedstawiam krótkie streszczenia jego dwunastu książek filozoficznych: pięciu monografii, jednej książki współautorskiej oraz sześciu zbiorów esejów i artykułów. W ostatniej części rozdziału, przyjmując za punkt odniesienia główne XX-wieczne trendy w anglosaskiej etyce i metaetyce, staram się wyjaśnić, na czym polega znaczenie intelektualnego dorobku brytyjskiego myśliciela. Rozdział drugi rekonstruuje przyjęte przez Williamsa epistemologiczne, metafizyczne oraz antropologiczne założenia i rozstrzygnięcia. Punktem wyjścia są tutaj pojęcia przekonania i wiedzy, analiza których w opinii bohatera tej książki dostarcza silnych racji wspierających realizm metafizyczny. Williams rozumie realizm metafizyczny przez pryzmat sformułowanej przez siebie koncepcji absolutnego pojęcia świata. Następnie interpretuje realizm metafizyczny w duchu realizmu naukowego, który uzasadnia z kolei poprzez trzy argumenty: argument z techniki, argument z konwergencji oraz argument z teorii błędu. Staram się pokazać, w jaki sposób łączy się to u autora Ethics and The Limits of Philosophy z przyjęciem metafizycznego i metodologicznego naturalizmu, krytyką teizmu chrześcijańskiego oraz uznaniem antropologicznego kontyngentyzmu, stanowiska, w świetle którego istoty ludzkie oraz ich wytwory są radykalnie przygodnymi bytami. Na koniec rozdziału omawiam krytykę, którą pod adresem tej części projektu Williamsa sformułowali m.in. tacy autorzy jak John McDowell i Hilary Putnam. Rozdział trzeci poświęcam z kolei wypracowanemu przez brytyjskiego myśliciela stanowisku metafilozoficznemu. Rozpoczynam od charakterystyki motywów i celów, które Williams wiąże z filozofią. Później pokazuję, dlaczego odrzuca on realistyczną interpretację pojęć i twierdzeń filozofii. Następnie omawiam zaproponowaną przez Williamsa humanistyczną koncepcję filozofii. Miałaby to być dziedzina pozbawiona pretensji poznawczych oraz świadoma historycznych i kulturowych uwarunkowań swoich pojęć i koncepcji. Dziedzina, której celem jest poszukiwanie interpretacji świata, które mogłyby zaspokoić intelektualne, praktyczne i egzystencjalne ludzkie potrzeby, na czele z nadrzędnymi potrzebami nadziei i sensu. W tym kontekście przedstawiam również metodę analizy pojęciowej, metodę genealogiczną i metodę alienacji, instrumenty za pomocą których autor Shame and Necessity realizował swój program metafilozoficzny i które poddawał refleksji metodologicznej. Rozdział kończy prezentacja szeregu zarzutów pod adresem analizowanej koncepcji filozofii, które – wbrew deklaracjom samego Williamsa – prowadzą do wniosku, że brytyjski filozof przyjmuje wiele elementów scjentystycznej wizji świata. Rozdział czwarty jest pierwszym z dwóch rozdziałów omawiających już bezpośrednio projekt etyki antyteoretycznej. Zwracam uwagę, że projekt ów jest formułowany w kontekście pytania Sokratesa („Jak właściwie żyć należy?”) i jego konstrukcja rozpoczyna się od analizy założeń tego pytania. Pozwala to Williamsowi wyróżnić w historii refleksji moralnej trzy tradycje myślenia, które następnie poddaje krytycznemu namysłowi: (1) „tradycję” amoralizmu, wedle której możliwa jest taka odpowiedź na to pytanie, która ignoruje względy moralne, (2) tradycję filozofii moralności, w ramach której dąży się do skonstruowania quasi-naukowej teorii etycznej oraz (3) tradycję etyki, skupiającą się na praktycznym wymiarze moralności i jej empirycznych, przygodnych uwarunkowaniach. Pokazuję, że brytyjski autor deklaruje się jako zwolennik tradycji etyki i jakie ma ku temu powody. W zakończeniu poruszam problem przedmiotowych twierdzeń normatywnych, które są zasadniczo w tekstach Williamsa nieobecne. W piątym i ostatnim rozdziale opisuję dwie kolejne części projektu. Pierwsza z nich to rozstrzygnięcia metaetyczne. W następstwie odrzucenia kognitywnych pretensji filozofii oraz przyjętej przez siebie, naturalistycznej wizji rzeczywistości, Williams odrzuca moralny realizm i kognitywizm. Zarazem jednak broni idei, że możemy mówić o wiedzy etycznej, którą należy rozumieć jako relatywną kulturowo wiedzę praktyczną, pozwalającą nam na pomyślną nawigację w konkretnym świecie społecznym. Część druga poświęcona jest antyteoretyzmowi etycznemu, będącemu swoistym znakiem firmowym autora Problems of the Self. Rozpoczynam ją od analizy zaproponowanej przez niego definicji teorii etycznej. Następnie szczegółowo omawiam argumenty wysunięte przez Williamsa przeciwko samej idei teorii etycznej. Identyfikuję pięć takich argumentów, które odwołują się kolejno do: (1) doświadczenia moralnego, (2) emocji moralnych, (3) integralności osoby, (4) pojęcia moralnego obowiązku i (5) trafu moralnego. W kolejnym kroku przedstawiam bardziej szczegółową krytykę, którą brytyjski filozof adresuje w kierunku konkretnych teorii etycznych. Całość omawianej argumentacji odnoszę do jej przesłanek: rekonstruowanych w rozdziałach drugim i trzecim twierdzeń i założeń epistemologicznych, metafizycznych, antropologicznych i metafilozoficznych, oraz rekonstruowanej w rozdziale czwartym wizji moralności. Poszukując ogólnej kategorii na określenie stanowiska, które Williams głosi na przecięciu zagadnień etyki i metaetyki, opowiadam się za moralnym partykularyzmem. Rozumiem przez to pogląd, wedle którego racjonalność na gruncie etyki jest możliwa, ale racje moralne nie mają obiektywnego statusu, lecz są relatywne – w ujęciu Williamsa – wobec indywidualnej tożsamości podmiotu oraz kultury moralnej, do której należy. Zakończenie rozdziału stanowi omówienie wybranych argumentów myślicieli krytycznych wobec etyki antyteoretycznej, filozofów takich jak Christine Korsgaard, Thomasem Nagelem i Thomasem Scanlonem. W zakończeniu książki przedstawiam niektóre ograniczenia prezentowanej w niej interpretacji oraz staram się wskazać, w jaki sposób i w których kierunkach mogłaby ona być dalej rozwijana.

A dicotomia fato/valor e sua significação para as ciências da natureza

A dicotomia fato/valor nomeia o entendimento segundo o qual fatos e valores são de domínios diferentes que jamais se encontram. De acordo com Hilary Putnam, essa dicotomia — que tem raízes na filosofia do empirismo lógico — merece uma investigação aprofundada: por um lado, um escrutínio teórico mostra que ela é falsa e insustentável; por outro lado, no entanto, ela segue vigorando na vida prática como um forte obstáculo ao diálogo e ao pensamento crítico. À luz da argumentação de Putnam, este artigo oferece uma apresentação abrangente dessa dicotomia (seção 1) bem como dos argumentos que a levam ao colapso (seção 2). Em seguida (seção 3), a significação da imbricação fato-valor é explorada, em particular no que tange às ciências da natureza.

Hilary Putnam:

Este artigo intenta empreender um breve estudo do desenvolvimento intelectual de Hilary Putnam. Para esse fim serão criadas três seções. A primeira seção fará um estudo do desenvolvimento do pensamento de Putnam. A segunda seção investigará possíveis influências e interseções entre Putnam e outros autores. A terceira e última seção estudará a relação de Putnam com a Filosofia Pós-Analítica. O artigo, assim, visa contribuir com os estudos sobre a filosofia contemporânea e, em especial, a filosofia de Putnam.

What he could have said (but did not say) about Gödel’s second theorem: A note on Floyd-Putnam’s Wittgenstein

In several publications, Juliet Floyd and Hilary Putnam have argued that the so-called ‘notorious paragraph’ of the Remarks on the Foundations of Mathematics contains a valuable philosophical insight about Gödel’s informal proof of the first incompleteness theorem – in a nutshell, the idea they attribute to Wittgenstein is that if the Gödel sentence of a system is refutable, then, because of the resulting ω-inconsistency of the system, we should give up the translation of Gödel’s sentence by the English sentence “I am unprovable”. I will argue against Floyd and Putnam’s use of the idea, and I will indirectly question its attribution to Wittgenstein. First, I will point out that the idea is inefficient in the context of the first incompleteness theorem because there is an explicit assumption of soundness in Gödel’s informal discussion of that theorem. Secondly, I will argue that of he who makes the observation that Floyd and Putnam think Wittgenstein has made about the first theorem, one will expect to see an analogous observation (concerning the ‘consistency’ statement of systems) about Gödel’s second incompleteness theorem – yet we see nothing to that effect in Wittgenstein’s remarks. Incidentally, that never-made remark on the import of the second theorem is of genuine logical significance. ‏ ‎This short paper is a by-product of the lecture I gave, as an invited speaker, at the Fourth Annual Conference of the Iranian Association for Logic, 2016. I am grateful to Saeed Salehi for an ongoing and productive discussion on different aspects of Gödel’s 1931 paper, and to Ali Masoudi and Mousa Mohammadian for all the friendly and brotherly support. I’d like to dedicate this paper to the memory of my teacher, John V. Canfield (1934 – 2017).

Transformationen der Kantischen Postulatenlehre im „Cambridge Pragmatism“ (Charles S. Peirce, William James, Josiah Royce)

The “Cambridge pragmatists”, Charles S. Peirce, William James and Josiah Royce, are at least in two respects significantly indebted to Kant: first, as von Kempski, Apel and Murphey have shown, with regard to the epistemological issues investigated in pragmatism; secondly, with regard to the various pragmatic approaches to religion, something which has been long overlooked. These approaches are best understood as innovative re-readings of Kant’s postulates of freedom, immortality, and God. Since Hilary Putnam pointed out — in his 1992 book Renewing Philosophy — that James’s essay, “The Will to Believe”, in spite of having received a great deal of hostile criticism, is in “its logic, in fact, precise and impeccable”, James’s thoughts are considered by many contemporary philosophers (by Charles Taylor, e.g., and by Hans Joas) as particularly inspiring. James’s approach is based on the modern experience of secularism and interprets Kant’s “postulate” as the “option” to believe. A deepening of the debate on the relevance of Kant’s analysis of the horizon of religious hope with regard to human praxis for a pragmatism-inspired philosophy of religion can be expected from a detailed discussion of the thoughts of Peirce and Royce, of thoughts, which, in complex ways, relate to, as well as criticise, James’s individuum-focused interpretation of religious faith.

Stanley Cavell, Philosopher Untamed

Why not use the word “star,” Stanley asked in his breakthrough book on movies, The World Viewed, why not “the more beautiful and more accurate word,” rather than actor or actress? In philosophy he was a Hepburn, a Brando, a Dean, a Bacall, stars into whose souls he gave us entryways. I always thought of him and Hilary Putnam as the “glimmer twins.” Time was on their side, for so many decades, thank the lord. And on ours, too!

Phronesis and Religious Belief

This chapter outlines a theory of rationality integral to virtue theory suggested by a remark by Hilary Putnam that reason is both immanent and transcendent. It is immanent in that it is not to be found outside human language games, cultures, and institutions, but it is also a regulative idea that is used to criticize the conduct of all activities and institutions. The chapter proposes three corollaries of the immanence and transcendence of reason and some constraints that should be respected in defining a rational belief. These proposals are intended to help settle disputes about the rationality or epistemic praiseworthiness of culture-specific beliefs, including beliefs distinctive of a particular religion. The discussion in the chapter is at odds with the approach of Plantinga on the defense of the epistemic status of Christian belief.

The Human Face of Naturalism: Putnam and Diamond on Religious Belief and the “Gulfs between Us”

Hilary Putnam and Cora Diamond both wrote on Wittgenstein’s Three Lectures on Religious Belief. They did it quite differently; my ultimate aim in this article is to explore this difference. Putnam’s view of religion is largely a view of ethical life; I look thus into his writings on ethics and his proposals to face the relativist menace therein. Still, in his incursions into philosophy of religion, describing religious experience through authors such as Rosenzweig, Buber, or Levinas, Putnam deals with what Diamond calls, after Wittgenstein, “the gulfs between us.” Such gulfs, and the threat of relativism they bring, need to be accounted for. With that purpose in mind I complement Putnam’s reading of the Three Lectures with Diamond’s own reading.

Conceptual Truth, Necessity, and Negation

Throughout his philosophical career, Hilary Putnam was preoccupied with the question of what survives of the traditional notion of a priori truth in light of the recurring historical phenomenon, made prominent by the scientific revolutions of the early decades of the twentieth century, through which “something that was literally inconceivable has turned out to be true” (1962b). Impugning the analytic-synthetic dichotomy, Putnam’s redefinition of “conceptual truth” in terms of “quasi-necessity relative to a conceptual scheme” is meant to accommodate the possibility of transitions of just this sort. In this essay, I trace the origins and development of Putnam’s account of “quasi-necessity.” I try to defend it against some objections naturally arising in connection with the interplay of modality and negation. My main contention is that the main tenets of Putnam’s semantic externalism inform his reconception of conceptual truth, and that they must be recognized to hold of such basic logical notions as those of judgment and negation.