Théodore de Bèze, O Liberum Veto e os "Artigos do Rei Henrique" da Polônia: As Origens do Esplendor Constitucional no Século XVI e da Decadência Política da Sereníssima Res Publica Poloniae Diagnosticada por Rousseau no século XVIII

Neste artigo, serão abordadas as repercussões da Filosofia Política de Théodore de Bèze no protagonismo da nobreza protestante da Polônia no século XVI, que culminou no documento constitucional "Artigos do Rei Henrique", cujo teor assinala, entre outras limitações ao poder real, a obrigação do rei de convocar o parlamento com regularidade, bem como de submeter os impostos extraordinários à assembleia parlamentar, declarar a guerra ou celebrar a paz somente depois da anuência da “Sejm” ─ o parlamento da Polônia dominado pela nobreza. Nesse período também são fortalecidas outras prerrogativas desse estamento, como o liberum veto. Apesar de não ter sido formalmente codificado o princípio do liberum veto, o caos experimentado pela Sereníssima República da Polônia, objeto de muitas das críticas de Rousseau à organização política polonesa, tem suas origens naquelas prerrogativas da nobreza garantidas no século XVI, como se demonstrará.

O SYMULOWANEJ NAUCE, CZYLI O NIEKOMPETENTNEJ, NIEUDOLNEJ I NIEUDANEJ REKONCEPTUALIZACJI SPOŁECZNEJ, KULTUROWEJ, GOSPODARCZEJ I POLITYCZNEJ HISTORII I RZECZYPOSPOLITEJ, NIERZETELNYM POSTęPOWANIU HABILITACYJNYM I GROŹNYM POMRUKU METODOLOGICZNYM à LA OTWOCK

StreszczenieW artykule zawarto ocenę książki Jana Sowy pt. „Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą” (TAiWPN UNIVERSITAS, Kraków 2011, ss. 572). Książka ta traktowana jest przez niektóre środowiska naukowe jako odkrycie „nowego paradygmatu badań w naukach historycznych”. Autorzy artykułu, będący historykami państwa i prawa polskiego, kwestionują wartość naukową tej pracy, kwalifikując ją jako przykład pseudonauki i naukowego pozoranctwa. Opisując stosunki gospodarcze, społeczne i polityczne w I Rzeczypospolitej (1572 – 1795) J. Sowa dopuszcza się rażących uchybień metodologicznych. W szczególności niezwykle często ignoruje fakty albo interpretuje je według z góry przyjętych założeń. Podjęta przez niego „rekonceptualizacja” odnosi się do wiedzy historycznej na poziomie podręczników licealnych, bez jakiejkolwiek wiarygodnej analizy źródłowej. Materiał historyczny wykorzystywany został wybiórczo z notoryczną ignorancją rzeczywistości. Za pseudonaukę należy uznać zwłaszcza rozważania poświęcone psychoanalizie polskiej przeszłości oparte na metodologii Jacque’a Lacana, w obliczu poddania jej w literaturze gruntownej krytyce w zakresie zastosowań matematyki (A. Sokal, J. Bricot). Fundamentalna teza J. Sowy o nieistnieniu państwa polskiego po 1572 r. (Rzeczpospolita Obojga Narodów jako „fantomowe ciało króla”) jawi się jako nonsens, wynikający z niezrozumienia teorii Ernsta Kantorowicza o dwóch ciałach króla: fizycznym i politycznym i fałszywej jej aplikacji do polskich realiów historycznych. Poprzedzająca I Rzeczpospolitą monarchia Jagiellonów nigdy nie była ciałem politycznym króla („jednoosobową korporacją”), lecz ciałem politycznym zbiorowym o uznanej osobowości prawnej (Corpus Regni, Corona Regni Poloniae). Nie ma wątpliwości, że Rzeczpospolita jako państwo istniała także po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, aż do 1795 r., a wolna elekcja czy liberum veto nie pozbawiały tego państwa realnego bytu prawnego. Teza o nieistnieniu I Rzeczypospolitej jako państwa nie opiera się na żadnej teorii państwa, a więc tym bardziej nie ma wartości naukowej. W pracy występują błędy rzeczowe, jak teza o trwałości granicy na Łabie i Dunaju. Aprioryczna założenie o wyższości monarchii absolutnej nad ustrojem monarchii mieszanej, jaką była I Rzeczpospolita, rozmija się tezami najnowszej historiografii. Wartość pracy jako samodzielnego dzieła naukowego podważają liczne zapożyczenia z prac innych autorów bez poszanowania autorstwa.

WINCENTY SKRZETUSKI O POTRZEBIE ORAZ ZMIANACH W PRAWIE I USTROJU DOBY STANISŁAWOWSKIEJ

WINCENTY SKRZETUSKI ABOUT NECESSITY ALSO FOR A CHANGE OF LEGAL SYSTEM AND POLITICAL SYSTEM OF THE TIMES STANISŁAW AUGUST REIGN (1764-1795)Summary Wincenty Skrzetuski, in his work The Political Law of the Polish Nation, when discussing the issue of the functioning of the political system of he gentry Republic, presented a liberum veto, a short draft which he considered one of the most disastrous mechanisms of the abuse of citizen-ship freedom for Poland. Polish piarist made interesting historical digressions which showed some of the weak points of the solutions functioning in the parliamentary practice of the First Republic of Poland. Wincenty Skrzetuski, discussing a procedure of parliamentary sessions, ammended in the period of Stanisław August, did not always clearly emphasise the solutions aiming at simplification and acceleration of the course of the parliamentary sessions. It needs to be emphasized that describing the problem of parliamentary clearances, he referred to disastrous parliamentary practices and was in line with some drafters of the reforms in the gentry Republic of Poland who demanded radical changes in the clearance procedure or even its total abolishment. The opinions and viewpoints presented by Skrzetuski allow for ascribing him to the group of the continuators of the work by Stanisław Konarski. Wincenty Skrzetuski’s attitudes to law and critical of the legal system of his times, he postulated abolition of severe penalties in favour of creating conditions ascertaining that a punishment is truly carried out. This Piarist scholar followed the Renaissance views that laws should be written in a concise, clear and comprehensive language, and be free from any contradictions. Skrzetuski in your “Speeches on the main political matters” postulated an urgent and unconditional abolition of torture. Many of his arguments related almost directly to Cesare Beccaria’s “On crimes and punishments” or derived from the thoughts of eminent thinkers like Montesquieu and Rousseau.

SOCIAL CHOICE AND THE ARROW CONDITIONS

Arrow’s impossibility result stems chiefly from a combination of two requirements: independence and fixity. Independence says that the social choice is independent of individual preferences involving unavailable alternatives. Fixity says that the social choice is fixed by a social preference relation that is independent of what is available. Arrow found that requiring, further, that this relation be transitive yields impossibility. Here it is shown that allowing intransitive social indifference still permits only a vastly unsatisfactory system, a liberum veto oligarchy. Arrow’s argument for independence, though, undermines any rationale for fixity.

Vilniaus seimelio pasiuntiniai Abiejų Tautų Respublikos Seime 1717–1793 m.: statusas ir parlamentinio aktyvumo formos

Straipsnyje analizuojama Vilniaus seimelio pasiuntinių parlamentinė veikla Abiejų Tautų Respublikos (toliau – Respublikos) Seime 1717–1793 metais. Remiantis Respublikos Seimo dienoraščiais, oficialia dokumentacija, didžiausias dėmesys tyrime skiriamas Vilniaus seimelio pasiuntinių ordinarinėms (pasisakymams, konstitucijų projektų inicijavimui) ir ekstraordinarinėms (liberum veto teisės panaudojimui ir Seimo sesijų išardymo iniciatyvoms) parlamentinio aktyvumo formoms. Parlamentinei veiklai nemažai įtakos turėjo Vilniaus seimelio pasiuntinių statusas ir įtakingiausios pozicijos tarp LDK pasiuntinių. Straipsnyje siekiama atskleisti istoriografijoje iki šiol mažai tirtą Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės (toliau – LDK) seimelių pasiuntinių parlamentinės veiklos efektyvumo problemą.

Towards Partition: Polish Magnates and Russian Intervention in Poland During the Early Reign of Stanisław August Poniatowski

In a report on the state of Poland in 1766 the papal nuncio, A. E. Visconti, observed that the new king, Stanisław August Poniatowski, possessed ‘a burning desire to reform the whole country in one day – if only he could – and the entire nation, in order to bring it up to the level of other, more advanced nations’. The interregnum after the death of Augustus III in October 1763 and Poniatowski's election in September 1764 had inaugurated the most determined campaign for reform within the Polish-Lithuanian Commonwealth since the Union of Lublin of 1569. By 1763–4 there was little that did not need to be reformed. The accumulation of privilege by the szlachta, the nobility, had attained such dimensions that both the monarchy and the Sejm, the parliament, were almost powerless to govern. The most obvious expression of the impotence of the state and of the refusal of the nobility to submit to the discipline of any centralized authority was, of course, the liberum veto, the use of which, real or threatened, had consigned the majority of the Sejmy of Augustus II (1697–1733) and of Augustus III (1733–63) to nullity. Yet the veto's successful, widespread application was only possible because of a rough equilibrium of political strength between Poland's various magnate factions.After Augustus Ill's death, Russian military backing enabled the so-called ‘Family’, the party led by Michael Czartoryski (1696–1775) and his brother, August (1697–1782), to break through the stalemate. At the Convocation Sejm of 7 May to 23 June 1764, the Czartoryskis pushed through a series of unprecedented reforms aimed at conferring on the monarchy and the Sejm a degree of real authority over the country at large.