Drużyna Solidarności. Jak wybierano kandydatów na posłów i senatorów, czyli późniejszych członków Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego

Ze względu na plebiscytowy charakter wyborów z czerwca 1989 roku przyszłych posłów i senatorów opozycyjnego Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego de facto wyłoniono w kwietniu tego roku, kiedy zamykano listy wyborcze Komitetu Obywatelskiego. Te swoiste prawybory miały różny przebieg w różnych częściach kraju i nie były wolne od sporów (zarówno na szczeblu regionalnym, jak i na linii „teren”–Warszawa). W wyborach nie wystartowała zresztą część czołowych działaczy opozycji, idąc za przykładem Lecha Wałęsy. Ten ostatni był jednak mocno obecny w kampanii wyborczej osób reprezentujących Komitet Obywateski, których wyróżnikiem – w zdecydowanej większości – było wspólne zdjęcie z przewodniczącym Solidarności. Niewątpliwie ta nie zawsze w pełni demokratycznie wyłoniona solidarnościowa drużyna osiągnęła w wyborach sukces, obsadzając niemal wszystkie miejsca w Sejmie i Senacie PRL, które potencjalnie mogła zdobyć. Wybrani do parlamentu przedstawiciele opozycji utworzyli w nim Obywatelski Klub Parlamentarny. Due to the referendum nature of the elections in June 1989, the future deputies and senators of the opposition Civic Parliamentary Club were actually elected in April that year, when the election lists of the Citizens’ Committee were closed. These peculiar primary elections varied in different parts of the country and were not free from disputes (both at the regional level and on the “regional” – Warsaw line). Besides, some of the leading opposition activists did not take part in the elections, following the example of Lech Wałęsa. The latter, however, was strongly present in the election campaign of people representing the Citizens’ Committee, whose distinguishing feature – in the vast majority – was a photo taken with the leader of “Solidarity”. Undoubtedly, this “Solidarity” team, not always fully democratically elected, achieved success in the elections, filling almost all the seats in the Sejm and Senate of the Polish People’s Republic, which it could potentially win. The opposition representatives elected to the parliament formed there the Civic Parliamentary Club.

Sondażowy zawrót głowy AD 1989

W powszechnej opinii sondaże wyborcze w czasie kampanii z kwietnia–czerwca 1989 roku były tylko domeną obozu władzy. Jak się okazuje, to jeden z kolejnych mitów tego okresu. Swoje sondaże przeprowadzały też Komitety Obywatelskie lub inne organizacje, które starały się odczytać nastroje społeczne tego czasu. W artykule zostają omówione te sondaże, ich wyniki oraz będące ich efektem decyzje podejmowane przez zleceniodawców. The popular opinion stated that the election polls during the April – June 1989 campaign were only the domain of the ruling camp. As it turns out, this is another myth of this period. Citizens’ Committees or other organizations which tried to read the social mood of that time also conducted their polls. The article discusses the polls, their results and the decisions made by those who commissioned them.

Powstaniec, dziennikarz, opozycjonista. Szkic o Jerzym Zieleńskim

W artykule zaprezentowana została droga życiowa dziennikarza Jerzego Zieleńskiego. Omówione zostały jego wojenne losy, postawa powojenna, relacje z komunistyczną policją polityczną, kariera dziennikarska i działalność opozycyjna. Artykuł wpisuje się debatę historiograficzną o ewolucji postaw wobec systemu komunistycznego inteligencji w czasach PRL. The article presents the life path of the journalist Jerzy Zieleński: his wartime experiences, post-war attitudes, relations with the communist political police, journalistic career and opposition activities. The article is a part of the historiographic debate on the evolution of attitudes of intelligentsia towards the communist system in the times of the Polish People’s Republic.

Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990

Jednym z istotnych problemów, jakie stanęły przed państwami byłego bloku wschodniego u progu przemian ustrojowych, było określenie roli oraz miejsca służb specjalnych w nowej rzeczywistości politycznej. Droga prowadzonych reform zależała przede wszystkim od „sposobu odchodzenia od komunizmu”, poziomu doświadczenia i wiedzy rządzących na temat reformy służb specjalnych, a także zaangażowania ekipy rządzącej w zmiany przeprowadzane w tym obszarze. To między innymi te czynniki decydowały o tym, czy przyjęty model rozwiązań instytucjonalnych przyjmował kształt „opcji zerowej” (budowania służb od podstaw), czy też „kontynuacji” (pozostawienia dotychczasowych rozwiązań i dostosowaniu ich do warunków nowego reżimu). Należy zauważyć jednak, że owe modele stanowią jedynie dwa antynomiczne typy, między nimi występuje zaś wiele form gradualistycznych (hybrydalnych), w których mieszają się różne koncepcje dotyczące budowy nowych służb, ulokowania ich w strukturze władz państwowych, metod działania, doboru personelu. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie rozwiązań zastosowanych w Polsce i okoliczności powstania Urzędu Ochrony Państwa w 1990 roku. A significant problem the countries of the former Eastern bloc faced at the threshold of the political transformations of 1989/1990 was defining the role and place of secret services in the new political reality. The path of the reforms depended primarily on the “way of moving away from communism”, the level of the rulers’ experience and knowledge on the reform of secret services, as well as the involvement of the ruling team in the changes carried out in this area. These factors, among others, determined whether the adopted institutional model took the shape of a “zero option” (building services from scratch) or “continuation” (leaving the existing solutions and adjusting them to the conditions of the new regime). Apart from these two antinomic models, there were many hybrid forms, in which various concepts related to the construction of new services, locating them in the structure of state authorities, methods of operation, and selection of personnel, were mixed. The aim of this article is to present the solutions used in Poland and the circumstances of the establishment of the State Protection Office in 1990.

„Skorpion” i „Poza Układem”. Przyczynek do historii trójmiejskiego podziemia wydawniczego w latach osiemdziesiątych XX wieku

Artykuł opisuje podziemną działalność wydawniczą grupy osób skupionych wokół Joanny i Andrzeja Gwiazdów w latach osiemdziesiątych XX wieku oraz historię tworzonych przez nich pism „Skorpion” i „Poza Układem”. Autor opisuje genezę i funkcjonowanie obu pism, analizuje ich linię programową i przybliża treść wybranych artykułów. Tekst oparty jest na archiwalnych egzemplarzach pism i na relacjach osób zaangażowanych w ich powstawanie. To pierwsze opracowanie historyczne na ten temat, a także przyczynek do – przygotowywanej przez Piotra Brzezińskiego – biografii politycznej Joanny i Andrzeja Gwiazdów. The article describes the underground publishing activities of an informal group gathered around Joanna and Andrzej Gwiazda in the 1980s and the history of the magazines they created: “Skorpion” and “Poza Układem” (“Outside the System”). The author describes the genesis and functioning of both magazines, analyses their programme and introduces the content of selected articles. The text is based on archival copies of the periodicals and on the accounts of people involved in the creation of them. This is the first historical study on the subject, as well as a contribution to the political biography of Joanna and Andrzej Gwiazda prepared by Piotr Brzeziński.

Porozumienia sierpniowe. Dlaczego „Szczecin podpisał pierwszy” i jakie to miało znaczenie?

Porozumienia sierpniowe często bywają utożsamiane z tylko jednym dokumentem – porozumieniem podpisanym 31 sierpnia 1980 roku między Komisją Rządową wicepremiera Mieczysława Jagielskiego a Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym na czele z Lechem Wałęsą w Gdańsku. Tymczasem dzień wcześniej analogiczne porozumienie z przedstawicielami władz podpisał kierowany przez Mariana Jurczyka MKS w Szczecinie. Stało się tak mimo podjętych uprzednio między oboma strajkującymi ośrodkami ustaleń o wspólnym, solidarnym strajkowaniu. Było to następstwem zarówno określonego splotu okoliczności w finałowych godzinach strajku w stolicy Pomorza Zachodniego, jak również relacji strajkujących gdańszczan i szczecinian w szerszym ujęciu. Porozumienie szczecińskie miało też znaczące konsekwencje. W szkicu podjęto drobiazgową analizę nakreślonych powyżej zagadnień. Abstract The August Agreements are often identified with one very specific document – the agreement signed on 31 August 1980 in Gdańsk between the Government Commission of the Deputy Prime Minister Mieczysław Jagielski and the Inter-Enterprise Strike Committee (MKS) headed by Lech Wałęsa. One day before, an analogous agreement with representatives of the authorities was signed by MKS led by Marian Jurczyk in Szczecin. This happened despite the arrangements, previously made between the two striking centers, on joint and solidary strike. It was the result of both specific circumstances in the final hours of the strike in the capital of Western Pomerania, and of the accounts of the striking residents of Gdańsk and Szczecin in a broader approach. The Szczecin Agreement also had significant consequences. This paper presents a detailed analysis of the problems outlined above.

Grudzień 1970

Esej powstał na prośbę Europejskiego Centrum Solidarności i wygłoszony został przez prof. Stefana Chwina podczas uroczystości Epitafium pamięci ofiar Grudnia ’70 w 35. rocznicę odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970, która odbyła się 16 grudnia 2015 roku w ogrodzie zimowym Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku.

Strajk sierpniowy i Solidarność (1980–1981) widziane z gdańskich męskich domów zakonnych

Strajk robotników w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 roku oprócz znacznego poparcia społecznego spotkał się z uznaniem, wsparciem oraz pomocą ze strony jedynej niezależnej od władz komunistycznych organizacji w PRL, Kościoła katolickiego. Wśród jego przedstawicieli nie zabrakło duchownych „zza klasztornej furty” – zakonników, których na terytorium diecezji gdańskiej nie brakowało. Gdańscy dominikanie, franciszkanie konwentualni, jezuici, pallotyni, reformaci, oblaci i wielu innych w różnym zakresie oraz stopniu zaangażowania włączyli się w działania na rzecz NSZZ „Solidarność”. Działania te dotyczyły związku zawodowego oraz rodzącego się przy Solidarności ruchu społecznego. Związek i ruch otrzymały wsparcie zakonników nie tylko poprzez opiekę duszpasterską, ale również przez organizowane na ich rzecz zbiórki pieniężne, współudział oraz organizację niezależnego życia artystycznego, pisarskiego, wydawniczego czy pomoc represjonowanym członkom Solidarności i ich rodzinom. Abstract Apart from considerable public support, the workers’ strike at the Lenin Gdańsk Shipyard in August 1980 received recognition and help from the only organization independent of the communist authorities in the Polish People’s Republic: the Catholic Church. Among its representatives there were some monastery clergymen – monks, of whom there were quite a few in the Gdańsk diocese. Dominican friars of Gdańsk, Conventual Franciscans, Jesuits, Pallottines, Reformists, Oblates and many others joined the activities of NSZZ (Independent Self-Governing Trade Union) “Solidarity” and were involved in one way or another. Their activities concentrated on the trade union and the social movement that was emerging around “Solidarity”. The union and the movement received the support of the monks not only through pastoral care, but also through fundraising, organization, and participation in independent artistic, writing and publishing life, as well as through the help given to the repressed members of “Solidarity” and their families.