Explorando operações discursivas na leitura de um artigo científico do campo da educação matemática: contributos para a reflexão sobre produção de conhecimento

Neste trabalho, proponho-me a estudar o funcionamento de algumas operações discursivas presentes em um artigo científico do campo da Educação Matemática, de modo a viabilizar uma leitura crítica do conhecimento ali apresentado. Para tanto, mobilizo categorias de análise provenientes de três vertentes teóricas distintas: a Semântica Linguística, com as noções de posto, pressuposto e subentendido, estudadas por Oswald Ducrot; a Linguística Textual, com as noções de referenciação e avaliatividade, abordadas por Paulo Roberto Gonçalves Segundo; e a Metaforologia, com as noções de Metáfora Situada e Conceptual, trabalhadas por George Lakoff, Mark Johnson e Solange C. Vereza. O artigo analisado foi destacado de um corpus produzido na pesquisa que realizo no âmbito do programa de Doutorado em Educação da Faculdade de Educação da USP. Tal artigo, intitulado “Qual é o tempo médio das aulas de Matemática nas escolas públicas de periferia?”, foi publicado em 2004 nos anais do “II Seminário Internacional de Pesquisa e Estudos Qualitativos: a pesquisa em debate”. A análise dos dados permitiu explicitar como certos enunciados são construídos de modo a provocar efeitos de sentido que encobrem contradições, concepções equivocadas e posicionamentos autoritários no tocante ao controle da dialogicidade do texto, além de veicular determinada acepção de Educação enviesada por conteúdos positivistas e idealistas. Tais resultados evidenciam que os estudos discursivos podem contribuir para o avanço das produções científicas materializadas em textos acadêmicos do campo da Educação Matemática.

Advertising slogans about education in the light of the cognitive metaphor

The article examines slogans about advertising education and educational products from the perspective of the cognitive theory of metaphor by George Lakoff and Mark Johnson. Over 20 advertising titles and slogans have been studied and evaluated in terms of expressed cognitive metaphors. The aim has been to check whether cognitive metaphors, which are the product of human physical and cultural experience, have the potential to become a primary tool for compiling adequate and influential advertising slogans in the field of education.

Francis Hutcheson y la filosofía experiencialista contemporánea.

Se presentan aquí las dificultades de la Estética moderna al postular el carácter exclusivamente subjetivo de la experiencia estética. La emblemática teoría de Francis Hutcheson mostró, en su tiempo, el carácter irreductible de lo bello. El asunto sigue presente en el escenario contemporáneo: la filosofía experiencialista de Mark Johnson y George Lakoff intenta superar el dualismo todavía imperante en el pensamiento estético contemporáneo, desde una teoría que considere, seriamente, las bases corporales del significado.

Linguistica generale czyli o obecności terminologii językoznawczej w opisie dzieł sztuk wizualnych i architektury

Współczesne językoznawstwo, choć czerpiące od lat swą terminologię z innych dyscyplin naukowych, w XX wieku stało się dawcą terminów dla opisu dzieł sztuk wizualnych. Ważny impuls dał temu trendowi Benedetto Croce (1902), postulując linguistica generale jako wspólną platformę dla filozofii języka i estetyki. W opinii historyka sztuki Jana Białostockiego (1980/2009) nie tylko traktat Crocego, ale też europejski strukturalizm (Roman Jakobson, Roland Barthes) przyczyniły się do intruzji terminologii językoznawczej na obszar teorii sztuki, prowadząc do „paralingwistycznej wersji” semiologicznych badań nad estetyką. Z kolei Mieczysław Porębski (1986/2009b), krytyk sztuki i semiolog, nazwał to podejście „semiotycznym”, sam uczestnicząc w wieloletniej dyskusji dotyczącej możliwości opisu tekstów wizualnych na sposób „projęzykowy”. Poniższy artykuł przedstawia w zwięzły i bardzo selektywny sposób obóz naukowy zwolenników podejścia semiotycznego (zatem w głównej mierze lingwistycznego) do analizy dzieł sztuk wizualnych i architektury – uczonych reprezentujących różne szkoły i tradycje: a) semiotykę/strukturalizm, b) filozofię sztuki, filozofię języka i logikę formalną, c) podejście retoryczno-figuratywne (z korzeniami m.in. w teoriach Barthesa i Jurija Łotmana), obejmujące również odrębny paradygmat językoznawstwa kognitywnego wraz z tropologią multimodalną, d) skandynawską semiotykę piktorialną (Görana Sonessona), wreszcie e) semiotykę społeczną z jej gramatyką i modalnością wizualności, powiązaną z różnymi teoriami komunikacji. Artykuł stawia następnie pytanie o status zapożyczonych terminów językoznawczych w teorii sztuk i architektury, dzieląc je na trzy klasy: 1) terminy metaforyczne niesystemowe (ekfraza architektoniczna, poetyka architektoniczna Madeline Gins i Arakawy, 2) adaptacje terminologiczne, czyli częściowo metaforyczne terminy systemowe (gramatyka wizualności Gunthera Kressa i Theo van Leeuwena), oraz 3) terminy metaforyczne systemowe (tropologia w wizualnej poetyce kognitywnej i studiach nad multimodalnością; Andrzej Niezabitowski zastosował je do subdyscypliny architektury zwanej architektoniką). Z tym powiązana jest kwestia statusu języka naturalnego jako metajęzyka opisu wszelkich innych systemów semiotycznych (Croce, Heinrich Wölfflin, Ludwig Wittgenstein, Emil Benveniste, Łotman, Mark Johnson). Autorka artykułu stoi na stanowisku semiotycznym, upatrując w obecności terminologii językoznawczej w teorii sztuki i architektury dowodu na transmedialność tekstów werbalnych i wizualnych w Łotmanowskiej semiosferze oraz na konieczność opracowania szerokiej platformy metodologicznej do ich wszechstronnego opisu, postulowanej również przez Alinę Kwiatkowską (2013) w obrębie studiów kognitywnych nad percepcją wzrokową i multimodalnością. Linguistica generale: linguistic terminology in the description of visual artworks and architecture. Summary: Contemporary linguistics, for years drawing its terminology from other fields of study, in the 20th century became a donor of its own terms for the purpose of describing the visual arts. An important stimulus for this trend came from Benedetto Croce (1902), who postulated linguistica generale as a common platform for the philosophy of language and aesthetics. In the opinion of art historian Jan Białostocki (1980/2009), it was not only Croce’s treatise but also European structuralism (Roman Jakobson, Roland Barthes) that contributed to the intrusion of linguistic terms into the theory of art, leading to a “paralinguistic version” of semiotic studies in the area of aesthetics. In turn, Mieczysław Porębski (1986/2009), an art critic and semiologist, called it a “semiotic attitude” to art, engaging himself in a prolonged debate on the possibility of approaching visual texts in a “pro-linguistic” manner. The following article gives a concise and very selective presentation of advocates of the semiotic (mainly linguistic) approach to analysing visual artworks and architecture. The researchers listed represent various schools and traditions: a) semiotics/structuralism, b) philosophy of art, philosophy of language and formal logic, c) a rhetorical-figurative approach (with its roots in the theories of Barthes and Jurij Lotman, among others), including also a different paradigm of cognitive linguistics and multimodal tropology in particular, d) the Scandinavian school of pictorial semiotics (Göran Sonesson), and – finally – e) social semiotics with its grammar and modality of visual representations, related to various theories of communication. Next, the article poses the question about the status of terminological borrowings from linguistics and the related fields present in theoretical considerations on the visual arts and architecture, dividing them into three classes: 1) metaphorical non-systematic terms (architectural ekphrasis, architectural poetics of Madeline Gins and Arakawa), 2) terminological adaptations, that is partly metaphorical systematic terms (Gunther Kress and Theo van Leeuwen’s grammar of visual design), and 3) metaphorical systematic terms (tropology in visual cognitive poetics and multimodal studies; Andrzej Niezabitowski on their application to a new subdiscipline of architecture, viz. architectonics). A related issue is the status of natural language as a metalanguage in the description of other semiotic systems (Croce, Heinrich Wölfflin, Ludwig Wittgenstein, Emil Benveniste, Lotman, Mark Johnson). The author of this article assumes a semiotic stance, perceiving the presence of linguistic terms across the theory of art and architecture as a proof of transmediality of verbal and visual texts within the Lotmanian semiosphere This calls for development of a broad methodological platform for their comprehensive study, postulated as well by Alina Kwiatkowska (2013) within cognitive studies on visual perception and multimodality. Keywords: linguistica generale, linguistic terminology, the visual arts, architecture, metaphorical vs. systematic terms, metalanguage, transmediality

Das Problem der Gerechtigkeit bei Protojesaja

Der vorliegende Artikel passt sich in den kognitiv-exegetischen Kontext der Forschung zur Heiligen Schrift ein. Einerseits berührt er das Gebiet der Sprachwissenschaft, mach aber einen Schritt weiter in Richtung der Exegese der Propheten-Schrift, hier des Buches Protojesaja. Das Ziel solch einer Herangehensweise ist die Probe einer Beurteilung der Brauchbarkeit einer Methode der kognitiven Sprachwissenschaft zur Analyse eines biblischen Textes und die Einschätzung der Neuartigkeit der Ergebnisse derartiger Analyse bzw. der Bestätigung der bisherigen Ergebnisse. In der Untersuchung fand Anwendung die Methode der konzeptuellen Metapher in der Definition von George Lakoff und Mark Johnson. Als eine kognitive Methode bietet sie die Möglichkeit einer synchronen Untersuchung des Textes, sie gibt Einsicht in das Denken der Menschen der Entstehungszeit des Textes. Infolge der Analyse wurde es möglich, das ganzheitliche Bild des Gerechtigkeits-Problems im Buch Protojesaja zu erfassen. Aufgrund der Untersuchung kam man zum Schluss, dass sich die Methode zur Exegese des heiligen Textes eignet, indem sie das holistische Bild des untersuchten Problems und dessen Entwicklung zeigt. Gleichzeitig muss man bemerken, dass man mit dieser Methode nur einen ausgewählten Aspekt untersuchen darf, die gleichzeitige Untersuchung mehrerer Motive kann zur gewissen Unübersichtlichkeit und dem Mangel an Ergebnisse führen.Obwohl die Methode eher die bisherigen Analysen bestätigt, liegt ihre Innovation darin, dass sie das ganzheitliche Bild des untersuchten Problems erfasst.

Peirce, Aristotle, metaphor – and comments to Factor

Charles Peirce provided a few, but interesting we believe, remarks about metaphor. Aristotle on the other hand developed a theory of metaphor that, to this day has been, and still is, influential (even though his theory, especially within recent years, also has been heavily criticized, e.g., by Lakoff, George & Mark Johnson. 1980. Metaphors we live by. Chicago: Chicago University Press). Factor, Lance R. 1996. Peirce’s definition of metaphor and its consequences. In Vincent Colapietro & Thomas Olshewsky (eds.), Peirce’s doctrine of signs: Theory, applications, and connections, 229–235. Berlin/New York: Mouton De Gruyter, as one of very few scholars, makes a comparison between Peirce and Aristotle. Factor claims that Peirce’s definition of metaphor and its consequences undermine and overturn Aristotle’s theory. We do not believe that Factor is right; and this is due to Factor’s misinterpretation of key elements within Aristotle’s theory. We rather believe that Peirce and Aristotle, in fact, have central ideas in common concerning metaphor; perhaps, in particular, when it comes to the function of metaphor. Hence, both see, for example, metaphor as a cognitive mechanism. The article tries to develop this argument.

The Aesthetics of Meaning and Thought: The Bodily Roots of Philosophy, Science, Morality, and Art, Mark Johnson (2018)

Review of: The Aesthetics of Meaning and Thought: The Bodily Roots of Philosophy, Science, Morality, and Art, Mark Johnson (2018)Chicago: University of Chicago Press, 304 pp.,ISBN 978-0-22653-894-5, p/bk, USD 30

METÁFORAS DO PENSAMENTO EM CENA: A ESPETACULARIDADE COTIDIANA DE UM TERRITÓRIO EXTRAORDINÁRIO OCUPADO POR PESSOAS EM RESTRIÇÃO DE LIBERDADE

Trata-se este trabalho de uma reflexão sobre as relações estabelecidas nos espaços de restrição de liberdade, a partir de observações no sistema prisional do Distrito Federal. Ali, homens e mulheres transformam suas regras, contrarregras, interditos e metáforas, criadas para, a partir de seu estar juntos, em estetizações produzidas para, de alguma maneira, territorializar seus lugares de convivência. Sustentando-se nos pressupostos da Etnocenologia para as noções de espetacularidade e teatralidade, este estudo privilegia os diálogos com os estudos da linguagem, nas analogias das Metáforas da vida Cotidiana, propostos por George Lakoff e Mark Johnson e com as formulações de territorialidades e não-lugares, de Marc Augé. Parte de anotações sobre comportamentos corporais e linguísticos de pessoas em conflito com a Lei, observados, prioritariamente em penitenciárias, onde um dos autores, como membro do corpo sócio-educativo, é professor de Artes Cênicas. Palavras-chavesEtnocenologia. Espetacularidade. Metáforas da Vida Cotidiana.