Deminutywność, symilatywność i tautologia słowotwórcza w języku doby średniopolskiej (na materiale ze słownika M.A. Troca)

W tekście podejmowana jest problematyka ograniczeń procesu kategoryzacji klas derywatów deminutywnych oraz symilatywnych w dobie średniopolskiej. Celem opracowania było wskazanie potencjalnych przyczyn blokowania procesów kategoryzacyjnych klas historycznych deminutywów oraz symilatywów. W zakresie metodologii i ustaleń terminologicznych wykorzystano osiągnięcia tzw. „katowickiej szkoły słowotwórstwa historycznego”. Głównym źródłem materiału leksykalnego stał się trójjęzyczny dykcjonarz M.A. Troca z 1764 roku (jego III tom, z polszczyzną jako językiem wyjściowym). Świadomość lingwistyczna autora tego słownika, przejawiająca się w sposobie organizacji wyrażeń hasłowych oraz doboru ekwiwalentów wraz z definicjami, rzuciła nowe światło na sposób identyfikowania kategorii deminutywów, symilatywów, a także formacji tautologicznych przez dawnych użytkowników języka. Okazało się, że w drugiej połowie XVIII wieku żadna z tych klas nie wykrystalizowała swoich dominant, zaś czynnikiem, który mógł podtrzymywać ten stan, była obecność w języku znacznej liczby derywatów tautologicznych względem podstawy, budowanych z udziałem wielofunkcyjnych formantów z podstawowymi sufiksalnymi spółgłoskami -k- i -c-. Diminutivity, similativity and word-formation tautology in Middle Polish (illustrated with data from M.A. Troc’s Dictionary) Summary: The text deals with the limitations of the categorization process of the classes of diminutive and similative derivatives in Middle Polish. The aim of the study was to identify the potential reasons for the blocking of the categorization processes of the historical classes of diminutives and similatives. The methodology and terminology used in the paper follows the achievements of the so-called “Katowice school of historical word-formation”. The 1764 trilingual dictionary by M.A. Troc (Volume 3, with Polish as the input language) was the main source of lexical material. Based on the analysis of the presented material, one can conclude that the linguistic awareness of the lexicographer, manifested through the organization of dictionary entries and the choice of foreign equivalents and their definitions, may shed a new light on the categorical system of historical derivatives. In lack of sufficient Polish-language contexts, the translational character of lexicographic sources lets us gain information about the semantic and stylistic value of Polish lexical units on the basis of their foreign equivalents or their foreign-language definitions provided by dictionaries. The category of diminutive names in the second half of the 18th century did not yet crystallize its dominants, and the class of similative names had a similar formal and semantic status. Both classes constituted products of sets that contained derivative units, assuming a diminishing or similative function. The factor that inhibited the process of the crystallization of the dominants in the mentioned classes was the extremely high level of word-formation tautology, which did not allow language users to identify the real functions of multifunctional formants with the basic consonants -k- and -c-.

Co znaczy i co oznacza śmiech? O metonimicznych źródłach wieloznaczności czasownika śmiać się

Artykuł wpisuje się w nurt badań nad walencją i semantyką polskich czasowników nawiązujących do modelu struktur predykatowo-argumentowych autorstwa Stanisława Karolaka. Głównymi zadaniami pracy są repartycja i opis znaczeń polisemicznego kształtu językowego śmiać się. Zebrany materiał badawczy pokazuje, że predykat ten konstytuuje w polszczyźnie kilka różnych konstrukcji składniowych: [ktoś] śmieje się, że_, [ktoś] śmieje się z [kimś] z tego, że_, [ktoś] śmieje się do [kogoś], [ktoś] śmieje się z [siebie], że_, [ktoś] śmieje się z [kogoś/czyjegoś], że_, [ktoś] śmieje się z tego, że_, których struktury formalne, semantyczne i pojęciowe są rezultatem rozszerzeń metonimicznych opartych na mechanizmie polisemii radialno-łańcuchowej. Autorka podejmuje analizę procesów metonimicznych kształtujących gniazdo leksykalne utworzone wokół czasownika śmiać się oraz zwraca uwagę na kwestię, jak za ich sprawą do wtórnych znaczeń tego leksemu przenikają treści pochodzące ze sfery kultury. What does laughter mean from a linguistic and extralinguistic perspective? On metonymy as a source of polysemy of the Polish verb śmiać się (to laugh) Summary: This paper investigates the main syntactic and semantic features of the Polish polysemous predicate śmiać się (to laugh) within the theory of Semantic Syntax (Karolak 1984, 2002). The analysis shows that the verb forms several predicate-argument structures, e.g.: 1) [ktoś] śmieje się z [kimś] z tego, że_, ([somebody] laughs with [somebody] + SENT), 2) [ktoś] śmieje się do [kogoś] ([somebody] laughs to [somebody], which means ‘to grin’), 3) [ktoś] śmieje się z [siebie], że_ ([somebody] laughs at [oneself] + SENT), 4) [ktoś] śmieje się z [kogoś/czyjegoś], że_ ([somebody] laughs at [somebody / something that belongs to somebody] + SENT), which are different in terms of the number, status and semantic roles of their arguments, reference and type of humour incorporated in the act of laughter. The source of this variety of meanings of the predicate śmiać się (to laugh) lies in metonymic extensions which fit into the pattern of radial and chain polysemy. The article also outlines how the semiotic (cultural) meaning of laughter is reflected in the semantics of the verb śmiać się (to laugh) through the mechanism of metonymy.

Ty jako wartość w debacie o słowie Murzyn

Akceptowalność słowa na M. jest przedmiotem debaty w mediach społecznościowych. Uczestnicy debaty w różny sposób formułują i uzasadniają swoje stanowiska. W artykule analizujemy wpisy na Facebooku wyodrębnione ze względu na to, że ich autorzy nie tylko odwołują się do opinii osób czarnoskórych, ale również traktują uwzględnienie takich głosów jak wyraz troski o dobro drugiej osoby. Przyjmujemy, że wypowiedzi takie mogą stanowić akty zagrożenia wizerunku adresata (FTA) i badamy, w jaki stopniu autorzy wypowiedzi stosują strategie grzeczności językowej osłabiające to zagrożenie. Analiza ma charakter wyłącznie jakościowy i prowadzona jest z perspektywy interdyscyplinarnej, łączącej socjologię i językoznawstwo. You as value in the debate concerning the lexeme Murzyn Summary: The acceptability of the Polish M-word (corresponding to the N-word in English) has been debated in the social media. In the debate, the adversaries vary not only in their views, but also in ways they formulate and justify them. In the present paper, we analyze a sample of Facebook posts in which the authors not only express the opinions of Polish Blacks as a key argument in favor of rejecting the M-word, but also argue that giving hearing to Black voices shows regard for the well-being of the Other. On the other hand, we assume that such posts may constitute Face Threatening Acts against those who consider the M-word non-offensive. Therefore, we study the degree to which politeness strategies are employed by the authors to weaken this threat. The analysis presented in the paper is only qualitative, while the adopted interdisciplinary perspective draws on sociology and linguistics.

Ekolingwistyka w dobie antropocenu: w stronę integracji i konsiliencji

Celem artykułu jest ukazanie głównych wyzwań antropocenu dla językoznawstwa oraz wynikający z nich kierunek rozwoju ekolingwistyki w stronę konsiliencji, rozumianej jako idea systematycznego poszukiwania zależności przyczynowych między zjawiskami z różnych dziedzin wiedzy. Integracyjny model ekolingwistyki, który jest budowany od niespełna dekady, zostanie przedstawiony w powiązaniu z najtrudniejszymi problemami poznawczymi „epoki człowieka”, do których zalicza się przełamywanie antropocentryzmu oraz problematyzowanie pojęcia natury. Odpowiedzią ekolingwistów jest sformułowanie zasady nielokalności języka oraz jego znaturalizowany ogląd w hipotezie rozszerzonej ekologii. Z tymi nowymi ideami wiążą się nadzieje na to, że ekolingwistyka nie będzie traktowana jako tematyczny dział językoznawstwa, a stanie się awangardą w takim myśleniu o języku, które dotrzyma kroku trudnym wyzwaniom antropocenu. Ecolinguistics in the Anthropocene Era: Towards Integration and Consilience Summary: The aim of the paper is to present the main challenges that the Anthropocene presents to linguistics, and discuss the subsequent development of ecolinguistics towards consilience, understood as the idea of a systematic search for causal relationships between phenomena from various fields of science. The integrative model of ecolinguistics, which has been built for less than a decade, will be presented in relation to the most difficult cognitive problems of the Human Era, such as the overcoming of anthropocentrism and the addressing of the concept of nature. The solution proposed by ecolinguists is the principle of the non-locality of language and the nature-oriented view of language that follows the Extended Ecology Hypothesis. These new ideas will, hopefully, lead to considering ecolinguistics not so much as a thematic branch of linguistics, but as the avant-garde in such thinking about language that will keep pace with the challenges of the Anthropocene.

Rząd, porządek i ład jako leksemy wpisane w dawne pojęcie porządek społeczny

Artykuł poświęcony jest występowaniu głównych eksponentów pojęcia porządek społeczny w tekstach doby staro- i średniopolskiej – leksemów rząd – najstarszego, porządek – najczęstszego i ład – późnego i rzadkiego. Przedmiotem analizy są ich rzeczownikowe kolokacje, które wskazują na relacje semantyczne z innymi wyrazami. Analiza taka pozwala na odkrycie powiązań między pojęciami, do których się odnoszą, ale nie wystarcza do precyzyjnego określenia ich charakteru. Wskazuje na silną współzależność dawnego porządku społecznego i prawa, nadrzędność w stosunku do kilku pojęć ze sfery stosunków społecznych, jak zgoda i pokój, relację zbliżoną do wynikania względem pojęć utylitarnych, jak bogactwo i zapobiegliwość i niejednoznaczny związek z pojęciami wolność i sprawiedliwość. Miejsce porządku społecznego w kręgu pojęć społecznych ustaliło się w czasach renesansu i do końca doby średniopolskiej pozostawało stałe, a samo pojęcie łączyło się wówczas z pozytywnym ładunkiem aksjologicznym. Rząd, porządek and ład as Polish lexemes inscribed in the old concept of social order Summary: The article is devoted to the occurrence of the main exponents of the concept of porządek społeczny [social order] in Old and Middle Polish texts, i.e. the lexemes: rząd – the earliest one, porządek – the most frequent one, and ład – the most recent and rare. The analysis explores the nominal collocations of these items, which indicate semantic relations with other words. The analysis enables us to discover the links between the concepts to which they refer, but it is not sufficient to establish their nature in an accurate manner. There is an indication of 1) a strong interdependence of the early social order and law, 2) of the superiority in reference to a number of concepts which represent the sphere of social relationships, such as zgoda [harmony] and pokój [peace], 3) of a relationship that is akin to resulting in respect to utilitarian concepts, such as bogactwo [opulence] and zapobiegliwość [foresight], and 4) of the ambiguous relationship with the concepts of wolność [freedom] and sprawiedliwość [justice]. The place of social order in the sphere of social concepts was established during the Renaissance and remained stable until the end of the Middle Polish period, whereas the concept itself was associated at that time with a positive axiological charge.

Mowa niezależna wprowadzana przez iże w staropolskich apokryfach. Perspektywa źródłowa

W polszczyźnie średniowiecznej widoczny jest pewien etap pośredni w procesie kształtowania się mowy zależnej. W tekstach pojawiają się konstrukcje mieszane, w których spójnik że (iż/iże) wyrażający relację podrzędną, typowy dla wprowadzania mowy zależnej, wprowadza mowę niezależną. W artykule analizuję relację tych konstrukcji do źródeł łacińskich na przykładzie staropolskich apokryfów. Pojawiają się często tam, gdzie w danym miejscu w tekście źródłowych obecne były konstrukcje obce językowi polskiemu, jak ACI, a także gdy przytoczenie w źródle było wprowadzone przez quia, które mogło wprowadzać mowę zależną i niezależną lub być częścią samego przytoczenia jako partykuła. Konstrukcje mieszane pojawiają się też tam, gdzie granica kompilacji przebiegała właśnie w miejscu wprowadzania przytoczenia. Problemem dla staropolskich autorów było też przenikanie się poziomów fabuły i rzeczywistości pozafabularnej. Direct speech introduced by iże in Old Polish apocrypha. A source perspective Summary: An intermediate stage of the formation of reported speech can be observed in the Old Polish period. Polish medieval texts include mixed constructions in which the conjunction że (iż/iże), expressing a subordinate relation and typically introducing reported speech, introduces direct speech. Using Old Polish ROBIŃSKAapocrypha as the source of data, the paper examines the relation between these constructions and Latin sources. The analysed constructions often appear in places where in the source text there were constructions unknown to the Polish language, such as Accusativus cum infinitivo, or where the quotation in the source text was introduced by a quia that could introduce indirect and indirect speech or be, as a particle, part of the quotation itself. Mixed constructs also appear in places where the compilation boundary coincides with the introduction of a quotation. Another problem for Old Polish authors was the overlapping of the levels of the plot and the nonfiction reality.

Мультимодальность – мультимедийность – мультиканальность и др. Альтернативные формы передачи информации как проблема лингвистической теории и терминологии

Статья посвящена популярной в современной лингвистике проблеме мультимодальности, т.е. взаимодействию в рамках одного и того же дискурса разных способов кодирования информации – с использованием разных семиотических кодов. Авторы исходят из предпосылки, что суще- ствование альтернативных планов выражения сообщений обусловлено разнородностью их со- держания, а также имеющейся предрасположенностью типов содержания (семантического или прагматического) к определенному способу оформления. Мультимодальный подход рассматрива- ется в контексте медиатизации и технологизации социальной коммуникации. Авторы показывают значительную вариативность существующей в данной области терминологии, объясняют трудно- сти, связанные с употреблением некоторых терминов. Отдельный раздел статьи посвящен общей типологии модульной архитектоники сообщения, учитывающей (в качестве форм репрезентации смысла) разные уровни языковой организации сообщения, разные каналы, разные коды, разные медиаустройства, разные языки и разные (параллельные) сообщения. Multimodality – multimediality – multicanality etc. Alternative forms of the transmission of information as a problem of linguistic theory and terminology Summary: The article is devoted to the problem of multimodality, popular in modern linguistics and seen as an interaction within the same discourse of different methods of encoding and decoding information. The authors proceed from the premise that the existence of alternative plans of the expression of messages is due to the heterogeneity of their content, as well as the existing predisposition of the types of content (semantic or pragmatic) to a certain way of explication. The multimodal approach is considered in the context of the mediatization and technologization of social communication. The authors show a significant variability of the terminology in this area and explain the difficulties associated with the use of some terms. A separate section of the article is devoted to the general typology of modular message architectonics, which takes into account (as forms of meaning representation) different levels of the linguistic organization of a message, different channels, different codes, different media devices, different languages and different (parallel) messages.

O modularności reprezentacji i procesów umysłowych (w języku i nie tylko)

Pojęcie modułu i modularności, często używane w aktualnym dyskursie naukowym, dotyczącym m.in. reprezentacji językowych i procesów ich przetwarzania, jest bardzo szerokie. W niniejszym artykule podjęto próbę rozgraniczenia różnych spojrzeń na modularność i odpowiedzi na pytania: Czym jest moduł? W jaki sposób można identyfikować moduły umysłowe i ustalić ich funkcjonalne relacje między sobą? Jakie problemy wiążą się z przyjęciem modularności reprezentacji umysłowych bez równoczesnego przyjęcia modularności ich przetwarzania? On the modularity of representation and mental processes (in language and beyond) Summary: The notion of module and modularity, used frequently in contemporary academic discourse that is related to linguistic representation and language processing, is rather broad. In this paper, an attempt has been made to differentiate between various views on modularity, and to answer the following questions: What is a module? How can we identify cognitive modules and establish their functional interrelations? What problems might arise from assuming the existence of the modularity of mental representations, without simultaneously accepting the modularity of their processing?

Onomastyka i prawo – miejsca wspólne

Przedmiotem artykułu są wzajemne związki między językoznawstwem (onomastyką) a językiem prawa. Badania obejmują trzy kategorie nazw własnych: antroponimię, toponimię oraz chrematonimię, a ich przedmiotem jest omówienie relacji pomiędzy nazwami jako tekstami kultury a tekstami prawniczymi, w których podejmowane są zagadnienia związane z funkcjonowaniem tych kategorii onimicznych. Szczegółowe obserwacje dotyczą procesu kształtowania się nazwiska oraz dopuszczanych przez ustawodawstwo zmian w zakresie imion i nazwisk, najnowszych przepisów dotyczących nazw miejscowych oraz nazewnictwa miejskiego oraz nazw produktów. Poza ukazaniem wzajemnych relacji między prawem a lingwistyką zwrócono również uwagę na istotne różnice w definiowaniu i interpretowaniu pojęć (np. nazwy produktu). The overlapping of onomastics and the law Summary: The article addresses the interrelations between linguistics (onomastics) and the language of the law. The study includes three categories of proper nouns: anthroponymy, toponymy and chrematonymy, and the aim is to discuss the relation between names seen as cultural texts and legal texts, in which issues related to the functioning of both of these onimic categories are discussed. The study focuses on the process of the formation of surnames and on the changes allowed by law in the area of names and surnames. It also discusses the latest regulations that concern place names, city names, and product names. Apart from showing the interrelations between the law and linguistics, the author pinpoints significant differences in the defining and interpreting of concepts (e.g. in the case of product names).

Polskie liczebniki główne w świetle gramatyki kognitywnej

Artykuł analizuje semantykę polskich liczebników głównych z zakresu 5-10 i 100. Analiza wykorzystuje model gramatyki kognitywnej proponowany przez Ronalda Langackera. Główna teza artykułu głosi, że ewolucja tych liczebników polegała na przesunięciu aspektu relacyjnego (tj. przymiotnikowego) do profilu liczebnika, w wyniku czego liczebniki stopniowo traciły swój rzeczownikowy charakter. Proces ten nie zaszedł jednak w pełni, gdyż niektóre liczebniki zachowały pewne gramatyczne własności rzeczownika. Takie przesunięcie profilu rozpatrywać można z kategoriach metonimii pojęciowej, a było ono możliwe dzięki wysokiej żywotności relacyjnego aspektu znaczenia względem aspektu rzeczownikowego. Polish cardinal numbers in light of Cognitive Grammar Summary: The article discusses the semantics of Modern Polish adjectival numerals from the range 5-10 and 100. The theoretical background for the analysis is Ronald Langacker’s Cognitive Grammar. The main assumption in the article is that the evolution of numerals consisted in shifting the relational (adjectival) aspect to the profile of the numeral, which resulted in the numerals gradually losing their nominal character. The process, however, has not been completed, since the numerals under discussion retain some of their original nominal properties. This profile shift, best accounted for in terms of conceptual metonymy, was facilitated by the high vitality of the relational aspect of meaning in relation to the nominal aspect.