‘अँध्यारामा बाँच्नेहरू’ एकाङ्कीको समाजशास्त्रीय अध्ययन

लेखकले आफु बाँचेको युग र आफुले भोगेको सामाजिक, आर्थिक, भौगोलिक आदि पर्यावरणलाई दृष्टिगत गरी कृतिभित्रको समाजको वैज्ञानिक एवं वस्तुपरक ढङ्गले अध्ययन एवं विश्लेषण गर्ने सिद्धान्तलाई साहित्यको समाजशास्त्र भनिन्छ । अर्को शब्दमा साहित्यिक कृतिहरूमा अन्तर्निहित समाजको अध्ययन गर्ने एक विशिष्ट पद्धति वा सिद्धान्त हो साहित्यको समाजशास्त्र । साहित्यमा समाजकै चित्रण हुने हुँदा साहित्यिक कृतिका माध्यमबाट तत्कालीन समाजको अध्ययन गर्न सकिने कुरामा यस सिद्धान्तले विश्वास राख्दछ । प्रस्तुत अध्ययनमा ‘अँध्यारामा बाँच्नेहरू’ एकाङ्कीको समाजशास्त्रीय अध्ययन गर्दा हिपोलाइट एडोल्फ टेनले अघि सारेको जाति, क्षण र पर्यावरणसम्बन्धी मान्यतालाई प्रमुख आधार बनाई उक्त मान्यता प्रस्तुत एकाङ्कीमा केकसरी प्रयोग भएको छ भन्ने जिज्ञासाको प्राज्ञिक समाधानका निम्ति एकाङ्कीमा प्रयुक्त विभिन्न पात्रहरूले बोलेका संवादहरूलाई साक्ष्यका रूपमा लिई वस्तुनिष्ठ ढङ्गले अध्ययन विश्लेषण गरिएको छ ।

The Class of Social Capital: A Case Study in Barpak Village Coping and Recovering Process after the Gorkha Earthquake 2015

Social capital is one most important attribution of a resilient community. It is manifested in a human relationship or network between the community member such as family, friends, relatives, neighbourhood, membership on a formal and informal group of society, colleague and so on. This article is about the role of Social Capital to cope at the time of Gorkha Earthquake 2015 in Barpak Village. The article is based on the primary data, which is collected through the interview with 28 ordinary people and a leader of Barpak Village after the Gorkha Earthquake 2015. In this article, I focused on a few key areas of social capital such as family, friendship and neighbourhood, people's involvement in the local level institution, job pattern or profession of a villager, social norm and value as responsibility for fellow community member, collective mobilization in the aftermath of the earthquake. In the Course of my research I found the reality that social capital also closely tied with economic capital. In the rescue and relief time social capital work for all villagers or community members. But when villagers started to rebuild their house, economic capital became a core of social capital.

Growth and Development of Small Business Through Microfinance Activities in Nepal

Small businesses play important role for economic development and stability. It develops access in financial services through enhancing economic activities. The study analyzes the growth and development of small businesses that enhance through the support of micro finance in Nepal. Descriptive and inferential were used to collected data and collected data were analyzed through using multiple linear regression analysis. Only 124 small business owners were selected for this study. The study helps to find out the growth of microfinance institutions (MFIs) and small businesses in emerging economy in Nepal. It also assists MFIs to assess the effectiveness of their services and help to efficient utilization of available resources in the economy of Nepal.

नारी स्रष्टाका नाटकमा निर्देशन पक्ष Nari Shrastraka Natakma Nirdeshan Pakshya

नाटकमा रङ्गमञ्च अन्तर्निहित हुन्छ भन्नुको तात्पर्य नाटकमा निर्देशन पक्ष हुन्छ भन्नु हो । साहित्यकोअन्य विधाभन्दा नाटक पृथक् हुनुको मुख्य कारण पनि यही नै हो । नाटकको मूल विशेषता नै यसमादृश्यात्मकताको उपस्थिति रहनु हो । यसले नाटकलाई प्रस्तुतितिर उन्मूख गर्दछ । नाटककारकोमानसपटलमा सर्वप्रथम मञ्चित भएर लेखिने नाटकमा नाटककारले स्पष्ट रूपमा नै विविध रङ्गनिर्देशदिएका हुन्छन् । नाटक लेखन नाटककारको एक्लो प्रयासले सम्भव हुन सक्ला तर प्रस्तुतिको क्रममा जाँदायसले रङ्गकर्मीहरूको सामूहिक प्रयासका साथसाथै प्रस्तुतिसँग सम्बन्धित अन्य विविध रङ्गप्रविधिको पनिअपेक्षा राख्दछ । यसैलाई यस लेखमा निर्देशन पक्षका रूपमा अध्ययन गरिएको छ । यसका लागि २०११सालबाट प्रकाशित हुन आरम्भ भएका नेपाली नारी स्रष्टाका नाटकलाई लिइएको छ । यस लेखमानिगमनात्मक शोधविधिको उपयोग गरिएको छ । यसमा नेपाली नाट्यजगत्मा नारी नाटककारकोऐतिहासिक सर्वेक्षण गर्दै निर्देशनका निश्चित उपकरणका आधारमा केही प्रतिनिधि नारी नाटककारकानाटकको निर्देशन पक्षको अध्ययन गरिएको छ । यसका लागि आवश्यकतानुसार प्राथमिक र द्वितीयकस्रोतअन्तर्गतबाट सामग्री सङ्कलन गरी व्याख्यात्मक र विवरणात्मक ढङ्गबाट अध्ययन र विश्लेषणकोव्यवस्थापन गरिएको छ । नारी नाटककारहरूले पनि रङ्गशिल्पलाई विशेष प्राथमिकताका साथ राखेर नाटकसिर्जना गरेका छन् र तिनका नाटकहरू निर्देशनका दृष्टिले उत्कृष्ट छन् भन्ने तथ्य नै प्रस्तुत लेखको मूलनिचोड हो ।

African American Women, Racism and Triple Oppression

African American women have been made multiple victims: racial discrimination by the white community and sexual repression by black males of their own community. They have been subjected to both kind of discrimination - racism and sexism. It is common experience of black American women. Black American women do have their own peculiar world and experiences unlike any white or black men and white women. They have to fight not only against white patriarchy and white women's racism but also against sexism of black men within their own race. To be black and female is to suffer from the triple oppression- sexism, racism and classicism.

Diaspora: Dislocation, Development and Drawback

This study focuses on painful feelings and bitter experiences of diasporas while they are living in the host land. It stresses on their efforts to maintain connections with people in their homeland. Besides, the research talks about diasporas' attempt to assimilate, acculturate and integrate in the host countries in their dislocated and un-homely state. The study also explores the changing attitude of intellectuals, writers, journalists and politicians of host countries towards diasporas, that they have recognized diasporas' positive culture and economic contribution to host societies. Gradually and cautiously host societies and their governments accept diaspora members' affiliations as legitimate and sought for their permanence. Moreover, in some host countries, and in liberal circles, membership of such entities has been regarded as exciting and advantageous but not as an obstacle. Yet, the migrants constantly face criticisms and detriments. They establish networks back in their country of origin and try to influence homeland's politics and sometimes support the violent activities. On top of that, the continued migration and increase in remittances encourage chain of migration and brain drain, and create instability in homeland economy.

समाजशास्त्रीय दृष्टिले भागीरथी श्रेष्ठको भूमिगत कथाको विश्लेषण Samajshastriya Drishtile Bhagirathi Shrestheko 'Bhumigat' Kathako Bishleshan

प्रस्तुत आलेख समाजशास्त्रीय दृष्टिले भागीरथी श्रेष्ठको भूमिगत कथाको विश्लेषण शीर्षकमा केन्द्रित भईतयार पारिएको हो । यस आलेखमा लुसिएँ गोल्डमानको समाजशास्त्रीय पद्धतिअनुसार भूमिगत कथामाअभिव्यक्त सामाजिक चेतनाको प्रतिबिम्बको खोजी गरिएको छ । प्रस्तुत आलेखमा कथाबाट आवश्यकसाक्ष्यहरू लिई कथाको आख्यान सन्दर्भ प्रस्तुत गर्दै कथारचनाको सामाजिक पृष्ठभूमि र सामाजिकसंरचनाको सन्दर्भलाई विश्लेषण गरी कथामा अभिव्यक्त विश्वदृष्टिको खोज गर्ने काम गरिएको छ । यसक्रममा वि.सं. २०४६ को बहुदलीय प्रजातन्त्रप्राप्तिपश्चात् लक्ष्य शर्मालाई भेट्न काठमाडौँ आइपुगेकी पारूशर्माले जुन अवस्था भोगी र जनताको सेवा गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको लक्ष्य शर्माले जुन चरित्र र व्यवहारप्रदर्शन गर्यो त्यसबाट लक्ष्य शर्माजस्ता केही नेताहरूको समूहमा विकसित देशमा प्रजातन्त्रको स्थापनाभयो, वास्तविक प्रजातन्त्र यही हो भन्ने विश्वदृष्टि र अर्को प्रजातान्त्रिक जनसमुदायमा विकसित निःस्वार्थराजनीतिद्वारा देश र जनताको हित हुनुपर्छ भन्ने विश्वदृष्टि गरी दुईवटा विश्वदृष्टिको निरूपणपश्तात् त्यसविश्वदृष्टिसँग मूलभूत सामाजिक समूहको विश्वदृष्टिको सम्बन्धको विवेचना गरिएको छ । त्यस्तै यसमाभूमिगत कथा र तत्कालीन इतिहासका बिच विश्वदृष्टिका स्तरमा संरचनात्मक सम्बन्धको खोजीसमेतगरिएको छ ।

Qualities of Household Resilience after 2015 Earthquake: A Study of Dhugin Lamatar

Disasters usually, create unexpected large scale destruction and disruption within short periods of time. Be it an earthquake, floods, or landslides, all explicitly disrupts the general trajectory of people’s lives. After a disaster, people need resilience to recover from the situation. Nepal confronted horrendous seismic tremors on 25 April and 12 May 2015. In such a context, this paper tries to explore what type of household able to stand again and the major objective of this research is to find out the qualities of household resilience in terms of disaster. Furthermore, this article tries to yield the answer to the research question is, How households able to stand again after the 2015 earthquake? Nepal earthquake 2015 destroyed the houses, took the lives of people in Dhugin chowk. Dhugin chowk, Lamatar is carefully chosen for this research because it is the most impacted area among many in the Nepal earthquake 2015. Random sampling and interview methods are exercised to take the depth information from the field and this research has been conducted using the qualitative method. My finding is: shocks adopting and absorbing the capacity of household help to create disaster resilience which is determined by capital, fixed assets, education, and regular income in the research area.

आधुनिक नेपाली कथा : मोड र प्रवृत्ति Aadhunik Nepali Katha : Mod ra Prabritti

(आधुनिक नेपाली कथा लेखनको प्रारम्भ भएको समयदेखि वर्तमान समयसम्म विभिन्न मोड र प्रवृत्तिविकसित भएको पाइन्छ । नेपालको सामाजिक, राजनीतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक तथा भाषिक क्षेत्रमा भएकाअनेक परिवर्तनका कारकलाई आधुनिक नेपाली कथाले प्रतिबिम्ब स्वीकार गरेको समयमा कथा सिर्जनाकोसीमारेखा निर्धारण भएको छ । यस प्रकारको सीमारेखा नै आधुनिक नेपाली कथाको मोड र प्रवृत्ति प्रकटहुने कारण बनेको छ । यसैले परिवर्तित मानकका छायापरिमण्डललाई अवलम्बन गरी नेपाली कथालेखिएको हुनाले आधुनिक नेपाली कथामा अनेक मोड र प्रवृत्ति स्थापना भएका छन् । नेपाली कथालेअवलम्बन गरेका मूल प्रवृत्तिलाई अध्ययन प्रयोजन स्वीकार गर्दा यसमा कालक्रमिक दृष्टिले मोड सिर्जनागर्ने राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिजन्य कारण के कस्ता थिए र के कस्ता मोड र प्रवृत्ति प्रकटभए ? कालक्रमिक विश्लेषण विधिको उपयोग गरी आधुनिक नेपाली कथामा मोड र प्रवृत्ति पहिचान गर्नेअभीष्ट यस लेखमा राखिएको छ ।)

साहित्यको समाजशास्त्रीय चिन्तनमा विलियम्सको धारणा Sahityako Samajshastriya Chintanma Wiliyamsko Dharana

रेमन्ड विलियम्स साहित्यको समाजशास्त्रीय अध्ययनको छुट्टै अवधारणा प्रस्तुत गर्ने पछिल्ला अंग्रेजविचारक हुन् । उनले साहित्यको समाजशास्त्रीय अध्ययनका लागि संस्कृतिको समाजशास्त्र र अनुभूतिकोसंरचनालाई सैद्धान्तिक मान्यताका रूपमा प्रतिपादन गरेका छन् । विलियम्सले साहित्यको समाजशास्त्रीयअध्ययन गर्दा यिनै दुईटा अवधारणामा केन्द्रित रहेर कुनै पनि साहित्यिक कृतिहरूको समग्र अन्तर्वस्तुकोअध्ययन गर्न सकिन्छ भन्ने दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेका छन् । उनले संस्कृतिको समाजशास्त्रमा साहित्यकोविवेचना गर्दा विचारभन्दा बढी अनुभवलाई महङ्खव दिएका छन् र वर्गभन्दा समुदायलाई मूल्य र अर्थकोमुख्य स्रोत मानेका छन् । अर्कोेतर्फ उनले अनुभूतिको संरचनाका माध्यमबाट रचनाको वैयाक्तिक, जीवन्तर आत्मपरक पक्षको उद्घाटन हुने कुराको उल्लेख गरेका छन् । यस लेखमा सहित्यकार, आलोचक एवंसमाजशास्त्री विलियम्सको परिचय, विशेषता र उनले प्रतिपादन गरेको साहित्यको समाजशास्त्रीयअध्ययनका विषयमा चर्चा गरिएको छ । यस लेखमा विलियम्सको संस्कृतिको समाजशास्त्र र अनुभूतिकोसंरचनासम्बन्धी उनको दृष्टिकोण साहित्यको समाजशास्त्रीय विश्लेषण गर्ने विशिष्ट सैद्धान्तिक अवधारणाकारूपमा स्थापित भएको विषय उद्घाटन गर्दै साहित्यिक समालोचनाका क्षेत्रमा उनको समाजशास्त्रीयअध्ययनसम्बन्धी मान्यता र प्रस्तावनाहरू महङ्खवपूर्ण योगदान भएको निष्कर्ष प्रस्तुत गरिएको छ ।