Bi̇r qəzəli̇n Nəsi̇mi̇si̇

Bu məqalədə İmadəddin Nəsiminin (v.1417) “Yəqin, ya Rəbb, yüzündür rəqq-i mənşur.” mətləli qəzəli araşdırılır. Nəsimi Orta əsrlər Azəri-Türk şeirinin görkəmli simalarından biridir. Poeziyasında öz dövrünün dini-fəlsəfi düşüncəsinin rəngarəngliyini əks etdirən şairin adı hürufiliklə bağlıdır; O, Fəzlullah Astarabadinin davamçısı və hürufilik ideyalarının qızğın təbliğatçısı idi. Görünür, Nəsimi bu mistik cərəyanın görkənli nümayəndələrindən olub və onun poeziyası, eləcə də şəxsiyyəti bu sahədə o qədər məşhurlaşıb ki, hətta, ibn Həcər əl-Əsqalaniin (v. 1499) dediyinə görə, hürufilik (hürufiyyə) özü belə bəzən nəsimiyyə kimi tanınıb. Bu məqalədə əvvəl sufi-hürufi düşüncəsində, xüsusilə Nəsimi şeirində İnsan simasının əhəmiyyətindən bəhs edilir. Hürufi düşüncəsinə görə, Adəm ilahi kəlamın məzhəri idi. Adəmin göz, qaş və kiprikləri, ağzı və alını, yanaq və zənəxdanı, bütünlükdə üzü əlifbanın müqəddəs 28/32 hərfinin təcəssümü idi və İnsan siması Quranda zikr edilən “aşılanmış dəri üzərində yazılmış kitab”ın özü idi. (Q. 52: 2-3). Məqalədə daha sonra yuxarıda qeyd edilənən qəzəlin beytləri ardıcıllıqla təhlil edilir. Bu təhlildən aydın olur ki, üz və üz cizgiləri ilahi teofaniyanın – kəşf halının mühüm aspektini əks etdirir. Qəzəlin analizi zamanı dərinin, gözlərin, zülfün və dodaqların hürufilikdəki rəmzi mənaları açılır. Burada ilahi/dünyəvi Gözəlin vəsfində Quran ayələrinin və obrazlarıının, eləcə də Cənnət səhnələrinin rolu xüsusi qeyd edilir. Belə ki, Quran motivləri bir tərəfdən hürufi düşüncəsinin bəzi mühüm ideyalarını Qurana yaxından bələd olan Orta əsr auditoriyası üçün daha anlaşıqlı edir, digər tərəfdən isə poeziyaya xüsusi bədiilik verir. Mənim fikrimcə, bu şeir ilahi nurlanmanın məhsuludur və sufi-hürufi düşüncəsinin mühüm ideyalarını əks etdirir. Hər bir beyt ayrılıqda müəyyən dini-fəlsəfi fikir ifadə etsə də, şair bütün beytləri görünməz iplərlə bir-biri ilə əlaqələndirir.

Nəsiminin divanlarında onomastik məcazlar və poetik-üslubi özəllikləri

XIV əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli şairlərindən olan Seyid İmadəddin Nəsimi sözün mümkün anlamlarını sənətkarlıqla istifadə edən həssas bir şair, kəlmələrə yeni mənalar qazandıran, ifadə imkanlarını daralda və ya genişləndirə bilən bir söz ustasıdır. Şairin təkcə ümumi deyil, xüsusi isimlərin də anlamları və yazı biçimlərinə yozum verə bildiyini görürük. Nəsiminin fərdi interpretasiyaları arasında şəxs adlarına yüklədiyi poetik anlamlar xüsusilə diqqəti çəkir. Şair təxəllüsü (Nəsimi) kimi öz adına (İmad), sələfi Hafız Şirazinin təxəllüs (Hafız) və adına (Şəmsəddin), mürşidi Fəzlullahın təxəllüs (Nəimi) və adlarına (Şəhabəddin, Fəzlullah), yaxın dostu və məsləkdaşı Əliyyül-Əlanın adına (Əli) müxtəlif fəlsəfi-bədii anlamlar yükləmişdir. Dini (hz. Ali və ona verilən çeşidli adlar (Əsədullah, Şiri-Yəzdan, Heydəri-Kərrar və s.)) və ədəbi (Nizami və qəhrəmanları (Xosrov, Şirin, Şəkkər…), Əttar və s.) adlardan yararlanan şair onlara poetik funksiyalar verməklə bədii təxəyyülün elementi kimi istifadə etmişdir. Hürufi şair mürşidini çeşidli adlarla xatırlasa da, məhz Fəzlullah onun poetik təxəyyülünün ilham qaynağıdır, məhz bu ad bir çox poetik və təsəvvüfi yozumlara yol açır. Göründüyü kimi, Nəsimi şeirində ədəbi, tarixi və xəyali adlar şeir sənətinin elementləri kimi istifadə olunur və poetik-üslubi xüsusiyyətlər kəsb edir.

Âşık Paşa’nın Garip-Nâme adlı eserinde ikilemeler bağlamında söz varlığı

Türkçe, yazılı olarak takip edilebilen ilk metinlerinden; yani Orhun Yazıtlarından bu yana, ortaya konan eserlerle söz varlığı olarak zenginliğini kanıtlamış bir dildir. Bu söz varlığı içerisinde önemli bir yere sahip olan ikilemeler de söz konusu metinlerden günümüze kadar takip edilebilmektedir. 14. yüzyılda; Eski Anadolu Türkçesi döneminde, Âşık Paşa tarafından kaleme alınmış olan Garip-nâme adlı eser de söz varlığı bakımından zengin olduğu düşünülerek çalışmaya konu olarak seçilmiş ve eserdeki ikilemeler saptanmaya çalışılmıştır. Garip-nâme, 14. yüzyıldaki en büyük mesnevi ve 10592 beyitten oluşan hacimli bir eser olması bakımından dilimiz açısından önemli bir eserdir. Çalışmada, eserdeki ikilemeler sayısal verilerle ortaya konmuştur. Bu bağlamda, çalışmanın evrenini Garip-nâme adlı eser, konusunu ise bu eserdeki ikilemeler oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı, böylesi önemli bir eserde geçen, Türkçe için önemli söz öbekleri olan ikilemeleri saptayarak Türk dilinin söz varlığı evrenine ilişkin katkı sunmaktır.

SOME TYPES OF LEXICAL LACUNA (ON THE MATERIAL OF THE RUSSIAN, AZERBAIJANI AND ENGLISH LANGUAGES)

The article deals with such an interesting and rather complex, multidimensional phenomenon as lacuna on the material of three unrelated languages- Russian, Azerbaijani and English. The lexical lacunae are systematized and analyzed on the following groups: motivated and non-motivated lacunae. Motivated lacuna is connected with the following fact: the native speakers of the other languages do not have this reality idea. Such lacuna can be revealed in the field of the unequal lexeme. However, non-motivated lacuna is not explained by the absence of the idea. The idea exists, but the native speakers of the other languages did not call it owing to the certain cultural, mental, geographical, social, psychological or other reasons. Perhaps, they did not attach importance to them. So, non-motivated lacunae are considered on the concrete lexical-semantic groups in the article :1. Family relationship terms which are divided into two groups: a) blood relations; b) marital relationship. It should be noted that there are no special terms of marital relationship in English unlike Russian and Azerbaijani. The terms of blood relations are used together with the word “law” in postposition in order to denote the necessary marital relationship in English. 2. Nature: natural phenomena, flora and fauna. This group includes a lot of various lacunae connected with nature, natural phenomena. Such lacunae are caused by such objective factors as features of landscape, climatic conditions, relief, predominance of concrete animal, bird, insect, fish species etc. Certainly, the main factor is concrete people’s perception of nature, natural phenomena. Perception of the world influences nomination, highlighting specific natural objects taking into account the degree of their importance. When studying lacunae it is important to take into consideration both extra- and intralinguistic factors.

TURKISH, ARABIC AND MONGOLIAN AS RECOGNIZED «MIGRANT KNOWLEDGE MATERIALS» IN RUSSIAN LANGUAGE

This article discusses the so-called "recognizable" borrowed words of Turkic, Arabic, Mongolian origin in Russian language. Of particular interest is the etnolinguistic, etimological approach to the analysis of borrowed words in diachrony. The ways of borrowing vocabulary are considered, language signs with you can find out, determine the origin of borrowed words. The behavior of "migratory lexical material" (Turkisms, Arabisms, Mongolizm) in Russian is traced.The reasons for the "recognition" of borrowed vocabulary is the preservation of linguistic features from the source language in the recipient language.Most of the borrowed words of Turkisms, Arabisms, Mongolisms, undergoing changes at different levels of the borrowing language, in different periods, are recognizable.The scientific results of the dissertation contribute to the solution of the problems of the historical lexicology of the Russian language, semasiology and lexicology of the modern Russian language, the theory of borrowing, language contacts, cultural linguistics, ethnolinguistics,etymology.

WAYS TO EXPRESS THE AUTHOR'S MODALITY IN KAZAKH, KYRGYZ AND ENGLISH FICTION WORKS

The article widely describes the concept of author's modality in the context of linguistic research and provides a brief history of the study of the category of modality in modern linguo-stylistics and text linguistics. Author's modality is considered as a category that plays the role of compiler, organizer of the literary text. The author's modality was also studied as a communicative-pragmatic and subjective assessment category. In such works as Kazakh writer A. Kekilbayev's novel "Aṅızdıṅ aqırı" and Kyrgyz writer Sh. Aitmatov's novel "Kıyamat", famous American writers Theodore Dreiser's novel "Jennie Gerhardt", Oscar Wilde's "The Picture of Dorian Gray" the different ways of expression the category of author's modality were studied, and similarities and differences were identified.

NEEDLEWORK AS POLITICAL AND CULTURAL RESISTANCE IN CONTEMPORARY AMERICAN NOVEL

Handcrafts like quilting, knitting, sewing, and cross-stitching have traditionally been viewed as a “woman’s thing,” a gendered leisure time activity. However, women’s handcrafts when read as texts can yield multi-layered narratives. With the coming of the second wave feminism in the US in the 1960s, many feminist scholars, critiques turned to study literary texts in which women’s handcrafts yielded political and/or cultural meanings. In fact, there is a bulk of scholarly literature on the representations of needlework in American literary tradition. The aim of this research paper is not to offer a comprehensive study on the representations of women’s handcrafts in American literary tradition but to bring attention to three contemporary American novels, Mama Day by African American feminist author Gloria Naylor, Four Souls by Native American Louise Erdrich, and Flight Behaviour by Barbara Kingsolver. the study of which, I believe, will bring a new breath to the already existing scholarship on the topic.

ECO-POETICS OF CHARLES OLSON: AN ECOCRITICAL STUDY ON “THE KINGFISHERS”

This paper interprets Charles Olson’s poem, “The Kingfishers” (1949) through ecocritical lenses. Although not counted necessarily as an environmentalist, ecopoet or nature writer, many of Olson’s works can be scrutinized within the frame of Ecocriticism, which as a literary theory and critical approach emerging in the Western academia by the 1990s, is mainly defined as the “study of the relationship between the literature and the physical environment” (Glotfelty and Fromm, eds., 1996: xviii). Progressing towards an eco-centric universe rather than anthropocentric in alternative ways that will help continue interaction among species and lead to organic sustainability, Ecocriticism both as a method and practice aims to revitalize the literary conception and representation of human and non-human universes. On the other hand, what triggers Olson’s ecopoetics has been parallel to some of the basic tenets of Ecocriticism: Olson’s works demonstrate his critique of the Western logocentric thinking that undermines, exploits and silences nature as the non-human other. Moreover, his acknowledgement of the primordial cultures of Americas as well as his preoccupation with the fauna and flora of his hometown, Gloucester-Massachusetts serves as an example of “bio-regionalism” in connection with the larger spectrum. Thus, this paper handles the poem “The Kingfishers” with an ecocritical approach in trying to exemplify the ecological awareness in Charles Olson. The entanglement between verse and universe interpreted within Ecocritical discourse will be discussed in terms of subtitles such as “poetry as dwelling,” “bio-regionalism” and “the concept of interconnectedness and theory of rhizome” all of which render service to the ecocritical emphasis on the “sustainability of literature.”

1930-1950’Lİ YILLARDA AZERBAYCAN’DA SOSYO-POLİTİK ORTAM VE ROMAN EDEBİYATI

The globalization of global events, revolutions, wars, art and literature in the late nineteenth and early twentieth centuries have created certain revolutions in our socio-political and literary-cultural meetings. Before him stood the test of Turkic and Islamic culture, Turkic, modernizing, Islamic values, philosophical discussions to prove himself and his national existence. The ideological mechanisms of such thinkers as J. Afganani, I. Gaspirali, MA Rasululzade, A. Huseynzadeh, A. Agaoglu, A. Topshubashov were revolutionizing not only Azerbaijan, but the whole Turkic-Islamic world. However, the invasion of Russia on April 28, 1920, as in all other areas, has caused a decline in the literature. In order to define the artistic method of socialist literature, Marxist literary studies invented new literary laws and theories. Debates, suggestions, and consultations worked to the detriment of the true literature, until finally the only version of the theory of method - “socialist realism” - was accepted. Thus, socialist realism was approved as the main creative method in the literature of all the Soviet republics, as well as in the Azerbaijani literature and especially in the novel aesthetics of the novel. The novel genre, which requires special thinking and, in Belinsky’s language, as a mirror of the time, has been removed from its true essence. The article examines the socio-political situation in Azerbaijan in the 1930s and 1850s and the reasons why this situation is not adequately reflected in the literature.