Детская книга и борьба за формирование идеала советского человека (1918-1930)

В статье рассматриваются пути влияния руководящей Партии СССР на воспитание ребенка через один из видов массовой культуры – детскую литературу. Начало XX века, а именно первые два десятилетия послереволюционного периода, знаменательно пристальным вниманием к детству, что обусловлено социально-политической парадигмой новой страны и необходимостью влиять на ребенка с целью воспитания нового типа советского гражданина, «человека будущего», который построит идеальное коммунистическое государство. Детская литература в только что созданной стране стала не просто адресована ребенку, а максимально обозначена с точки зрения социальных функций: ее описали и разбили на возрастные категории, указали темы и жанры, поставили задачи воспитания и образования. В предвоенные годы созываются различные тематические конференции, съезды и совещания; создаются многочисленные инстанции и издательства, призванные объединить силы лучших писателей, художников, педагогов и ликвидировать существующие недостатки в работе по созданию и продвижению детских книг, выдержанных высоким идейным уровнем. Отныне детская книга становится самостоятельным художественным явлением и рас- сматривается как мощный инструмент в идеологической борьбе за становление нового человека, а детство – как важнейший период, способствующий воспитанию человека, отвечающего высшим идеалам. Children’s Books and the Struggle for the Formation of the Ideal of the Soviet Man (1918-1930) The article examines the ways in which the leading party of the USSR used to influence children’s upbringing by means of one of the types of mass culture – children’s literature. The beginning of the 20th century, namely, the first two decades of the post-revolutionary period, were remarkable as for close attention to childhood, which resulted from the socio-political paradigm of the new country and the need to influence the child in order to educate a new type of Soviet citizen, a “man of the future” who would build an ideal communist state. Children’s literature in the newly created country was not addressed just to the child, but it was divided into categories regarding its social functions – taking into account the reader’s age. Topics and genres were pinpointed, the tasks aiming at proper upbringing and education were set. In the pre-war years various thematic conferences, congresses and meetings were convened; and numerous institutions and publishing houses were created to unite the power of the best writers, artists, teachers and to eliminate existing shortcomings in the work on creation and promotion of children’s books with high ideological level. From now on, children’s books have become an independent artistic phenomenon. They are viewed as powerful tool in the ideological struggle for the formation of a new Soviet man, whereas childhood is perceived as the most important period in shaping personality of the man of high ideals.

Pamięć „mniejszościowa” i pokaleczona w najnowszej literaturze chorwackiej (na przykładach prozy Ludwiga Bauera, Ivany Šojat Kuči i Slobodana Šnajdera)

W artykule została poruszona problematyka pamięci zbiorowej oraz indywidualnej, na przykładzie traumatycznych doświadczeń mniejszości niemieckiej (tzw. Szwabów) w Jugosławii (w latach 1945-1990). Trwająca kilkadziesiąt lat konfiskata pamięci skutkowała utratą tożsamości, którą po 1990 roku trzeba było na nowo zbudować. Sposobem na jej odzyskanie stały się narracje literackie, motywowane pamięcią pokaleczoną przez system autorytarny. Problematykę tę poruszono między innymi w trzech powieściach, których publikacja spotkała się z ożywioną reakcją badaczy i krytyków literatury. Są to Ludwiga Bauera Kratka kronika porodice Weber, Ivany Šojat Kuči Unterstadt i Slobodana Šnajdera Doba mjedi. Pamięć, zgodnie z ustaleniami teoretycznymi Elżbiety Rybickiej, została ukazana zarówno jako koncept literaturoznawczy, jak również kategoria egzystencjalna. Powieści przywołanych autorów ilustrują, w jaki sposób literatura staje się medium i nośnikiem pamięci. “Minority” and Mutilated Memory as Depicted in the Latest Croatian Literature (in Representative Examples of Prose by Ludwig Bauer, Ivana Šojat Kuči and Slobodan Šnajder) The article deals with the issues of collective and individual memory, based on the example of traumatic experiences of German minority (so-called Swabians) in Yugoslavia (1945-1990). Decades-long confiscation of memory resulted in the loss of identity, which had to be rebuilt after 1990. Literary narratives, motivated by mutilated memory resulting from the authoritarian system, became the way to regain it. These issues are discussed, among others, in three novels, the publication of which met with a lively response from researchers and critics of literature. These are Ludwig Bauer’s A Brief Chronicle of the Weber Family, Ivana Šojat Kuči’s Unterstadt and Slobodan Šnajder’s The Age of Brass. Memory, according to theoretical findings of Elżbieta Rybicka, has been presented both as a literary concept and an existential category. The novels by the above-mentioned authors illustrate how literature becomes a medium and a carrier of memory.

Społeczno-kulturowe zaplecze ideologii socjalizmu w Czarnogórze

W artykule omawia się w perspektywie chronologicznej i problemowej podstawowe przyczyny skutecznej adaptacji idei socjalistycznych w Czarnogórze w XX wieku. Obok źródeł myśli serbskiej, rosyjskiej i niemieckiej ważną rolę odegrał tu miejscowy paradygmat etyki heroicznej, kolektywizmu i egalitaryzmu, a także warunki ekonomiczne, związki polityczne z Rosją oraz słabość tradycji feudalnej i mieszczańskiej. Przedstawione przykłady ilustrują różne warianty rozumienia socjalizmu: jako postpatriarchalnego solidaryzmu, rewolucjonizmu etycznego, komunizmu utopijnego i antybiurokratyzmu. Elementy tych koncepcji dostrzegalne są zarówno w ich pierwszych czarnogórskich manifestacjach z lat 1905-1920, działalności międzywojennej KPJ, jak i w rewolucyjnym dyskursie antyfaszystowskiego ruchu partyzanckiego. Podobnie oryginalna geneza społeczno-kulturowa cechuje dokumentację zjawiska z okresów sporu z Międzynarodówką Komunistyczną (od 1948, w tym wypowiedzi Milovana Đilasa), budowy ustroju socjalizmu samorządowego i wydarzeń z lat 1987-1989. Socio-Cultural Basis of the Ideology of Socialism in Montenegro The paper discusses, in the chronological and problematic perspective, the essential reasons for the effective adaptation of socialist ideas in Montenegro in 20th century. Apart from sources of Serbian, Russian and German thought, it was local heroic ethics, collectivism and egalitarianism paradigm, economic conditions, political relations with Russia, and also instability of feudal and bourgeois tradition that were crucial to this reception. The examples presented here illustrate various variants of the understanding of socialism: as post-patriarchal solidarism, ethical revolutionarism, utopian communism and anti-bureaucraticism. The elements of these conceptions can be noticed in their first Montenegrin manifestations of 1905-1920, the activity of the interwar YCP as well as in the revolutionary discourse of the antifascist guerrilla movement. Similarly original socio-cultural origin characterises the documentation of the depicted phenomenon in the periods of dispute with Communist International (from 1948, including Milovan Djilas statements), construction of the self-government socialism system and events of 1987-1989.

Słowiańszczyzna w ideach rosyjskich jezuitów w dziewiętnastowiecznej Francji

Gdy sięgamy po historię rosyjskiej literatury i myśli społecznej w dziewiętnastym wieku, jawi się nam ona w postaci dwóch nurtów: okcydentalistycznego i słowianofilskiego. Rosyjscy katolicy, jak dotąd, byli uznawani za przedstawicieli pierwszego z nich z uwagi na ich pozytywny stosunek do Europy Zachodniej i jej religii. W centrum uwagi niniejszego artykułu znaleźli się czterej emigranci żyjący na stałe we Francji i należący do zakonu jezuitów – Iwan Gagarin, Iwan Martynow, Jewgienij Bałabin oraz Paweł Pierling. Postrzeganie przez nich kwestii Słowian i Słowiańszczyzny oraz jej problemów religijnych pozwala umiejscowić ich idee względem poglądów słowianofilów i okcydentalistów. Rosyjscy katolicy nie negują ani wpływów na Rosję innych kultur słowiańskich i szeroko pojętego prawosławia, ani dorobku kulturowego zachodniej Europy. Staroruska przeszłość jest powodem do dumy i przekonania o wartości narodowej kultury Rosji. Z kolei w przeciwieństwie do słowianofilów proponują oni Rosji zostanie potęgą katolicką i wypełnienie wielkiej misji cywilizacyjnej wobec Zachodu. Artykuł mówi o rosyjskim katolicyzmie jako o trzeciej drodze w rosyjskiej kulturze badanego okresu, która ma wiele punktów stycznych z obu wymienionymi nurtami, jednakże z żadnym z nich w pełni się nie pokrywa. Slavicity in the Ideas of Russian Jesuits in 19th Century France When analysing Russian literature and social thought of the nineteenth century, it can be easily observed that the works can manifest one of two tendencies prevalent in those times: Occidental or Slavophil one. Russian Catholics have been so far recognised as the representatives of the former because of their positive attitude towards Western Europe and its religion. The focus of this article is on the four immigrants permanently living in France, members of the Jesuit Order – Ivan Gagarin, Ivan Martynov, Yevgeniy Balabin and Paweł Pierling. Their perception of Slavic matters, the Slavs and their religious problems allows them to locate their ideas in relation to the views of Slavophiles and Occidentalists. Russian Catholics do not deny the influence of other Slavic cultures and broadly understood Orthodoxy on Russia, or the cultural heritage of Western Europe – the Old Russian past is a reason for pride and belief in the significant importance of Russia’s national culture. Contrary to the Slavophiles, they propose that Russia should become Catholic power to fulfil a great civilisational mission towards the West. The article discusses Russian Catholicism as the third trend in the Russian culture of the analysed period, which is closely related to the aforementioned tendencies but it does not fully overlap with any of them.

Idea jedności słowiańskiej w działalności dyplomatycznej w Europie Środkowo-Wschodniej nuncjusza papieskiego Aleksandra Komulovića w latach 1594-1597

Gdy w 1593 roku wybuchła kolejna wojna austriacko-turecka, papież Klemens VIII rozpoczął budowanie Ligi Świętej, złożonej głównie z państw Europy Środkowej i Wschodniej, która miała się przeciwstawić kolejnej agresji ze strony muzułmanów. Ze swoich planów kuria rzymska nie wyłączała Moskwy. Ideę bliskiej z nią współpracy pozostałych państw słowiańskich głosił w tamtym czasie pochodzący z Dalmacji duchowny i dyplomata papieski, Aleksander Komulović. Autor postarał się zrekonstruować misję dyplomatyczną Komulovicia do Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1594-1597 wraz z oceną szans jej powodzenia w ówczesnych warunkach religijnych i geopolitycznych. The Idea of Slavic Unity in the Diplomacy of Alexander Komulović, the Papal Nuncio to Central and Eastern Europe in 1594-1597 The outbreak of another Austro-Turkish war in 1593, urged Pope Clement VIII to establish the Holy League which mainly consisted of the Central and Eastern European states, and the aim of which was to oppose another Muslim aggression against Christians. The Roman Curia decided to include Muscovy in the plan as well. The idea of close cooperation with all Slavic states was put forward at that time by Aleksander Komulović – a priest and papal diplomat from Dalmatia. The author’s aim was to reconstruct the Komulović’s diplomatic mission to Central and Eastern Europe in 1594-1597, and provide an assessment of the chances of its success in the light of religious and geopolitical underpinnings of the period.

Decyzyjna niedyspozycja. Niektóre oblicza relatywizmu w wybranych utworach prozatorskich Jegora Fietisowa

Najnowsza proza rosyjska, wpisująca się w nieco szerzej ujmowaną literacką „współczesność”, daje wyraz powszechności problemów „pokoleniowych” zakorzenionych w ludzkich lękach, kłopotach tożsamościowych, zagubieniu i poczuciu samotności. Na przykładzie analizy dwóch wpisujących się w koncepcję petersburskiego tekstu literatury rosyjskiej powieści autorstwa Jegora Fietisowa widać, jak bardzo związane są one z kwestiami egzystencjalnymi. Odzwierciedlone w powieściowych dialogach rozważania mają charakter ideowy i są zorientowane wokół dramatyzmu wyborów, wolności i odpowiedzialności, gry pozorów, życiowego autentyzmu, a także zdystansowania względem „narzucanego”. Ich podstawowe przesłanie dotyczy zaś „decyzyjnej niedyspozycji”, jako swego rodzaju niemocy przeżywanej w obliczu konieczności dokonania wyboru. Problem, stanowiący jedno z kluczowych doświadczeń ludzkiej subiektywności, typowy dla „współczesności”, w omawianych utworach często bywa relatywizowany. Decision-Making Indisposition. Some Features of Relativism in Selected Prose Works by Egor Fetisov The newest Russian prose fiction, codified within more extensively labelled “contemporary” literature, expresses the universality of generational problems rooted in human fears, self-identity problems, numerous confusions and a sense of loneliness. The analysis of two novels by Egor Fetisov fitting into the concept of Petersburg text of Russian literature, shows their proximity to existential issues. The considerations reflected in the dialogues of the novels’ characters are ideologically oriented, with reference to such questions as the drama of choices to make, freedom and responsibility, a game of appearances, authenticity in life, as well as some distancing from “the imposed.” The central message of the novels concerns the “decision-making indisposition” seen as a kind of powerlessness experienced in the face of necessity to make a choice. The problem, constituting one of the key experiences of human subjectivity and typical of “present-day,” is often relativised in the discussed novels.

Современный взгляд на личность и творчество Николая Фёдорова

В настоящий момент во Франции переводится и готовится к первой публикации Философия общего дела Николая Фёдорова. Данная статья – о том впечатлении, которое испытывает читатель, сталкиваясь с такой необычной творческой личностью, и о трудностях, которые возникают при переводе. Грандиозный проект Фёдорова – воскрешение отцов и население других планет – поражает своей «фантастичностью» (по словам Вл. Соловьёва). Однако он ставит на первый план созидательные возможности человека, и в этом предваряет ранние интеллектуальные тенденции советского времени. С другой стороны, озабоченность Фёдорова истощением земных ресурсов особенно созвучна с нашей эпохой. Всё это изложено русским мыслителем на особом языке, насыщенном архаизмами и литургическими терминами. В статье также рассматривается созвучие философии Н. Фёдорова с учениями К. Маркса, О. Шпен- глера, Ч. Дарвина, подчёркиваются пересечения с Евангелием. Contemporary Insight into Nikolai Fyodorov’s Personality and Works The “Philosophy of the Common Task” by Nikolai Fyodorov is being translated and published for the first time in France. This article is about the impression that the reader has when faced with such an unusual creative mind, and about the difficulties that arise during translation. Fyodorov’s grandiose project – the resurrection of the “fathers” and the popula- tion of other planets – is striking in its “fantasticness” (according to Vladimir Solovyov). However, he puts in the foreground the creative possibilities of man, and on this point it anticipates the early intellectual currents of the Soviet era. On the other hand, Fyodorov’s concern about the depletion of earthly resources is especially consonant with our era. All this is stated in a special language, full of archaisms and liturgical terms. The article is focused on the consonances of N. Fedorov’s philosophy with the teachings of K. Marx, O. Spengler, C. Darwin, also intersections with the Gospel are emphasized in a new way.

Pojednanie polsko-ukraińskie. Dialog pamięci

W artykule dokonano analizy wpływu Kościoła katolickiego na proces dialogu i pojednania polsko-ukraińskiego. Wskazano na kwestię chrześcijańskiego uniwersalizmu odwołującego się do elementów łączących oba narody oraz implikującego postawy zmierzające do porozumienia Polaków i Ukraińców. Skoncentrowano się także na poszukiwaniu i rekonstrukcji źródeł działań o charakterze religijnym, inicjujących dialog i proces przebaczenia między stroną polską i ukraińską. Podkreślono znaczenie i uniwersalną rolę tradycji religijnych w przemianach stosunków polsko-ukraińskich. Polish-Ukrainian Reconciliation. The Dialogue of Memory The article analyses the impact of the Catholic Church on the process of Polish-Ukrainian dialogue and reconciliation. It highlights the concept of Christian universalism referring to the elements that connect both nations and implying attitudes aimed at reaching understanding between Poles and Ukrainians. The author focuses also on finding and reconstructing the sources of religious activities that initiate dialogue and the process of reconciliation between Polish and Ukrainian party. The importance and universal role of religious traditions in the transformation of Polish-Ukrainian relations is strongly emphasised.

Idea unii kościelnej czy jedności Kościoła? O polisemantyczności dyskursu w polsko-ruskiej polemice religijnej w dawnej Rzeczypospolitej (2 poł. XVI-XVII w.)

Kontrowersje dotyczące proklamacji i skutków unii brzeskiej (1596) znalazły odbicie w bogatej literaturze historycznej, polemicznej i religijnej, jaka powstała na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów na przestrzeni kilkunastu dziesięcioleci (2. poł. XVI-XVII w.). Gorący spór toczył się pomiędzy przedstawicielami Kościoła rzymskokatolickiego, greckokatolickiego oraz prawosławnego. W artykule zwrócono uwagę na posługiwanie się przez każdą ze stron tego religijno-politycznego konfliktu podobnymi argumentami, którym jednakże podstawiano różne znaczenia w zależności od odmiennych perspektyw eklezjologicznych i historyczno-kulturowych autorów wypowiedzi. W ten sposób polemika religijna stała się w praktyce dyskusją skierowaną w stronę utrwalania stanowiska przedstawicieli własnego obozu, a nie pozyskiwania zwolenników ze strony przeciwnej. The Concept of Church Union or Church Unity? On the Polysemantic Nature of Discourse in the Polish-Ruthenian Religious Polemics in the Polish- Lithuanian Commonwealth (2nd half of the 16th-17th Century) Controversies regarding the proclamation and the consequences of the Union of Brest (1596) were reflected in extensive historical, polemical and religious literature that was created in the Commonwealth of Both Nations over several decades (2nd half of the 16th-17th century). There was a heated dispute between the representatives of the Roman Catholic, Greek Catholic and Orthodox Churches. The article highlights the use of similar arguments by each of the parties to this religious-political conflict which, however, were given different meanings depending on various ecclesiological, historical and cultural perspectives of the authors of a statement. Thus, in practice, religious polemics became a discussion aimed at strengthening the position of representatives of one’s own party, instead gaining supporters among opponents.