Fæðingar og foreldraorlof. Aðdragandi, breytingar og árangur laga sem er ætlað að stuðla að orlofstöku beggja foreldra

Í maí 2000 samþykkti Alþingi einróma lög nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof. Lögin fólu í sér afar róttækar breytingar á aðstæðum nýbakaðra foreldra. Samkvæmt markmiðum laganna áttu þau að stuðla að því að börn nytu samvista við foreldra sína og auðvelda konum og körlum að samþætta atvinnuog fjölskyldulíf. Þessi lög voru í gildi þar til heildarendurskoðun leiddi til laga nr. 144/2020. Í þessari grein er spurt að hvaða leyti löggjöfin hafi náð hinu tvíþætta markmiði. Gögn, sem aflað með könnunum meðal foreldra á fjórum tímapunktum yfir tæplega 20 ára tímabil, voru nýtt til að greina breytingar á þátttöku mæðra og feðra í umönnun fyrsta barns og breytingar á vinnumarkaðsþátttöku mæðra og feðra ári fyrir fæðingu barnsins og þar til það nær þriggja ára aldri. Niðurstöður sýna að frá gildistöku laganna hafa feður aukið þátttöku sína í umönnun barna sinna og dregið hefur saman með foreldrum hvað varðar atvinnuþátttöku og vinnutíma.

Reglur um viðbrögð og úrræði vegna óæskilegrar hegðunar alþingismanna á vettvangi starfsins

Í greininni er fjallað um hvaða reglur gilda um óæskilega hegðun alþingismanna á vettvangi Alþingis, á borð við einelti, kynferðislega og kynbundna áreitni og ofbeldi. Verður sjónum beint að ákvæðum siðareglna fyrir alþingismenn sem leggja áherslu á heilbrigt starfsumhverfi innan þings sem utan og leggja bann við einelti, kynferðislegri og kynbundinni áreitni sem og annarri vanvirðandi framkomu af hendi alþingismanna í garð annarra þingmanna, starfsmanna þingsins og gesta þess. Jafnframt verður tekin afstaða til þess hvort og þá hvernig ákvæði laga og reglna á sviði vinnuverndar sem ætlað er að sporna gegn slíkri háttsemi á vinnustöðum eigi við um Alþingi og alþingismenn og hvernig þessar reglur spila saman við fyrrnefndar siðareglur. Þá verður varpað ljósi á hvort og þá með hvaða hætti hegðun sem siðareglurnar leggja bann við samkvæmt framansögðu geti varðað alþingismenn refsiábyrgð og skaðabótaábyrgð. Meginniðurstöður greinarinnar eru þær að í siðareglum fyrir alþingismenn felist sambærilegar kröfur til alþingismanna að þessu leyti og gilda um starfsfólk Alþingis samkvæmt lögum og reglum á sviði vinnuverndar. Þá geta alþingismenn bakað sér refsiábyrgð samkvæmt hegningarlögum sem og skaðabótaábyrgð vegna háttsemi sem lagt er bann við í viðkomandi ákvæðum siðareglnanna, að uppfylltum skilyrðum slíkrar ábyrgðar. Þótt alþingismenn njóti vissrar friðhelgi samkvæmt stjórnarskránni er umfang hennar takmarkað auk þess sem Alþingi getur ávallt ákveðið að aflétta henni.

Samanburður á störfum og starfsánægju sérfræðinga í einkafyrirtækjum og hjá hinu opinbera

Markmið greinarinnar er að bera saman mat sérfræðinga hjá hinu opinbera og einkafyrirtækjum á starfshönnun (e. job design) og almenna starfsánægju (e. global job satisfaction) þeirra. Niðurstöður byggja á gögnum sem safnað var árið 2018 meðal hjúkrunarfræðinga, stjórnenda og verkfræðinga og bárust 342 svör og svarhlutfallið 32%. Starfshönnun var mæld á fjórum víddum, einkennum verkefna og þekkingar, félagslegum einkennum og samhengi starfsins. Niðurstöður gefa vísbendingar um að sérfræðingar í einkafyrirtækjum meta samhengi starfs síns betra en sérfræðingar hjá hinu opinbera en sérfræðingar hjá hinu opinbera meta einkenni þekkingar meiri í sínum störfum, einkum þörfina fyrir fjölbreytileika í færni og sérhæfingu verkefna. Þá eru einnig vísbendingar um að sérfræðingar í einkafyrirtækjum búi við betri aðstæður og aðbúnað á vinnustöðum og minni líkamlegar kröfur, á meðan störf sérfræðinga í opinbera geiranum kalla á fjölbreyttari færni og meiri sérhæfingu. Þá meta sérfræðingar hjá hinu opinbera mikilvægi starfs síns hærra en sérfræðingar í einkageiranum. Ekki greinist munur á starfsánægju þessara tveggja hópa, né á félagslegum þáttum starfsins, en báðir hópar eru að meðaltali nokkuð ánægðir í starfi. Niðurstöður samanburðar veita innsýn í flókið samspil starfshönnunar og starfsánægju sérfræðinga bæði hjá hinu opinbera og í einkafyrirtækjum og eykur skilning á því hvað laðar starfsfólk til starfa hjá hinu opinbera og viðheldur hvatningu starfsfólks þar til góðra verka. Niðurstöður gefa einnig vísbendingar um að bæta megi um betur varðandi samhengið og draga úr líkamlegum kröfum í störfum sérfræðinga hjá hinu opinbera.

Einstaklingsfrelsi og þjóðmenning: Um mannanöfn og íslenska þjóðernishyggju

Tilgangur þessarar greinar er í fyrsta lagi sá að gera grein fyrir þróun löggjafar um mannanöfn, í öðru lagi að greina bakgrunn þessarar löggjafar í íslenskri þjóðernishyggju og í þriðja lagi að setja þessa umræðu í samhengi við ólík sjónarmið stjórnmálaheimspekinga um tengsl menningar og einstaklingsfrelsis. Lög um mannanöfn voru sett árið 1913 til að tryggja festu í nafngiftum, en árið 1925 voru ný lög sett til að ná þeim markmiðum að vernda íslenska nafnahefð og tungu. Þessi sjónarmið tengdust þjóðernishyggju með áherslu á sögulegt samhengi menningarinnar og mikilvægi óspilltrar menningar og tungu fyrir sjálfstæði þjóðarinnar. Mikilvægasta gagnrýni á lögin er sú að hún skerði frelsi einstaklinga um of og síðar að verndun tungunnar og verndun íslenskra mannanafna séu tvö aðskilin fyrirbæri. Þegar mannanöfn eru aðskilin vernd tungunnar og sérstökum þjóðernishugmyndum má líta á íslenska mannanafnakerfið sem sérstakan menningararf sem þarfnast verndar. Rökin að baki lögum um mannanöfn má tengja við hugmyndastrauma sem leggja áherslu á frumlega og einstaka þjóðmenningu sem rétt sé og eðlilegt að ríkið styðji. Þessar hugmyndir má tengja við einstaklingsfrelsi með ýmsu móti, t.d. mikilvægi þess að tilheyra menningu og að fjölbreytileg menning sé forsenda frelsis og ólíkra lífshátta. Hugmyndir um sjálfræði einstaklinga setja einstaklinginn og val hans í forgrunn, menningin gegnir því hlutverki að vera farvegur fyrir mikilvæga valkosti. Ríkisvaldinu ber því að vera hlutlaust um menningu, m.a. mannanöfn. Erfitt er gera upp á milli þessara tveggja hefða, hér stangast einfaldlega á ólík gildi.

Forstjóraráðningar í þjóðhagslega mikilvægum fyrirtækjum: Kynjahalli, útilokun og ófagleg ráðningarferli?

Iceland is a global leader in gender equality, nevertheless, inequality persists in public interest entities, that is listed companies. Men hold CEO positions in all 19 Icelandic listed companies and chair the board of all companies, except one. This study sheds light on the hiring process for CEOs of listed companies and why the increased number of women board members has not led to an increased number of female CEOs. The research question is: How do women on boards of listed companies experience the CEO hiring process with regard to the possibilities of men or women to be hired? Twenty-two women sitting on boards of all listed companies in Iceland were interviewed. Findings reveal dissatisfaction with the prevailing hiring practices, which the female board members experience as a fast-paced and very closed process. The process is heavily reliant on board-members’ networks and headhunters’ lists. Such hiring processes are exclusionary for women and some interviewees are conflicted about their own participation in the process. The main contribution of this research is that female board members of all listed companies are interviewed for the first time to shed light on their experiences of the hiring process for senior management positions.

Framing the onset of the COVID-19 pandemic in the Icelandic media: What were the key concerns and who could raise them?

The worldwide outbreak of the COVID-19 pandemic has highlighted the importance of reliable and relevant information dissemination. How well a crisis like COVID-19 is handled depends, in many ways, on how the public perceives the crisis and risks related to it, through the media. Therefore, how the situation is framed, what are seen as key issues, and who is perceived to be in charge, can have implications for the outcome. This article analyses Icelandic news media content about COVID-19 at the onset of the pandemic by using theories of agenda-setting and framing. The objective is to examine how the pandemic was framed, which topics were highlighted and who was given a voice in the media. We specifically investigate what kind of leadership was present during the earliest stages of the pandemic. Using content analysis, we examined media content about COVID-19 from 21 Icelandic media outlets from January 1st to March 31st, 2020. Our conclusions show that from the start of the pandemic, health related subjects, such as disease prevention, COVID-19 statistics and the health care system were salient in the media, though tourism and economic factors were also quite prominent. Furthermore, experts were at the helm of communication whilst politicians remained more in the background. The dissemination of instructions and rules illuminates the relationship between the experts and politicians, as the experts were given a voice in the media to communicate such information. The politicians, however, directly cited the experts, thanked them or endorsed them, when they spoke on instructions and rules in the media.

Nýjar hæfniskröfur til stjórnenda ríkisstofnana

This research article contributes to leadership in the public sector by investigating the effect of a new policy for public leaders, introduced by Icelandic authorities in the summer of 2019. In the policy, the skillsets that are considered fundamental for public leaders in Iceland were defined. In this article, this policy of public leadership is analyzed, as well as its criteria and context, in order to answer the question if it reflects public leadership in organizations. Also, new leadership training and development is lacking which is not in accordance to the new public policy on leadership. Qualitative data was used and in-depth interviews were conducted with ten new public leaders. The main conclusions indicate that the new public leaders thought that the new public policy was relevant to their work. However, the participants felt they needed more training and mentoring when they were hired. Thus, there is a difference between the policy and its execution. The Covid-19 epidemic has, of course, dramatically impacted their working environment. The practical value of this research is in shedding a light on real assignments that public leaders face.

Hefur umhverfisvitund aukist? Viðhorf Íslendinga til umhverfismála og stóriðju 1987-2017

The significance of environmental issues in the Icelandic public debate has increased in recent decades. Until now, it has not been possible to empirically examine whether this increased debate reflects a development towards a change in attitudes among the Icelandic public. The data from the Icelandic National Election Study (ICENES) shows an apparent long-term change in attitudes towards environmental issues over the past thirty years (1987-2017). Here, we analyze the results of two questions from ICENES. Firstly, we investigate attitudes concerning whether environmental issues should take precedence over efforts to increase economic growth, and, secondly, views on whether the government should place great or little emphasis on heavy industry. Similar changes are seen over time; the proportion of those who want to prioritize environmental issues increases year by year (with one exception immediately after the economic crisis), and the proportion of those who want the government to emphasize heavy industry decreases. The last survey (2017) found that 65% of respondents prioritized environmental issues above economic growth, and 80% wanted the government to place little emphasis on heavy industry. People who identified with a left political party where more likely to emphasize environmental issues whereas those who identified with a right political party where more likely to emphasize heavy industry.

Stefnuyfirfærsla: Áhrif Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD) á stefnumótun á Íslandi

International organizations such as the OECD, the United Nations, the International Monetary Fund, and the World Bank are known for spreading ideas, values and policies around the world. In the 90s academic interest in policy transfer increased significantly and researchers tried to create a framework for the approach, explaining why a policy transfer is taking place, under what circumstances, at what stage, etc. Policy transfer as a method has been studied in great detail in recent years by a number of scholars, although not very much in Iceland. Despite great interest in the method, the approach has been criticized for being too descriptive and theoretically weak. Haven’t officials and politicians copied ideas from each other for centuries? This year, the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) will be 60 years old. It is therefore timely to study the impact OECD has had on Icelandic public administration after 60 years of partnership. The objective of this analysis is to combine a discussion on OECD’s activities and assess its impact on Icelandic public policy making. The first part of the article discusses the predecessor of the OECD, the Organisation for European Economic Co-operation (OEEC), and how it laid the foundations for how the OECD operates today. Furthermore, the current role and structure of the OECD is discussed as well as the tools it has at its disposal to impact policy making in member states. In the second part, the policy transfer method is examined in detail. The definition of the term is discussed, while an attempt is made to identify who is normally involved in policy transfer etc.? Is policy transfer voluntary or coercive? An attempt is made to frame the main variants of policy transfer and discuss ways to identify whether a policy transfer has occurred. Finally, Iceland’s participation in OECD work is discussed and an attempt is made to analyse data from the OECD’s Programme of Implementation Reports (PIR) to assess the extent to which the Icelandic government is utilizing the organization outputs for shaping policy making.