State system of the Yenisei Kyrgyz

This article attempts to systematize various source materials for comprehensive coverage of the issues of the functioning of the statehood of the ancient Kyrgyz and restoration of the canvas of historical events of the period covered. The author gives a description of the kagan dynasty and its representatives, examines the levels of the social hierarchy of the nomadic society, the system of interaction of vertical and horizontal structural formations, the canons of customary law in the Kyrgyz kaganate. The study provides links to ancient Türkic written monuments, Chinese chronicles, Tibetan documents, Mongol legends and Arab geographical works, which reflect various hypotheses about the origin of the Kyrgyz ruling dynasty «Azho» («Azhe»), and also analyzes the interpretation of the words «az «,» Az budun «by various scientists in the context of the ethnogenesis of the Kyrgyz people. It covers diplomatic activities, military campaigns and the death of the first Kyrgyz kagan Barsbeg, his family ties and political relations with the rulers of the Turkic kaganate. The highest officials of the Kyrgyz state – begi were subdivided into the following six groups: tsaysians (high administrative rank), tutuki (governors), buyruks (messengers), zhangshi (clerks), chory or churas (military title), tarhans (collectors of taxes and taxes) , each of which performed the corresponding functions in the management of society and solved the current tasks facing the kaganate. An important role in the life of the nomadic society of the ancient Kyrgyz was played by the patriarchal family – «arch kun» and the tribal community – «aal kun». In the Kyrgyz state, one of the manifestations of socio-ethnic exploitation was the institution of Kyshtym, whose origins date back to the HunnoScythian era. Kyrgyz society had the beginnings of judicial legislation, expressed in the functioning of a system of strictly established orders of customary (traditional) law – «töre»

Traditional Water Use System in Аral Region (on expeditional materials)

Суды қолданудың дәстүрлі жүйесі бойынша этнографиялық экспедиция Қызылорда облысы Арал өңірінің Қарақұм, Сазды, Шижаға, Тапа, Жалаңаш, Ақбай елді мекендерін қамтыды. Бұл елді мекендерде суды қолданудың дәстүрлі жүйесін жер асты су көздері қамтамасыз еткен. Жер асты грунт суларын шығару, оны құдықта сақтаудың дәстүрлі халықтық білімдер жүйесінің аймақтық этнографиялық ерекшелігі Аралдың құмды, шөлді аймақтарында сақталған. Арал өңірінде жергілікті материал мен топырақтың құрамына қарай дәстүрлі құдықтың тұрақты және уақытша қолданыстағы түрлері қалыптасқан. Қабырғасы дүзгенмен, көкбұтамен, таспен шегенделген құдықтар тұрақты қолданыстағы құдық түрлерін қамтамасыз еткен. Ал, құмнан қазылған, қабырғасы шегенделмеген еспе құдықтар мен қыста өзен үстінен ойылған мұз ойық немесе мұз құдықтар уақытша қолданыстағы құдық түрлері болып саналады. Арал халқы құдық қабырғасын шегендеуге таңдалған дүзген немесе көкбұтаны жыл бойы кептіріп, табиғи өңдеуден өткізудің дәстүрлі әдісін игерген. Құдық қабырғасына тас қалау тек дәстүрлі гидротехникалық білім жүйесімен қатар жер асты құрылыс өнерінің ерекше түрінен мәлімет береді.

Social Attitudes of Abay Studies in Its Early Stages

Мақалада абайтану ғылымының негізі ХХ ғасырдың басында қаланғаны айтылады. 1909 жылы ақынның алғашқы жинағы Санкт-Петерборда жарық көріп, Алаш көсемдері Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы Абай шығармашылығы туралы мақалаларын жариялады. Абай мұрасын белсенді түрде зерттеу Кеңес өкіметі орнағаннан кейін, Абайдың өлеңдерінің 1922 жылы Қазан мен Ташкентте басылып шыққан кезінен өріс ашады. Сол жылдары «Абай» журналында, басқа да мерзімді басылымдарда («Қызыл Қазақстан» журналы, «Еңбекші қазақ», «Ақжол» газеттері) Ж.Аймауытовтың, Ә.Сағдидің, Б.Кенжебаевтың мақалалары жарияланды. Сондай-ақ ұлы ақынның туындылары туралы С.Мұқанов, А.Сегізбаев, Қ.Кемеңгеров, С.Сәдуақасов, Ы.Мұстамбаевтардың зерттеулері жарық көрді. Баспасөз беттерінде қарама-қайшы әдеби пікірлер өршіді. Олардың бір тобы Абайды ғұлама ақын, кемеңгер ойшыл, данышпан философ ретінде мойындап, биік баға берсе, таптық және пролетарлық мәдениет идеялары ықпалында жүрген екінші топ оны ескі дәуірдің, феодалдық қоғамның, діни қараңғылықтың ақыны деп танып, шығармаларын жосықсыз сынға ұшыратады. Мақалада негізінен 1920 жылдары абайтану төңірегінде өрістеген идеологиялық айтыстартыстар қамтылған.

On the 70th anniversary of the famous folklorist, literary critic, turkologist and educator – Ibraev Shakimashrip

Гуманитарлық ғылымдар саласындағы Ш.Уәлиханов атындағы сыйлықтың, «Құрмет» орденінің (Қазақстан), «Түрік дүниесіне қызмет сыйлығының» (Түркия), «Еуропалық сапа мен ғылымға қосқан үлесі үшін» алтын медалінің (Англия), Оксфордтағы Еуропалық бизнес ассамблеясы тағайындаған «Бірікен Еуропа» сыйлығының иегері, ҚР Әлеуметтік ғылымдар академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Ибраев Шакимашрип 1950 жылы 31 желтоқсанда Қызылорда облысы, Шиелі ауданы, Бестам ауылында туған. 1973 ж. С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін үздік бітірген. 1974-1976 жж. – Мәскеу қаласындағы КСРО ҒА М.Горький атындағы Әлем әдебиеті институтының стажер-ізденушісі, 1976-1979 жж. КСРО ҒА Шығыстану институты түркология бөлімінің аспиранты, 1980-1989 жж. – әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің доценті, 1989-1995 жж. – ҚР ҒА М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Қолжазба орталығының жетекшісі, 1995-2000 жж. – М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры, 2000-2001 жж. – Эгей университетінің профессоры (Түркия), 2001-2004 жж. – Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің вице-президенті, 2004-2007 жж. – Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ Ғылым орталығының әрі Дүниежүзі түркологтары Ассоциациясының атқарушы директоры, 2007-2010 жж. – Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің ректоры, 2010-2014 жж. – Түркі академиясының Президенті болып қызмет атқарған. 2014 жылдан қазіргі уақытқа дейін Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры. Негізгі ғылыми-зерттеу еңбектері фольклор және түркология мәселелеріне арналған.

A New Type of National Character as Depicted in with Capital Letter M. Magauin’s Novel «Sary Kazakh»

В статье рассматриваются вопросы проявления национального типа сознания в художественном характере главного героя романа М. Магауина «Сары қазақ». Определение новизны типа положительного героя тесно связывается с отражением в его образе философии истории казахского народа. Автор романа через характеросложение репрезентирует в реальном социальном пространстве современности процесс восстановления разорванных духовных связей казахского народа с культурно-историческими традициями прошлых веков. Национальный характер раскрывается не только в изображаемых конфликтах, но и с обязательным условием соотнесения поступков и мыслей персонажа с реалиями и феноменами национально-народного, общественного бытия в большом историческом времени. Всем строем сюжетно-композиционной организации романа писатель уверенно доказывает закономерность представленной диалектики художественного характера вымышленной исторической личности, убеждает, что изображенное возможно, могло быть, и тем самым совмещает свой эстетический идеал с историческими задачами, стоящими перед казахстанским обществом сегодня

On dialectical peculiarities of the Yakut traditional game “hayakh khostohor”

The article considers the dialectical unit of the lexico-thematic group, which is of interest for study as a linguistic object in integration with materials on the traditional culture and life of the Yakuts. In the article, the author conducts a linguoculturological interpretation of the semantics of the name of the game. The relevance of the topic is because the lexico-thematic group «Dialectical names of Yakut traditional children’s games» had not previously been subjected to special study as a linguistic object. The aim of the study is to identify the dialectical features of the semantic field of the name of the Yakut traditional game “hayakh khostohor”. Research tasks: to reveal the dialectical nature of the semantics of the name of the game; to determine the semantic connection between general Yakut and dialect in the name of the game. The material for the research was bilingual explanatory dictionaries of the Yakut language, records of reports of complex expeditions of the early 20th century. The research used the following methods: linguoculturological analysis of the semantic structure of the lexeme; descriptive analysis using techniques for interpreting linguistic material. To identify semantics, the method of semantic identification is used. As a result, the dialect aspect of the semantic field of the name of the game “hayakh khostohor” was revealed. In the game, hayakh is used in two meanings: 1) “fermented fish”, the source of which is mainly the Vilyui dialect zone; 2) the title of the game defines the semantic connection of the dialect lexeme hayakh “fermented fish” with the general Yakut lexeme hayakh ‘oil’. A playful imitation of everyday life is a representation of two traditional occupations of the Yakuts (Sakha): cattle breeding – as a heritage from the ancient Turkic layer of vocabulary of cattle-breeding culture and fishing – as the creation of a northern Turkic (Yakut) gastronomic culture

Features of the functioning of the plural form -lar in the Turkic languages from the standpoint of ethnolinguistics

In this article, the author analyzes the Turkic category of numbers. The author has long been attracted by the special functioning of the plurality affix with the indicator -lar in the texts of various Turkic languages, starting with the most ancient monuments written in runic script, ending with the literary works of modern Turkish writers. This special functioning lies in the specific semantics of plural forms, and in how less frequently, compared to Western languages, these forms are used in written speech, not to mention oral. In addition, the ability of the basis of the word to express information about a variety of subjects without the specified indicator has repeatedly fallen into the center of research attention, i.e. in cases where the content is about a variety of subjects, the multiplicity indicator -lar is not used. Based on linguistic methods, the author of the article hypothesized that in the Turkic proto-language the category of number as a morphological means could be absent at all, and information about a variety of objects could be transmitted in other, non-morphological ways. At a new stage of the study, it means using the methods of ethnolinguistic analysis, the author seeks to find a connection between the infrequent use of plural forms and even its hypothetical absence in the language of an older period with the extralinguistic features of the Turkic mentality. This becomes possible if the scientific view is based on such factors that form the mentality as the geographical location of an ethnic group, the size of tribal collectives and the degree of cohesion of the collective members among themselves.

The Apai-Bori Union in the context of Basmyl-Karluk relations (from the experience of legend analysis)

The historical legend of «The origin of the Apai-Bori Union» which is preserved in the Kazakh oral tradition gives а specific information about the grandiose migrations from the east to the west of Central Asia in the IX-XI centuries. In the context of the image of the man «in a wolfskin coat and on a gray horse», we see the tribal group of Bori (in Chinese texts also known as Fule), one of the militant components of the ancient Turkic khaganates, who retreated to the west after heavy wars on the banks of the Orkhon. Second, through the image of the Apai, and her son who was born from the karakesek, we have already penetrated the Karluk problem. Karakeseks are connected with karluks. Now they are part of the Kazakh and Kyrgyz communities. Third, during the movement to the west, the Karluks began to develop the territories freed from the Huns. Perhaps, they inherited their political values, which later helped them to create the empire of Karakhan. Fourth, it can be assumed that the fact there are generic groups of Siberian shors among the Karakesek is probably revealed through the analysis of name of the native leader of the karakeseks of Bolat Kozha. In fact, Bolat and Karluk (Karaluk) are similar synonymous. Both of these names were applied in the past to steel from which highest quality cutting weapons were prepared. The Siberian Shor people’s sacred attitude to blacksmithing has been preserved to this day. Fifth and last, the story of the Apai-Bori union in the Kazakh genealogy is an excellent source that allows researchers to study problems associated with the migration of the Basmyl-Karluk tribes. All of the above is disclosed in this article.

Peculiarities of the semantics and functions of the Khakass form -galah in a sentence

The article is devoted to the Khakass participle form – galah. It is one of the secondary participle forms, which is found only among the speakers of the Turkic languages of Southern Siberia. The relevance of the research theme is because this form is distinguished by its complex structural organization. It includes no less complex functional and semantic features that were not received the most serious analysis in earlier studies. In the scientific literature, there are different points of view on its origin, which indicates the lack of scientific knowledge about this participle. The purpose of the article is to analyze and systematize the main characteristics of this form in order to identify specific meanings using materials of the Khakass language. In the course of the research, a theoretical and analytical review of the studies on participle form ending in – galah was carried out in other Turkic languages. Comparative and typological methods ensured the comparability of the results and confirmed the evidence foundation based on the original examples of the Khakass language. A comprehensive analysis of syntactic constructions with the participation of the participle form on -galah revealed the features of its structural characteristics in the Khakass language. As a result of the study, the components of the structural organization of the indicator on -galah, which form the specifics of its semantics and affect the appearance of various functions have been clarified in the sentence. Information about the specifics of the semantics of this form is generalized and systematized, which expresses the action located in the time interval between the past and the present. Its main function is to state the absence of the result of the action at the time of speech, as well as to express the speaker’s attitude to this fact

The leading ornamental motif koshkar muyiz in Kazakh ornamentation: in search of the primordi

The ornamental motif of Koshkar Muyiz – the legacy of the Ancient times – remains key in the traditional art of felt craft. The horn-shaped figures of the Kazakhs had been a centerpiece of scholarly discourses of Kazakh, Russian and Soviet science over the entire 20th century. The first attempts to find their meaning were made by the German ethnologist R. Karutz (1911), the Russian researchers S. Dudin (1928), B. Kuftin (1926), E. Schneider (1927), and others. The horn-shaped motif had been reviewed in the works of archaeologists, art historians and ethnographers since the second half of the 20th century. Scientists determined the time of its origin, its geography, and attempted to translate its semantic content. It was found that the curvilinear motif had not appeared earlier than the New Stone Age, but in the Bronze Age, it had developed in the form of various styled designs. This motif obviously played a key role in the ornamental complex of the Turkic-Mongol peoples. Based on the interdisciplinary approach, the author offers a number of reasons to explain its viability, including the internal form of the word - name of the ornamental motif, which is epic in nature since it can cause a special aesthetic reaction in viewers. The ornamental motif seems to play the role of a “figure of memories” and have the status of a “substantiative past”. It is preserved as a linguistic objectification (name) in an extra-linguistic format as well, in the form of an Iconic Model of a transcultural anagram that reproduces the ancient ideological content with symbolic and magical scope. Acting as a canon, the Koshkar Muyiz motif is a sort of a “Signature of the Era” with its artistic charm and is constructively based on the line called the “Line of Beauty” by William Hogarth.