Artykuł poświęcony jest wysokiej klasy medalowi znanemu z niewielkiej liczby egzemplarzy wybitych w złocie i srebrze ku czci biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego (1677). Na awersie przedstawiono popiersie hierarchy w prawo z legendą biegnącą dookoła, natomiast na rewersie wizerunek łabędzia z łacińską dewizą i datą. Emisja miała miejsca w Gdańsku, a projekt numizmatu wykonał Johann Höhn Mł. Niestety emitent, ani okoliczności zamówienia nie są znane. Kluczowe znaczenie ma prawidłowa interpretacja sygli na awersie: ATH D.D.D., które dotychczas czytano: „Andreas Trzebicki honor dat, donat, dedicat”. W myśl takiej lekcji sam biskup byłby emitentem medalu ku swojej czci. Autorzy po analizie źródeł zaproponowali wariantywne propozycje odczytu: „Andreae Trzebicki Honori Dat Dedit Dedicat” lub „Andreae Trzebicki Haec [numisma?] Data Decreto Decurionum”. Druga lekcja wydaje się prawdopodobniejsza, co skłania do hipotetycznego uznania za emitenta medalu krakowskiej rady miejskiej. Bezpośrednim powodem emisji mogło być popieranie przez Trzebickiego starań o uzyskanie przez władze Krakowa samodzielności w wybieraniu rajców, dotąd wskazywanych przez miejscowego wojewodę. Starania te miały miejsce w 1677 r. i zakończyły się wydaniem przez króla Jana III Sobieskiego odpowiedniego przywileju (30 grudnia) w Gdańsku. Wspaniały medal ma wydźwięk apologetyczny i głosi chwałę hierarchy nie tylko przez ukazanie jego wiernej podobizny. Trzebicki posługiwał się herbem łabędź, który był interpretowany powszechnie jako symbol czystości. Dewiza Candore odnosi się zarówno do bieli łabędzia, jak do zasad przyświecających biskupowi w życiu prywatnym i działalności publicznej. Omawiany medal cieszył się od początku szczególnym uznaniem kolekcjonerów, o czym zaświadcza jego dokładna analiza w opracowaniu kolekcji medali króla Fryderyka I w Berlinie autorstwa Lorenza Begera (1704). Autor zwrócił uwagę na błędną z punktu widzenia protestanta tytulaturę hierarchy „Dei et Apostolicae Sedis gratia”), a także na ambiwalencję łabędzia jako symbolu czystości (ptak ten ma czarną skórę ukrytą pod białymi piórami, co można interpretować jako dwoistość, nieczystość intencji i hipokryzję).
Summary:
The paper deals with a high-quality and very rare medal issued in honour of the Bishop of Cracow Andrzej Trzebicki in 1677, of which only a few specimens struck in gold and silver are known. Its obverse represents a bust-length image of the prelate turned right, with a legend running around the rim, while the reverse features an image of a swan accompanied by a Latin motto and date. The medal, issued in Gdańsk, was executed after a design by Johann Höhn the Younger. Regrettably, neither the issuer nor the circumstances of the medal’s commission are known. What is of key importance for determining the above facts is the correct reading of the sigla: ‘ATH D.D.D’, inscribed on the obverse, which so far have been deciphered as: ‘Andreas Trzebicki honor dat, donat, dedicat’. In keeping with this reading, the bishop himself would have been the issuer of a medal struck in his honour. Having analysed documentary evidence, the authors of the present paper have put forward alternative readings of the inscription: ‘Andreae Trzebicki Honori Dat Dedit Dedicat’ or ‘Andreae Trzebicki Haec [numisma?] Data Decreto Decurionum’. The latter reading seems to be more plausible and suggests that, hypothetically, the medal may have been issued by the Cracow city council. The immediate reason for issuing the medal may have been Trzebicki’s support of the strivings of the municipal authorities of Cracow for autonomy in electing members of the city council, which until then were appointed by the local voivode. These efforts took place in 1677 and concluded with a charter issued by King John III Sobieski in Gdańsk on 30 December of that year, granting the city the requested rights.
The magnificent medal reveals an aspect of eulogising the prelate, and his praise is expressed not only through his faithful likeness depicted on the obverse. Trzebicki used the ‘Swan’ coat of arms, and the swan was widely interpreted as a symbol of chastity. The motto ‘Candore’ on the reverse refers to not only the whiteness of the swan but also to the principles to which the bishop adhered, both in his private life and in carrying out his public duties.
The medal under discussion has from the very beginning enjoyed a special appreciation of collectors, as attested by his detailed analysis included in a study of the medallic collection of King Frederick I in Berlin, by Lorenz Beger, published 1704. Beger has noted the titulature of the prelate, ‘Dei et Apostolicae Sedis gratia’ – which he considered incorrect (from a Protestant point of view). Additionally, he pointed out to the ambiguity of the swan as a symbol of chastity, as the bird has a black skin hidden under white plumage, which can be interpreted as duplicity, unfair intentions and hypocrisy.
Obituary notices of fellows deceased