"Rzecz o Skanderbegu"

SkanderbegThis is the first translation into Polish of the poem Skanderbeg of Grigor Stavrev Prličev. The translation was annotated with historical and literary notes. Rzecz o SkanderbeguJest to pierwszy przekład na język polski poematu Grigora Stavreva Prličeva Skanderbeg. Przekład został uzupełniony o przypisy wyjaśniające kontekst historyczny i literacki.

Bilingualism (Multilingualism) in the Balkans: Bulgarian and Macedonian Exemplification

Bilingualism (Multilingualism) in the Balkans: Bulgarian and Macedonian ExemplificationThe paper attempts to find a broader language and identity context for the output of Grigor Prličev (1830/31–1893), out of an obligation created by the first Polish translation of his poem Skanderbeg (1862, Σκενδέρμπεης), by Małgorzata Borowska (Colloquia Humanistica 10, 2021). Prličev’s dramatic language and identity choices had their roots in the multilingualism in the Balkans, and a complete change of civilisational and cultural orientation in Balkan cultures during the nineteenth century. The Bulgarian and Macedonian exemplification is preceded by a Serbian illustration with some references to the Greek.Problem bilingwizmu (wielojęzyczności) na Bałkanach. Egzemplifikacja bułgarska i macedońskaNiniejszy artykuł jest w istocie próbą znalezienia szerszego językowo-tożsamościowego kontekstu dla twórczości Grigora Prličeva (1830/31–1893), do czego zobowiązuje pierwszy polski przekład jego drugiego poematu Rzecz o Skanderbegu (1862, Σκενδέρμπεης), którego autorką jest Małgorzata Borowska („Colloquia Humanistica” 10, 2021). Dramatyczne wybory językowo-tożsamościowe Prličeva zakorzenione w wielojęzyczności Bałkanów w XIX wieku, były pochodną całkowitej zmiany orientacji cywilizacyjno-kulturowej w kulturach bałkańskich. Egzemplifikacja bułgarska i macedońska została poprzedzona ilustracją serbską z pewnymi odniesieniami do greckiego kontekstu.

Buddhism and Urbanism in Post-Soviet Buryatia

Buddhism and Urbanism in Post-Soviet BuryatiaWith the collapse of the Soviet Union the traditionally Buddhist regions of Russia, including the Republic of Buryatia, experienced the revival of religion. Along with the traditional Gelug school of Mahayana Buddhism existing on the territories around Lake Baikal for more than three hundred years, the globalized model of Buddhism started to spread quickly in Buryatia in the 1990s. Tibetan Buddhist teachers started to establish new Buddhist organizations in Buryatia and thus to transform the urban landscape of Ulan-Ude, the capital of the republic. The article traces how global and local Buddhist organizations become represented in the urban landscape of Ulan-Ude and considers the anti-urban position of Khambo Lama Damba Ayusheev. Зүблэлтэ үеын удаадахи Буряадай Буддизм ба хотожолтоЗүблэлтэ гүрэнэй задаран унаhаар Росси уласай уламжлалта буддын шажанта орон нютагууд, энээнэй дотор Буряад Улас, шажинаа дахин hэргээжэ эхилhэн түүхэтэй. Гурбан зуу гаран жэлэй туршада Байгал нуур оршомой нютаг дэбисхэр дээрэ оршон тогтожо байhан Махаяна буддизмын уламжлалта Гэлэгба hургуулиин гадна, 1990-ээд онhоо Буряад нютагуудта бурхан шажанай даяаршаhан загбар хурдан таража эхилбэ. Түбэдэй бурхан шажанай багшанар Буряад нютагуудта буддын шажанай шэнэ эмхинүүдые байгуулган, Буряад уласай Улаан-Үдэ нийслэлэй хото h уурин дүрсые хубилгажа эхилбэ. Энэ үгүүлэл дэлхэйн болон орон нютагай буддын шажанай эмхинүүдэй Улаан-Үдэ хотодо хэрхэн түлөөлэгдэжэ байhание харуулhан ба Хамбо лама Дамба Аюшеевын хотожохо ябадалые бууруушаhан hанамжыень абажа үзэнэ.Buddyzm a urbanistyka w poradzieckiej BuriacjiWraz z upadkiem Związku Radzieckiego w tradycyjnie buddyjskich regionach Rosji, w tym w Republice Buriacji, zaczyna się proces odrodzenia religijnego. Wraz z tradycyjną szkołą gelug buddyzmu mahajany, funkcjonującej na terytoriach wokół jeziora Bajkał od ponad trzystu lat, w Buriacji rozprzestrzenia się nowy zglobalizowany model buddyzmu. Tybetańscy nauczyciele buddyjscy w okresie poradzieckim zaczęli zakładać nowe organizacje buddyjskie i przekształcać w ten sposób miejski krajobraz stolicy republiki, Ułan-Ude. Autorzy artykułu stawiają pytanie, w jaki sposób globalne i lokalne organizacje buddyjskie są reprezentowane w miejskim krajobrazie Ułan-Ude, oraz rozważają antyurbanistyczne stanowisko Khambo Lamy Damby Ayusheeva.

Heritage and the Post-Socialist City: Social and Cultural Perspectives

Heritage and the Post-Socialist City: Social and Cultural PerspectivesThe paper is a presentation of the latest volume of Colloquia Humanistica. The leading subject of heritage in the post-socialist city is largely commented on with reference to three major questions: the interplay of city planning and identity issues; symbolic practices and semiotic shifts in urban space; social practices and the functioning of local social networks. Concluding remarks draw attention to the intersection of memory studies and politics, as well as the issue of (dis)continuity, which is crucial for the stability and security of societies on the one hand, and for efficient change on the other.Dědictví a postsocialistické město: sociologická a kulturní perspektivaPříspěvek je prezentací nejnovějšího čísla Colloquia Humanistica. Jeho hlavní téma dědictví v postsocialistických městech je z velké části komentováno s odkazem na tři hlavní otázky týkající se podoby: vztahu mezi městským plánováním a otázkami identity; symbolických praktik a sémiotických posunů v městském prostoru; a sociálních praktik a fungování místních sociálních sítí. Závěrečné poznámky poukazují na průnik studia paměti a politiky, stejně jako na otázku (dis)kontinuity, klíčové na jedné straně pro stabilitu a bezpečnost společnosti, a na straně druhé pro její efektivní změnu.Dziedzictwo i miasto postsocjalistyczne w perspektywie socjologicznej i kulturowejArtykuł jest prezentacją najnowszego numeru „Colloquia Humanistica”. Główny temat dziedzictwa w miastach postsocjalistycznych został przedstawiony w odniesieniu do trzech zasadniczych pól tematycznych: relacji między planowaniem miejskim a kwestiami tożsamościowymi, praktyk symbolicznych i zachowań semiotycznych w przestrzeni miejskiej oraz praktyk w kontekście tworzenia się lokalnych sieci społecznych. Wnioski wskazują na wpływ pamięci oraz polityki, jak też kwestii (nie) ciągłości, na stabilność i bezpieczeństwo wspólnot miejskich z jednej strony, jak też na ich skuteczne przemiany z drugiej.

Book Review: Milan Scholz, České a polské hledání identity. Myšlení Tomáše Garrigua Masaryka a Romana Dmowského v komparativní perspektivě

Book Review: Milan Scholz, České a polské hledání identity. Myšlení Tomáše Garrigua Masaryka a Romana Dmowského v komparativní perspektivěThe paper is a presentation of the latest book by Milan Scholz. The author focuses on the relationship between the thought of Masaryk and that of Dmowski in the context of their activity and respective Czech and Polish debates on national identity. Recenze knihy: Milan Scholz, České a polské hledání identity. Myšlení Tomáše Garrigua Masaryka a Romana Dmowského v komparativní perspektivěPříspěvek je prezentací nejnovější knihy Milana Scholze. Autor se zaměřuje na vztah mezi myšlením Masaryka a Dmowského v kontextu jejich činnosti, respektive českých a polských debat o národní identitě. Recenzja książki: Milan Scholz, České a polské hledání identity. Myšlení Tomáše Garrigua Masaryka a Romana Dmowského v komparativní perspektivěArtykuł jest prezentacją najnowszej książki Milana Scholza. Autor skupia się na relacji między myślą Tomaša G. Masaryka i Romana Dmowskiego w kontekście ich działalności, przede wszystkim polskiej i czeskiej debaty o tożsamości narodowej.

Book Review: Nadège Ragaru, “Et les Juifs bulgares furent sauvés”: Une histoire des saviors sur la Shoah en Bulgarie

Book Review: Nadège Ragaru, “Et les Juifs bulgares furent sauvés”: Une histoire des saviors sur la Shoah en BulgarieThis presentation reviews a recent book by the French historian and political scientist Nadège Ragaru, analyzing how Bulgarian society has been dealing with the fate of the Bulgarian Jews during World War II. Pressurized by its Nazi German ally to send 20,000 Bulgarian Jews to extermination camps then located in the General Government, a part of the former Republic of Poland, the Bulgarian wartime government participated in the deportation of 11,343 Jews from the territories under Bulgarian administration in Greek Thrace and Yugoslav Macedonia, while withholding, after protests by some politicians and intellectuals, the Church and a part of the Bulgarian population, from completing the number of 20,000 by sending another 8,000 Jews from Bulgaria proper. In three consecutive chapters, Ragaru discusses how the People’s Courts dealt with the persecutors of the Jews, analyzes the ideological sensibilities raised by a film (a Bulgarian-DDR coproduction) about the deportation, and examines the use of three original short documentary shootings of the events. In the two final chapters, Ragaru deals with the relative pluralism of opinions that has been the case since the fall of the communist regime and the internationalization of the topic, especially as the tense relations with North Macedonia are concerned. Ragaru’s general conclusion is that in spite of the increased preparedness to admit Bulgaria’s involvement, the salvation continues to be overstated, while the complicity is smuggled away.Boek recensie: Nadège Ragaru, “Et les Juifs bulgares furent sauvés”: Une histoire des saviors sur la Shoah en BulgarieDit recente boek van de Franse historica en politieke wetenschapster Nadège Ragaru analiseert de manier waarop de Bulgaarse samenleving is omgegaan met het lot van de Bulgaarse Joden gedurende de Tweede Wereldoorlog. Onder druk van haar Nazi-Duitse bondgenoot om 20.000 Bulgaarse Joden naar uitroeiingskampen toen gesitueerd in het Generaal-Gouvernement, een deel van de voormalige Republiek Polen te sturen nam de Bulgaarse regering deel aan de deportatie van 11.343 Joden uit de territoria in Grieks Thracië en Joegoslavisch Macedonië onder Bulgaars bestuur, maar zag, na protesten van enkele politici en intellectuelen, de kerk en een deel van de Bulgaarse bevolking, af van de uitlevering van het resterende aantal van 8.000 Joden uit Bulgarije zelf. In drie opeenvolgende hoofdstukken, Ragaru beschrijft hoe de Volksrechtbanken omgingen met de vervolgers van de Joden, welke ideologische gevoeligheden werden opgeroepen door een film (een Bulgaars-Oost-Duitse coproductie) over de deportatie, en het gebruik dat gemaakt werd van drie originele korte documentaire filmfragmenten over de gebeurtenissen. In de laatste twee hoofdstukken behandelt Ragaru de relatieve verscheidenheid aan opinie na de val van het communistische regime en de internationalizering van het onderwerp, in het bijzonder in verband met de relaties met de Republiek van Noord-Macedonië. Haar algemene conclusie luidt dat, ondanks te toenemende bereidheid om de betrokkenheid van Bulgarije te erkennen, de redding toch overbelicht blijft, terwijl de medeplichtigheid wordt weggemoffeld.Recenzja książki: Nadège Ragaru, “Et les Juifs bulgares furent sauvés”: Une histoire des saviors sur la Shoah en BulgarieNadège Ragaru, francuska historyczka i politolożka, w swej najnowszej książce analizuje, w jaki sposób społeczeństwo bułgarskie traktowało bułgarskich Żydów w czasie II wojny światowej. Rząd Bułgarii, ulegając naciskom swego sojusznika, nazistowskich Niemiec, w sprawie wysłania dwudziestu tysięcy bułgarskich Żydów do obozów Zagłady w Generalnym Gubernatorstwie, wcześniej Rzeczpospolitej Polskiej, deportował 11 343 Żydów z terytoriów greckiej Tracji i jugosłowiańskiej Macedonii, znajdujących się wówczas pod rządami władz Bułgarii. Jednak po protestach nielicznych polityków, intelektualistów i Cerkwi oraz części bułgarskiej ludności władze Bułgarii ostatecznie odstąpiły od procederu wydalenia z kraju pozostałych 8 000 Żydów. W trzech kolejnych rozdziałach Ragaru opisuje, jak Trybunały Ludowe traktowały prześladowców Żydów, jaką podatność na ideologię wśród społeczeństwa bułgarskiego ukazała filmowa koprodukcja bułgarsko- -enerdowska o deportacjach, a także wyjaśnia, do czego posłużyły trzy krótkie oryginalne fragmenty filmów dokumentalnych ukazujące tamte wydarzenia. W ostatnich dwóch rozdziałach Ragaru przedstawia różnorodność opinii po upadku reżimu komunistycznego oraz internacjonalizację tematu, w szczególności kwestię stosunków z Republiką Północnej Macedonii. Autorka wysnuwa ogólny wniosek, że mimo przejawiającej się skłonności Bułgarii do uznania swego zaangażowania [w Zagładę], kwestia ocalenia Żydów [przez społeczeństwo bułgarskie] jest nadal bardziej eksponowana, a współsprawstwo jest wciąż zamiatane pod dywan.

Studying the Post-Socialist City in Yugoslavia: An Examination of Multi-Disciplinary Methodologies and Theoretical Approaches

Studying the Post-Socialist City in Yugoslavia: An Examination of Multi-Disciplinary Methodologies and Theoretical ApproachesSince the end of the state-socialist era in the early 1990s – and effectively, since the end of the Yugoslav federation and the subsequent wars that had engulfed the Western Balkans for almost a decade – the study of the twentieth-century South-Eastern Europe has intensified. The scholarship on the region’s twentieth-century architecture has been prolific since the early years of the new millennium, and the new generation of urban and architectural scholars has further amplified this trend. However, an inquiry into the post-socialist city in Western Balkans has been relegated largely to the secondary position to the study of the Yugoslav modernist architecture and its role within the socio-political mechanisms of the Cold War era. In this discourse, the study of the post-socialist urban space remains lacking in architectural and urban history – it is mainly conducted within the methodological and theoretical frameworks of sociology, socio-cultural anthropology, and urban geography.To bridge this scholarly gap and identify possible new trajectories of inquiry, I probe into the different scholarship dealing with the post-socialist city and the urban, ideological, and social remnants of the state-socialist era in former Yugoslavia. I argue that the study of the multi-disciplinary nature of the scholarship examining the state-socialist and post-socialist city serves as a vital step in the more comprehensive understanding of the (post-)Yugoslav architectural space, its particulars, and idiosyncrasies. Methodologically, I identify and outline the different disciplinary strands in the study of the post-socialist space in general, and post-Yugoslav space in particular, followed by an analysis of the established discourses and their points of interference and overlap. By investigating qualitative methodologies and different theoretical approaches in the study of the Central-East European and Yugoslav post-socialist city, I explore the post-socialist urban space in former Yugoslavia in a wide-ranging manner, ultimately identifying conduits for future research.Istraživanje postsocijalističkog urbanog prostora u bivšoj Jugoslaviji: analiza multidiciplinarnih metodologija i teoretskih pristupaOd svršetka perioda komunizma u Evropi u ranim devedesetima—i tehnički, od raspada Jugoslavije i rata koji je obilježio posljednju deceniju dvadesetog stoljeća na Balkanu—stručni istraživački rad na temu jugoistočne Evrope se samo intenzivirao. Tematski akademski projekti posvećeni arhitekturi dvadesetog stoljeća su prisutni u nauci još od začetka novog milenija, a nova generacija istoričara arhitekture i urbanizma dodatno naglašava i širi već postojeće teme. Ipak, studij postsocijalističkog arhitektonskog perioda u gradovima zapadnog Balkana zauzima pak sekundarni položaj u odnosu na istraživačke djelatnosti posvećene arhitekturi modernizma u Jugoslaviji te ulozi arhitekture u sociopolitičkim preturbacijama perioda hladnog rata. U okviru diskursa istorije arhitekture i urbanizma, studij postsocijalističkog urbanog prostora je tek minimalno zastupljen—stručno-istraživački projekti na temu se prvenstveno vrše u oblasti sociologije, sociokulturne antropologije i urbane geografije.Cilj stručnog rada „Studying the Post-Socialist City in Yugoslavia“ je analiza postojeće literature na temu postsocijalističke arhitekture te studij urbane, ideološke i sociološke baštine socijalističke Jugoslavije; drugi cilj rada je identifikacija mogućih pravaca daljeg istraživanja na temu. Tvrdim da studija multidisciplinarnih istraživačkih radova na temu socijalističke i postsocijalističke arhitekture služi kao krucijalan korak u razumijevanju jugoslovenskog i post-jugoslovenskog urbanog prostora kao i njegovih idiosinkratičnih karakteristika. Metodološki, „Studying the Post-Socialist City in Yugoslavia“ prvenstveno identificira pristupe temi različitih disciplinarnih oblasti i njihovih tačaka preklapanja te vrši analizu postojećeg diskursa. Dalje, kroz studije različitih metodoloških i teoretskih pristupa u već postojećem istraživačkom diskursu na temu postsocijalističke arhitekture gradova središnje Evrope, „Studying the Post-Socialist City in Yugoslavia“ predlaže i definira moguće pravce u daljim studijama postsocijalističke arhitekture i urbanizma u zemljama bivše Jugoslavije.Badanie przestrzeni miasta postsocjalistycznego na obszarze byłej Jugosławii: analiza wielodyscyplinowych metodologii i perspektyw teoretycznychOd upadku ładu komunistycznego w Europie na początku lat 90. XX wieku, czemu towarzyszył rozpad Jugosławii i wojna, która naznaczyła ostatnią dekadę minionego stulecia na Bałkanach, intensywnie rozwijają się badania naukowe poświęcone Europie Południowo-Wschodniej. Od początku nowego tysiąclecia pojawiają się projekty akademickie dotyczące dwudziestowiecznej architektury, zaś nowe pokolenie historyków architektury i urbanistyki z rosnącym zainteresowaniem rozwija poruszaną dotąd tematykę. Jednakże badania nad architekturą okresu postsocjalistycznego w miastach zachodnich Bałkanów odgrywają drugorzędną rolę w porównaniu z aktywnością naukową poświęconą architekturze modernizmu w Jugosławii, jak też miejscu architektury w przemianach społeczno-politycznych podczas zimnej wojny. Badania przestrzeni miejskiej w okresie postsocjalistycznym zajmują marginalne miejsce w dyskursie historii architektury i urbanistyki, zaś projekty naukowe o tej tematyce rozwijają się głównie w perspektywie socjologii, antropologii społecznej i geografii miasta.Celem artykułu jest analiza dotychczasowej literatury dotyczącej architektury postsocjalistycznej oraz miejskiego, ideologicznego i socjologicznego dziedzictwa socjalistycznej Jugosławii; przedstawione przeze mnie prace starają się również określić możliwe kierunki dalszych studiów nad tą problematyką. Uważam, że analiza wielodyscyplinowych badań naukowych dotyczących architektury socjalizmu i okresu post-socjalistycznego może być kluczowym krokiem w procesie odkrywania znaczeń jugosłowiańskiej i postjugosłowiańskiej przestrzeni miejskiej, jak też w próbach scharakteryzowania jej specyfiki. Pod względem metodologicznym artykuł rekonstruuje sposoby badania typowe dla poszczególnych dyscyplin oraz ich punkty wspólne, jak też dokonuje analizy istniejącego już dyskursu naukowego. Ponadto dzięki badaniu różnorodnych perspektyw metodologicznych i teoretycznych w studiach na temat miast Europy Środkowej w artykule zaproponowano możliwe kierunki dalszych prac badawczych nad architekturą i urbanistyką okresu postsocjalistycznego w krajach byłej Jugosławii.

Symbolic and Ritual Practices in the Post-Soviet Urban World: Symbolic Space and Festivity in the Cities of Eastern and Southern Ukraine, 1990s–2010s

Symbolic and Ritual Practices in the Post-Soviet Urban World: Symbolic Space and Festivity in the Cities of Eastern and Southern Ukraine, 1990s–2010sThe article examines symbolic and ritual practices in five cities of southern and eastern Ukraine – Dnipro, Donetsk, Zaporizhzhia, Odesa, and Kharkiv – during the 1990s to 2010s. The author considers the ways in which urban symbolic and ritual practices (primarily expressed in such symbolic forms as municipal ceremonies and festivals) are connected with the cultural and symbolic space of cities. First and foremost, these practices represent a kind of “symbolic mediators” of urban cultural memory and participate in the preservation, broadcasting, and actualization of the cultural semantics of the city. During the 1990s to 2010s, urban symbolic and ritual practices in Ukraine were characterized by efforts to leave behind the most objectionable manifestations of the Soviet culture of festivity and create a fundamentally new festive canon. To an extent, these developments were part of the so-called “decolonization of historical memory,” initiated by the central government and urban communities. Undoubtedly, they were facilitated by the ongoing socio-political transformations, particularly those connected with the Orange Revolution (2004) and Euromaidan Revolution (2013–2014), the Russian aggression against Ukraine, etc. At the same time, the transformation of the Soviet complex of symbolic and ritual practices progressed only slowly; the change of political regime did not lead to a large-scale “ceremonial revolution.” Modern Ukrainian festive culture involves a combination, often quite eclectic, of at least several elements: a “new” style of festivity, generally based on borrowed “Western” cultural patterns; “traditional” forms, stressing national aspects and attempting to revive pre-Soviet cultural models; and “Soviet” forms, which preserve the Soviet festive canon, often adapted and rethought within the framework of the new urban tradition. Overall, the process of constructing a new model of urban festivity in Ukraine is far from complete; this emerging cultural complex remains fluid and capable of “turning” towards the festive traditions of different historical periods. Символічні та ритуальні практики в пострадянському міському середовищі: символічний простір і святкування в містах Східної та Південної України протягом 1990–2010-х рр.Стаття присвячена дослідженню символічних і ритуальних практик п’яти міст Південної та Східної України – Дніпра, Донецька, Запоріжжя, Одеси та Харкова – протягом 1990–2010-х рр. Відзначається, що міські символічні та ритуальні практики (передовсім, виражені у таких символічних формах, як міські урочисті церемонії та свята) особливим чином пов’язані з культурно-символічним простором міста. Насамперед, вони являють собою своєрідні «символічні медіатори» культурної пам’яті міста та беруть участь у зберіганні, трансляції та актуалізації культурних смислів міста. Протягом 1990–2010-х рр. для міських символічних і ритуальних практик в Україні були характерними спроби позбутися найбільш одіозних проявів радянської святкової культури та створити принципово новий святковий канон. Частково ці процеси відбувалися в межах так званої «деколонізації історичної пам’яті», ініціаторами якої була центральна влада та міські спільноти. Безперечно, сприяли цьому суспільно-політичні трансформації, зокрема, пов’язані з Помаранчевою революцією (2004 р.) та Єврореволюцією (2013–2014 рр.), російською збройною агресією проти України тощо. Водночас, процеси трансформації радянських символічних і ритуальних практик були помірними: зміна політичного режиму не призвела до масштабної «церемоніальної революції». Сучасна українська святкова культура передбачає поєднання, часто доволі еклектичне, щонайменше кількох складових: «нової» святкової традиції, що загалом базується на запозичених «західних» культурних зразках; «традиційної», що містить національні акценти та являє собою спробу відродження дорадянських культурних зразків; «радянської», що зберігає радянський святковий канон, часто він адаптований та переосмислений у нових міських традиціях. Загалом, маємо підстави казати про незавершеність процесу конструювання нової міської святкової культури в Україні, що характеризується невизначеністю та можливостями «повороту» до святкових традицій різних історичних епох.Praktyki symboliczne i rytualne w postsowieckim środowisku miejskim: przestrzeń symboliczna i obchody świąt w miastach wschodniej i południowej Ukrainy w latach 90. i na początku XXI w.Artykuł jest poświęcony badaniu praktyk symbolicznych i rytualnych w pięciu miastach południowej i wschodniej Ukrainy: Dnieprze, Doniecku, Zaporożu, Odessie i Charkowie, w latach 1990-2010. Symboliczne oraz rytualne praktyki miejskie (wyrażone przede wszystkim przy użyciu takich form symbolicznych jak miejskie święta, uroczystości) są szczególnie związane z kulturową i symboliczną przestrzenią miasta. Są one przede wszystkim swego rodzaju „symbolicznymi mediatorami” kulturowej pamięci miasta i uczestniczą w utrwalaniu, transmitowaniu i aktualizowaniu jego kulturowych znaczeń. W latach 90. i dwóch pierwszych dekadach XXI w. miejskie praktyki symboliczne i rytualne w Ukrainiecharakteryzowały się próbami pozbycia się najbardziej odrażających przejawów sowieckiej kultury świętowania oraz stworzenia zupełnie nowego kanonu świąt. Po części procesy te odbywały się w ramach tzw. dekolonizacji pamięci historycznej, inicjowanej przez władze centralne i społeczności miejskie. Niewątpliwie ułatwiły to przemiany społeczno-polityczne, w szczególności związane z pomarańczową rewolucją (2004) oraz Euromajdanem (2013-2014), rosyjską agresją zbrojną na Ukrainę itp. Jednocześnie procesy transformacji sowieckich praktyk symbolicznych i rytualnych były umiarkowane: zmiana ustroju politycznego nie doprowadziła do „rewolucji ceremonialnej” na dużą skalę. Współczesna ukraińska kultura świąteczna łączy, często dość eklektycznie, przynajmniej kilka elementów: „nową” tradycję świąteczną, która na ogół opiera się na zapożyczonych „zachodnich” wzorcach kulturowych; element „tradycyjny”, zawierający akcenty narodowe i będący próbą ożywienia przedsowieckich wzorców kulturowych; „sowiecki”, który zachowuje sowiecki kanon świąteczny, jest często adaptowany do nowych tradycji miejskich. Ogólnie rzecz biorąc, można zauważyć, że proces budowy nowej miejskiej kultury świętowania w Ukrainie nie jest ukończony i charakteryzuje się niepewnością i możliwością „zwrócenia się” do tradycji świątecznych różnych epok historycznych.

Multiple Voices of the Past: (Hi)stories and Memories from the Ethnically Mixed Neighbourhoods in Pristina

Multiple Voices of the Past: (Hi)stories and Memories from the Ethnically Mixed Neighbourhoods in PristinaUsing the Bakhtinian term heteroglossia developed by Andrea L. Smith, this article analyses the multiple and sometimes internally contradictory narratives, memories and stereotypes articulated in everyday talk about the common past in Pristina that could be heard nowadays in post-war Kosovo (mostly among Kosovo Albanians) and among the people who used to live in Kosovo prior to 1999 (mostly Kosovo Serbs) and then left the country for Serbia (Belgrade, Niš, etc.) or went abroad. The study explores the existing memories, images and stereotypes shared among the current and former citizens of Pristina (Kosovo) – both Albanians and Serbs – about each other and their city. It relies on the basic tools of cultural memory studies and applies them to the analysis of existing local narratives in the present-day Albanian and Serbian communities that used to be parts of one and the same city of Pristina. The article offers a discussion of the opposition between urban and rural models of mindset in changing Pristina and its importance in understanding some of the factors of ethnic conflict in Kosovo. The basic social unit selected for analysis is ethnically mixed neighbourhood and its memory due to the fact that this social and spatial entity functioned as the primary condition and source of interaction, mutual familiarity and cooperation both during peace and war. The empirical data for the study were collected in 2010–2020 during short visits to Pristina (Kosovo) and Niš (Serbia).Множественные голоса прошлого: история и память в этнически смешанных районах ПриштиныАннотация: Используя термин гетероглоссия, предложенный М. Бахтиным и разработанный А. Смитом, в данной статье я про- анализирую многочисленные и иногда внутренне противоречивые нарративы, воспоминания и стереотипы, сформулированные в повседневных разговорах об общем прошлом в Приштине, которые сегодня можно услышать в послевоенном Косово (в среде косовских албанцев) и среди людей, живших в Косово до 1999 г. (в основном косовские сербы), а затем уехавших из страны в Сербию (Белград, Ниш и т. д.) или за границу. Моя статья направлена на изучение существующих воспоминаний, образов и стереотипов, разделяемых нынешними и бывшими гражданами Приштины – как албанцами, так и сербами – по отношению друг к другу и своему городу. В работе используются основные инструменты исследования культурной памяти, в их применении к анализу существующих местных нарративов в современных албанских и сербских общинах, которые когда-то были частью одного и того же города Приштина. В своей статье я буду обсуждать противостояние между городской и сельской моделями мышления в изменении Приштины и его важность для понимания некоторых предпосылок этнического конфликта в Косово. В качестве базовой социальной единицы для своего анализа я выбрал этнически смешанный район и его память в связи с тем, что эта социальная и пространственная сущность функционировала как основное условие и источник взаимодействия, взаимного знакомства и сотрудничества как в периоды мира, так и во время войны. Эмпирические данные были собраны в 2010-2020 годах во время моих коротких визитов в Приштину и Ниш.Różnorodne głosy przeszłości: historia i pamięć w zróżnicowanych etnicznie dzielnicach PrisztinyOdwołując się do terminu polifoniczności, zaproponowanego przez Michaiła Bachtina i opracowanego przez Anthony’ego Smitha, w niniej­szym artykule przeanalizuję liczne i czasem wewnętrznie sprzeczne narra­cje, wspomnienia i stereotypy, sformułowane w codziennych rozmowach o wspólnej przeszłości w Prisztinie, które dziś można usłyszeć w powo­jennym Kosowie (w środowisku kosowskich Albańczyków) oraz pośród ludzi mieszkających w Kosowie do 1999 roku (przede wszystkim wśród kosowskich Serbów), którzy wyjechali do Serbii (Belgrad, Nisz itd.) lub za granicę. Mój artykuł ma na celu zbadanie wspomnień, obrazów i ste­reotypów, podzielanych przez obecnych i byłych obywateli Prisztiny, za­równo Albańczyków jak i Serbów, w stosunku do siebie nawzajem oraz do samego miasta. W pracy nad analizą lokalnych narracji we współczesnych wspólnotach albańskich i serbskich, które kiedyś były częścią tego samego miasta – Prisztiny, wykorzystuję podstawowe instrumenty badawcze dla dziedziny pamięci kulturowej. W artykule będę omawiać sprzeczność mię­dzy miejskim a wiejskim modelem myślenia na temat przemian Prisztiny, akcentując jego istotną rolę w rozumieniu niektórych przesłanek konflik­tu etnicznego w Kosowie. Jako podstawową jednostkę społeczną dla mo­jej analizy przyjąłem etnicznie różnorodną dzielnicę wraz z jej pamięcią, ze względu na to, że ta społeczna i przestrzenna jednostka funkcjonowała jako podstawowe źródło wzajemnych wpływów, znajomości i współpracy, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny. Dane empiryczne zostały zebrane w latach 2010-2020 w czasie moich krótkich wizyt w Prisztinie i Niszu.

Introductory Comments

Introductory CommentsThe 10th, jubilee issue of Colloquia Humanistica (2021) contains a thematic section: Heritage and the Post-Socialist City: Cultural and Social Perspectives. Alongside this section devoted to cities and towns of Central and Eastern Europe, in the issue’s Materials section we publish the first Polish poetic translation, authored by Małgorzata Borowska, of the second poem by Grigor Prličev (1830/31–1893), Skanderbeg (1862, Σκενδέρμπεης). The translation is accompanied by two papers/commentaries in English, for a wider audience prepared by Małgorzata Borowska and Jolanta Sujecka. The Discussions, Presentations, Book Reviews, section features three reviews, including a presentation of the monograph “Et les Juifs bulgares furent sauvés”: Une histoire des saviors sur la Shoah en Bulgarie by Nadège Ragaru.Uwagi wstępneDziesiąty, jubileuszowy numer „Colloquia Humanistica” (2021) zawiera blok tematyczny zatytułowany: Heritage and the Post-Socialist City: Social and Cultural Perspectives. Obok poświęconego miastom i miasteczkom Europy Środkowej i Wschodniej bloku tematycznego, w dziale Materials publikujemy pierwszy polski poetycki przekład drugiego poematu Grigora Prličeva (1830/31–1893), Rzecz o Skanderbegu (1862, Σκενδέρμπεης), autorstwa Małgorzaty Borowskiej. Przekładowi towarzyszą dwa artykuły/komentarze w języku angielskim, dla szerszej publiczności, których autorkami są Małgorzata Borowska i Jolanta Sujecka. W dziale Discussions, Presentations, Book reviews, publikujemy trzy recenzje, wśród nich znajduje się prezentacja monografii francuskiej badaczki Zagłady Nadège Ragaru, “Et les Juifs bulgares furent sauvés”: Une histoire des saviors sur la Shoah en Bulgarie.