Najstarsi mieszkańcy współczesnej wsi a globalne zmiany społeczno-kulturowe (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka). Studium socjolingwistyczne

The Oldest Inhabitants of a Contemporary Village and Global Social and Cultural Changes (by the Example of Wręczyca Wielka Municipality): A Sociolinguistic StudyThe main purpose of this article is to show the influence of globalization-related social and cultural changes on the language and linguistic perception of the world presented by the oldest inhabitants of a contemporary village. The research material contains the informal utterances of respondents aged 65+, which were collected during geographical research from 2011 to 2020 in the area of Wręczyca Wielka municipality near Klobuck in the north of Silesia Province. The first part of the article is a short description of the traditional rural community. Next, the author describes the changes which have been seen in Polish villages since 1945. In the second part, on the basis of the respondents’ utterances, the author shows the influence of the aforementioned changes on the language and linguistic perception of the world of the oldest inhabitants of Wręczyca Wielka municipality. Najstarsi mieszkańcy współczesnej wsi a globalne zmiany społeczno-kulturowe (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka). Studium socjolingwistyczneGłównym celem artykułu jest próba ukazania wpływu globalnych zmian społeczno-kulturowych na język i językowe postrzeganie świata przez najstarszych mieszkańców współczesnej wsi. Materiał badawczy stanowią nieoficjalne wypowiedzi informatorów powyżej sześćdziesiątego piątego roku życia, zgromadzone podczas badań terenowych w latach 2011–2020 w gminie Wręczyca Wielka na północy województwa śląskiego w powiecie kłobuckim. W pierwszej części artykułu scharakteryzowano pokrótce tradycyjną społeczność wiejską. Przybliżono także szeroko pojęte przemiany, które dokonały się na polskich wsiach po roku 1945. W drugiej części – na podstawie wypowiedzi informatorów – omówiono wpływ wspomnianych przemian na język i językowe postrzeganie świata przez najstarszych mieszkańców gminy Wręczyca Wielka.

Jazyková krajina Banskej Bystrice (Kontinuita textov a križovatka etník)

Language Landscape of Banská Bystric (Continuity of Texts and Intersection of Ethnic Groups)The language landscape of Banská Bystrica is made up of visible language, which means written language in the form of contextually fixed words, sentences and complex sentences of a commercial and non-commercial nature. Non-commercial language fulfills a communicative function in terms of presenting basic orientation information in and around Banská Bystrica town, and about the town’s activities, the church and cemetery buildings, and monuments. Commercial language has a business function because it becomes part of the process of business transactions: first in the form of advertising texts offering commercial products; later in the form of information concerning goods offered directly by business facilities. The language landscape of Banská Bystrica is a collection of texts in Slovak, German and Hungarian and is a manifestation of the ethnolinguistic activities of Slovaks, Germans and Hungarians. Some texts in English, German, Latin, Russian and Romanian are evidence of the vitality of these languages in presenting facts about the present day and the history of this town. Krajobraz językowy Bańskiej Bystrzycy (kontinuum tekstów a krzyżowanie się grup etnicznych)Na krajobraz językowy Bańskiej Bystrzycy składają się teksty o charakterze komercyjnym i niekomercyjnym, dostępne w wersji wizualnej, powstałe w języku pisanym, w formie kontekstowo uwarunkowanych słów, zdań prostych i zdań złożonych. Język o charakterze niekomercyjnym pełni funkcję komunikacyjną w zakresie przekazywania podstawowych informacji orientacyjnych w mieście Bańska Bystrzyca i w jego okolicach, a także informacji o działalności związanej z miastem, o budynkach kościelnych i cmentarnych oraz o zabytkach. Język o charakterze komercyjnym pełni funkcję biznesową, ponieważ staje się częścią procesu obrotu gospodarczego: najpierw w postaci tekstów reklamowych oferujących produkty handlowe, później w formie informacji o produktach oferowanych bezpośrednio przez placówki handlowe i usługowe. Krajobraz językowy Bańskiej Bystrzycy tworzą teksty w językach słowackim, niemieckim i węgierskim, będące przejawem działalności etnolingwistycznej Słowaków, Niemców i Węgrów. Teksty w językach angielskim, niemieckim, rosyjskim, rumuńskim i po łacinie świadczą o istotnej roli tych języków w przedstawianiu faktów dotyczących współczesności i historii tego miasta.

Polskie miasta i wsie XXI wieku. Zacieranie się granic, języków i kultur

Polish Cities and Villages in the 21st Century: Blurring of the Borders, Languages and CulturesUp to the middle of the 20th century, big cities, as economic units and communities that were characterized by the very varied professional and social structure of their inhabitants, marked not only administrative borders but also clear linguistic and cultural borders for the traditional monolithic village. After the Second World War, due to various socio-economic processes which resulted in big cities absorbing the surrounding villages, the administrative borders also started to change. Migrations from villages to cities and improved education began the process of blurring cultural and linguistic borders in the 20th century. At the beginning of the 21st century, the phenomenon of linguistic-cultural unification was facilitated by the trend of inhabitants of big cities starting to move to suburban villages. However, the rapid intensification of this phenomenon was mainly influenced by the common availability of the internet. The English language and the American style of culture became the factors that unified the linguistic and cultural differences between Polish cities and villages. The first quarter of the 21st century marked the beginning of the process of blurring not only the cultural differences between the city and the village, but also the virtual borders between Polish culture and the foreign culture of the Western world. Polskie miasta i wsie XXI wieku. Zacieranie się granic, języków i kulturDo połowy XX wieku wielkie miasta jako organizmy gospodarcze i zbiorowości charakteryzujące się bardzo zróżnicowaną strukturą zawodową i społeczną ludności, oddzielały od monolitycznej, tradycyjnej wsi nie tylko granice administracyjne, lecz także wyraźne granice językowe i kulturowe. Po II wojnie światowej na skutek różnorodnych procesów społeczno-ekonomicznych, powodujących między innymi wchłanianie przez wielkie miasta okolicznych wsi, zmianom zaczęły też ulegać granice administracyjne. Migracje ze wsi do miast i wzrost poziomu wykształcenia ludności napływowej rozpoczęły w drugiej połowie XX wieku proces zacierania się również granic kulturowych i językowych. Na początku XXI wieku zjawisko unifikacji językowo-kulturowej znacznie przyspieszyła moda na osiedlanie się w podmiejskich wsiach mieszkańców dużych miast. Gwałtowne nasilenie się omawianego procesu nastąpiło jednak przede wszystkim na skutek powszechnej dostępności Internetu. Język angielski i kultura w stylu amerykańskim stały się czynnikami unifikującymi zróżnicowania językowe i kulturowe polskich miast i wsi. W pierwszej ćwierci XXI wieku rozpoczął się więc proces zacierania się granic językowo-kulturowych pomiędzy miastem a wsią, a także wirtualnych granic pomiędzy rodzimą kulturą polską a obcą kulturą świata zachodniego.

Społeczeństwo XXI wieku – zacieranie się granic, języków i kultur / The Society of the 21st Century – the Blurring of Borders, Languages and Cultures

Artykuł wstępny do tomu / Editorial of the volume

Лінгвальні та позалінгвальні аспекти функціонування суржику в Україні

Lingual and Extralingual Aspects of Surzhyk Functioning in UkraineSurzhyk is a mixed type of speech that is typical within modern Ukraine, where we can observe the coexistence of two major language codes, namely Ukrainian and Russian. These are represented by both literary variants and numerous subcodes, primarily Ukrainian dialects (including transitional dialects, with features related to Russian and Belarusian dialectal areas) and Russian colloquial speech with elements of slang. Some language scholars rank Surzhyk as a separate language subcode – as a peculiar type of pidgin – and try to study its structure (lexical composition, grammatical structure) and areal distribution of elements accordingly. At present, in addition to “classical” Surzhyk, a new type of mixed speech has also arisen on the Russian phonetic-grammatical basis with the involvement of a large number of Ukrainian lexemes (original or borrowed by the Ukrainian language), mainly terms, taken from different fields. This new type of mixed speech is Russian-Ukrainian Surzhyk.The report analyzes several samples of mixed speech. On the basis of this analysis, criteria for the qualification of a text are proposed either as an example of Surzhyk, or simply as speech with signs of interference. Such criteria include lingual (Ukrainian or Russian phonetic basis, levels of interference, number of foreign language implementations, variations within the text), social (language is higher in status at the moment of the occurrence of the phenomenon; the scope of the functioning of the idiom itself), territorial (depending on the speaker’s place of inhabitance – urban or rural) and personal (native/first language of the speaker, level of education, knowledge of the literary language). It was concluded that the new mixed speech differs from Surzhyk in terms of the number of used units of another language, linguistic levels of manifestation, scope of distribution, conditions of occurrence and personal characteristics of speakers, among which the level of education and possession of standard subcodes are of leading importance. It is a tran­sitional phenomenon in the process of the formation of Ukrainian as a state language. Językowe i pozajęzykowe aspekty funkcjonowania surżyka w UkrainieSurżyk to mieszany typ mowy, typowy dla współczesnej Ukrainy, gdzie obserwujemy współistnienie dwóch języków, ukraińskiego i rosyjskiego. Języki te są reprezentowane zarówno przez ich warianty literackie, jak i liczne subkody, przede wszystkim przez dialekty ukraińskie (w tym również dialekty przejściowe do rosyjskiego i białoruskiego obszaru dialektalnego) oraz przez potoczną odmianę języka rosyjskiego z elementami slangu. Niektórzy językoznawcy uważają surżyk za odrębny subkod językowy – swoisty rodzaj pidginu – i podejmują próby analizy jego struktury (leksykonu, gramatyki) i uwarunkowań z zakresu geografii językowej. Obecnie obok „klasycznego” surżyka pojawił się nowy typ mowy mieszanej, oparty na bazie fonetyczno-gramatycznej języka rosyjskiego, z udziałem dużej liczby leksemów ukraińskich (oryginalnych lub zapożyczonych do języka ukraińskiego), głównie terminów z zakresu wielu dziedzin. Ten nowy rodzaj mowy mieszanej to surżyk rosyjsko-ukraiński.W niniejszym tekście poddano analizie próbki tego typu mowy mieszanej. Na podstawie analizy zaproponowano kryteria dwojakiej kwalifikacji tekstu, bądź jako przykładu surżyka, bądź po prostu jako przykładu mowy z cechami interferencji. Kryteria te mają charakter lingwistyczny (ukraińska lub rosyjska baza artykulacyjna, zakres interferencji, liczba jednostek zaadaptowanych z języków obcych, poziom wariancji tekstowej), socjologiczny (język o wyższym statusie w momencie wystąpienia danego zjawiska; zakres funkcjonowania idiomu), terytorialny (w zależności od miejsca zamieszkania mówiącego – miejski lub wiejski) i indywidualny (ojczysty/pierwszy język mówiącego, poziom wykształcenia, znajomość języka literackiego). Stwierdzono, że nowa mowa mieszana różni się od surżyka pod względem liczby używanych jednostek z innego języka, płaszczyzny językowej jego realizacji, zasięgu i warunków jego występowania, indywidualnych cech mówiących, wśród których poziom wykształcenia i znajomość subkodów standardowych mają pierwszorzędne znaczenie. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem przejściowym w procesie uzyskiwania przez język ukraiński statusu języka państwowego.

Percepcja i ocena filmowej polszczyzny kresowej (na przykładzie "Wołynia" w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego)

Perception and Evaluation of the Polish Kresy Dialect (Based on Wołyń, Directed by Wojciech Smarzowski)The subject of the article are the results of an analysis of the perception and evaluation of linguistic styling in the film Wołyń (Volhynia), directed by Wojciech Smarzowski (2016). The analysis of the reception of these linguistic choices is the last element of the research process, which is difficult to conduct without discussing elements such as the genesis of the film, its plot, the creators and the markers used in the styling process. Therefore, in this article I briefly present these elements. The research material comprises the spontaneous reactions of Filmweb website users to the film and the responses of 182 people who took part in my survey. The analysis leads to the conclusion that linguistic styling is rarely discussed by forum users. If the viewers pay attention to it, they subject it to broad (not always justified) criticism. Among the col­lected statements, however, there were also some that testify to the high linguistic awareness of the audience in the discussed area. The results of the survey led to the conclusion that the hero’s speech, stylized in the Polish Eastern Borderlands Dialect, is identified by almost everyone (91%) as evidence of Eastern Borderlands origin. Among the differential markers, viewers mainly indi­cate phonetic markers typical of the Polish Eastern Borderlands Dialect (e.g., pronunciations of the type dz’ec’i, ł coronal) or general dialect (e.g. labialization). Percepcja i ocena filmowej polszczyzny kresowej (na przykładzie Wołynia w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego) Przedmiot artykułu stanowią wyniki analizy percepcji i oceny zabiegów filmowej stylizacji językowej w filmie Wołyń w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego (2016). Analiza odbioru tych zabiegów jest ostatnim elementem procesu badawczego i trudno ją przepro­wadzić bez omówienia takich elementów jak: geneza filmu, jego fabuła, twórcy oraz omó­wienie wykładników wykorzystanych w procesie stylizacji. W związku z tym w artykule pokrótce przedstawiłam te elementy. Materiał badawczy stanowią spontaniczne wypowiedzi na temat języka bohaterów Wołynia wyekscerpowane z forum internetowego Filmweb oraz odpowiedzi 182 osób, które wzięły udział w przygotowanej przeze mnie ankiecie. Analiza prowadzi do wniosku, że zabiegi stylizacyjne są jednym z tematów najrzadziej poruszanych przez użytkowników forum. Jeśli już widzowie zwracają na nie uwagę, to poddają je szerokiej (nie zawsze uzasadnionej) krytyce. Wśród zebranych wypowiedzi znalazły się jednak także takie, które świadczą o wysokiej świadomości językowej widzów w omawianym zakresie. Wyniki badań ankietowych prowadzą do wniosku, że stylizowana na polszczyznę kre­sową wypowiedź bohatera jest niemal przez wszystkich (91%) identyfikowana jako dowód jego kresowego pochodzenia. Wśród wykładników dyferencyjnych widzowie wskazują przede wszystkim wykładniki fonetyczne typowe dla polszczyzny kresowej (np. wymowa typu dz’ec’i, ł przedniojęzykowe) lub ogólnogwarowe (np. labializacja).

Przełamywanie barier komunikacyjnych (na przykładzie wieloetnicznej i wielojęzycznej sytuacji społecznej Zaolzia)

Breaking Communication Barriers (on the Example of the Multiethnic and Multilingual Situation of the Society in the Zaolzie Region)The present paper describes the language situation in several parts of Cieszyn Silesia (the Zaolzie region) in the Czech Republic. The research is based on authentic language material from two music (art) schools in Český Těšín and Třinec. The Třinec school has the official status of a bilingual Czech-Polish educational institution. These two establishments share several common features: both students and teachers come from either majority Czech or minority ethnic Polish communities; Polish children study in both institutions, although a larger group of these "foreign" students attends the school in Český Těšín. The authors analyze not only the spoken language itself but also the competence and language awareness of the respondents. They have come to the conclusion that interactions between the users of two (different) languages can be successful regardless of the fact whether each participant uses their own native tongue or that of their interlocutor, although they speak this language only at a basic level. Przełamywanie barier komunikacyjnych (na przykładzie wieloetnicznej i wielojęzycznej sytuacji społecznej Zaolzia)W artykule została opisana sytuacja językowa w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego w Republice Czeskiej na podstawie autentycznego materiału językowego pochodzącego z dwóch szkół muzycznych (artystycznych) – jednej z Czeskiego Cieszyna, drugiej – z Trzyńca. Szkoła trzyniecka ma oficjalny status czesko-polskiej szkoły dwujęzycznej. Obie placówki łączy kilka cech wspólnych: zarówno uczniowie, jak i nauczyciele wywodzą się bądź z większościowego środowiska czeskiego, bądź należą do polskiej etnicznej wspólnoty mniejszościowej. W obu placówkach uczą się także dzieci z Polski, choć o wiele więcej takich „zagranicznych” uczniów uczęszcza do szkoły w Czeskim Cieszynie. Autorzy zajmują się nie tylko analizą samego języka mówionego, ale również kompetencją i świadomością językową badanych osób, dochodząc do wniosku, że interakcja między użytkownikami dwu (różnych) języków może przebiegać pomyślnie nawet wtedy, gdy każdy z nich używa własnego języka ojczystego (względnie gwary ojczystej) lub języka partnera komunikacji, chociaż język ten opanował tylko na poziomie podstawowym.

Pragmaštylistický profil a poverenia titulku v alternatívnej internetovej žurnalistike

The Pragma-Stylistic Profile and the Purpose of Headlines in Alternative Internet Journalism Regardless of the type of carrier, the headline – a signal device and a gateway to a jour­nalistic piece of communication – meets four corresponding criteria. The usual mission of the visually noticeable frame component is to attract the recipients’ attention, to encourage their readiness to respond to the actual piece of communication, to mediate leitmotifs, and to define an acceptable genre affiliation of a journalistic product. Current internet jour­nalism is characterized by significant colloquialization. This manifests itself by blurring the borders between oralness and writtenness (printedness) in communication, in the style and in the ambiguity of the stylistic procedure, as well as by hybrid structures that are con­stantly being generated. Along with the primary functions of communication – stimulating, informative and persuasive function – genre volatility allows the application of other pre-determinations and functions in internet journalism: instructional, expressive, appellative, aesthetic, referential (descriptive), contact and meta-language. These can also be noticed in the pragma-stylistic profile and purpose of headlines. In the paper, the aforementioned processes, trends and consequences are explored using a databank of headlines from alter­native internet journalism. Profil pragmastylistyczny i funkcje nagłówków w alternatywnym dziennikarstwie internetowym Niezależnie od rodzaju nośnika, nagłówek – zapowiedź i wstęp do dziennikarskiego przekazu – spełnia cztery odpowiadające sobie kryteria. Standardowym zadaniem widocznego wizualnie elementu ramy tekstowej jest przyciągnięcie uwagi odbiorców, zachęcenie ich do gotowości reakcji na dany fragment komunikacji, zapośredniczenie motywów przewodnich oraz określenie możliwej do zaakceptowania dla nich przynależności gatunkowej produktu dziennikarskiego. Współczesne dziennikarstwo internetowe cechuje się wysokim poziomem potoczności. Przejawia się to zacieraniem granic między charakterem oralnym a pisanym (drukowanym) komunikacji, stylem i niejednoznacznością środków stylistycznych, a także nieustannym generowaniem struktur hybrydycznych. Wraz z podstawowymi funkcjami komunikacji, stymulującej, informacyjnej i perswazyjnej – zmienność gatunkowa pozwala na odwołanie się w dziennikarstwie internetowym do innych predeterminacji i funkcji: instruk­tażowej, ekspresyjnej, konatywnej, estetycznej, referencyjnej (opisowej), kontaktowej i metaję­zykowej. Potwierdzenie tych zjawisk można również zauważyć w profilu pragmastylistycznym i w roli nagłówków. W artykule wspomniane procesy zostały poddane analizie na materiale z korpusu nagłówków z alternatywnego dziennikarstwa internetowego.

Język w procesie kształtowania nowych regionów w Polsce

Language in the Creation Process of the New Regions of PolandThe article concerns the influence of state reform on the evolution of regional identity. The aim of the article is to describe the role of language in these changes. In 1999, sixteen large regions (voivodeships) were established; it is significant that the contemporary names of these voivodeships refer to historical choronyms. The boundaries between administrative divisions and traditional ethnographic regions are indistinct due to the use of variant names like Małopolska, Podkarpacie, Pomorze Zachodnie instead of the formal names województwo małopolskie, podkarpackie, zachodniopomorskie etc., as well as the creation of new names of inhabitants (e.g. Zachodniopomorzanie, Małopolanie, Ślązacy, Lubuszanie) and nomina-abstracta (e.g. “małopolskość”, “podkarpackość”). The meaning of the Polish word region (‘area’, ‘territory’, also ‘private homeland’) became synonymous with województwo (‘voivodeship’, ‘province’). Furthermore, the blurred distinction between geographical and administrative names gives rise to the misconception that dialectal differentiation in Poland is related to the boundaries of voivodeships. Język w procesie kształtowania nowych regionów w PolsceArtykuł dotyczy ewolucji tożsamości regionalnej, jaka dokonała się w wyniku administracyjnej regionalizacji sprzed 20 lat. Celem artykułu jest pokazanie roli języka w tych zmianach. Nazwy 16 województw utworzonych w Polsce w 1999 roku nawiązują do historycznych nazw geograficznych, a same terminy województwo i region traktowane są jako synonimy. Użycie nazw typu Małopolska, Podkarpacie, Pomorze Zachodnie jako wariantywnych nazw województw (zamiast określeń województwo: małopolskie, podkarpackie, zachodniopomorskie itp.), tworzenie nowych nazw mieszkańców (np. Zachodniopomorzanie, Małopolanie, Ślązacy, Lubuszanie), a także abstrakcyjnych nazw cech (np. „małopolskość”, „podkarpackość”) powodują, że zaciera się różnica między podziałem administracyjnym a tradycyjnymi regionami. Mieszanie się nazewnictwa administracyjnego i geograficznego sprzyja również powstawaniu przekonania o istnieniu podziałów gwarowych i dialektalnych odpowiadających granicom województw.

Język polityków czeskich jako przykład mieszania kodów językowych w oficjalnych sytuacjach komunikacyjnych

The Language of Czech Politicians as an Example of Mixing Language Codes in Official Communication SituationsThe topic of this article is the language of politicians from two different cultural and linguistic circles that were active in politics after the Velvet Revolution (1989): Miloš Zeman and Karel Schwarzenberg. On the basis of selected statements from both these politicians, the topics they discuss will be presented using different language codes of the Czech language. This article examines the possibilities hidden in the high variability of the Czech language and the mechanisms of using it in the process of communicating with voters. Język polityków czeskich jako przykład mieszania kodów językowych w oficjalnych sytuacjach komunikacyjnychTematem artykułu jest język polityków pochodzących z dwóch odmiennych kręgów kulturowych oraz językowych, aktywnych w polityce po aksamitnej rewolucji (1989) – Miloša Zemana oraz Karela Schwarzenberga. Na podstawie wybranych wypowiedzi (z ostatnich dziesięciu lat) obu polityków zostaną przedstawione podejmowane przez nich tematy oraz zastosowane do ich prezentacji mieszane gatunki mowy, wykorzystujące różne kody językowe czeszczyzny. Artykuł śledzi możliwości ukryte w dużej wariantywności języka czeskiego oraz mechanizmy wykorzystania jej w procesie komunikowania się z wyborcami.