The development of anthropocentric theories in modern linguisticsThe article highlights the unique position of anthropocentric theories within modern linguistics. To exemplify tendencies in the forming of idiolectic language theories in their functional aspects, I analyse the gnoseological approach in Alexander Kiklevich's linguistics. Modern linguistics differentiates between anthropocentric and anthropological theories of language. The base category of the latter is sociolect as a supraindividual phenomenon. Anthropocentric linguistic theories are, in their turn, based on the category of idiolect as the ontologically unique category from which stems the existence of both the individual and society. In the functional approach of anthropocentric theories, sociolect itself is seen as a part of idiolect, whereas sociological theories, on the contrary, consider the idiolect a part of sociolect.The two basic approaches, or sets of criteria, traditionally applied to defining the notion of category have been: (1) logical (adopting the perspective of the rational and logical capacities of consciousness) and (2) empirical (representing the perspective of the sensual experience of the individual). Beginning in the late 19th century, a new approach, or criterion, appeared and has been growing in importance. It might be referred to as: (3) the linguistic approach, which focuses on the exceptionality of how the necessarily unified rational-logical,sensual-imaginary and emotional experiences of the individual are categorised. It is namely that third aspect, or criterion, that is actualised in the studies of the individual's cognitive and mental capacities. Such actualisation is fostered by the researchers' awareness of the focusing role of individual language in regulating the cognitive and communicative manifestations of behaviour.Within the structure of the sign, comprising of the signifying and the signified, the signified is itself a complex structure, essentially describable on three logical and prototypical levels:– the hypernimic (generic, abstract-logical) level,– the base (generic-particular, mental-imaginary) level (whose prototypical structure is the centre-periphery), and– the hyponymic (particular, mixed, syncretic) level.Alexander Kiklevich's theory proposes a classification of scientific paradigms; discusses the pragmatics and functionality of language in communication; emphasises the peculiarity of the conceptualising of information on the basic, supra-basic and sub-basic levels of communication; criticises the content of modern conceptology; finally, it develops and elaborates a distinctive approach to the issues of language polysemy and metaphor. Anthropocentric theories of modern linguistics strengthen the long-stipulated leading position of the discipline among the human sciences. Kształtowanie się teorii antropocentrycznych we współczesnym językoznawstwieArtykuł zwraca uwagę na specyfikę teorii antropocentrycznych we współczesnym językoznawstwie. Jako przykład tendencji rządzących kształtowaniem się funkcjonalnych aspektów idiolektycznych teorii języka analizie poddane zostaje podejście gnozeologiczne w językoznawstwie Aleksandra Kiklewicza. Antropocentryczne teorie lingwistyczne przeciwstawiane są w dzisiejszym językoznawstwie antropologicznym teoriom języka. Podstawową kategorią tych ostatnich jest socjolekt jako zjawisko ponadjednostkowe. Podstawową kategorią teorii antropocentrycznych w językoznawstwie jest z kolei idiolekt jako ontologicznie niepowtarzalna kategoria wyjściowa istnienia jednostki i społeczeństwa. W przypadku podejścia funkcjonalnego w ramach teorii antropocentrycznych sama kategoria socjolektu uznana zostaje za część idiolektu, nie zaś odwrotnie, jak ma to miejsce w teoriach socjologicznych.Termin kategoria określa się tradycyjnie za pomocą dwóch kryteriów czy też podejść: 1) logicznego (z pespektywy racjonalno-logicznych zdolności, jakimi dysponuje świadomość), 2) empirycznego (z perspektywy zmysłowego doświadczenia jednostkowej osobowości). Poczynając od końca XIX wieku, pojawiło się, a następnie umocniło trzecie podejście – 3) kryterium językowe, które koncentruje się na swoistości kategoryzowania (ujmowanego jako nierozdzielna całość) doświadczenia jednostki: racjonalno-logicznego, sensoryczno-obrazowego i emocjonalnego. Właśnie ów trzeci aspekt ulega aktualizacji w związku z badaniami kognitywno-myślowych zdolności jednostki. Aktualizacji tej sprzyja wiedza o ogniskującej roli indywidualnego języka w procesie regulacji kognitywnych i komunikacyjnych przejawów zachowania.Znak dzieli się na znaczące i znaczone, jednakże samo znaczone przedstawia sobą złożoną strukturę odnoszącą się do trzech poziomów logicznych i prototypowych:– hiperonimicznym (rodzajowym, abstrakcyjno-logicznym),– podstawowym (gatunkowo-rodzajowym, mentalno-obrazowym, o prototypowej strukturze centrum-peryferia),– hiponimicznym (gatunkowym, mieszanym, synkretycznym).Teoria Aleksandra Kiklewicza proponuje klasyfikację paradygmatów lingwistycznych, opisuje pragmatykę i funkcję języka w komunikacji, akcentuje swoistość konceptualizowania informacji na podstawowym, wyższym i niższym poziomie komunikacji, krytykuje treść współczesnej konceptologii, a także rozwija i konkretyzuje problematykę polisemii i metaforyki języka. Teorie antropocentryczne we współczesnym językoznawstwie wzmacniają od dawna postulowaną pozycję lingwistyki jako wiodącej dyscypliny nauk humanistycznych. Становление антропоцентристских теорий в современном языкознанииВ статье отмечается своеобразие антропоцентристских теорий в современном языкознании. Как пример тенденций в становлении функциональных аспектов идиолектных теорий языка анализируется гносеологический подход в языкознании А. Киклевича. Антропоцентристские лингвистические теории в современном языкознании противопоставлены антропологическим теориям языка. Базовой категорией антропологических теорий в языкознании является социолект как надличностное явление. Напротив, базовой категорией антропоцентристских теорий в языкознании является идиолект как единственная онтологически исходная категория существования личности и общества. При функциональном подходе в антропоцентристских теориях сама категория социолекта признается частью идиолекта, а не наоборот, как в социологических теориях идиолект признается частью социолекта.Традиционно термин категория определялся, в основном, двумя критериями, или подходами: 1 – логическим (со сторонырационально-логических способностей сознания); 2 – эмпирическим (со стороны чувственного опыта личности). Начиная с конца ХIХ-го века появился и последовательно укреплялся третий подход, или критерий 3 – языковой критерий, который акцентирует внимание на своеобразии категоризирования (в их единстве) рационально-логического опыта личности,сенсорно-образногоопыта иэмоционального опыта личности. Именно третий аспект, или критерий актуализируется в связи с исследованием когнитивно-мыслительных способностей личности. Этой актуализации способствует понимание фокусирующей роли индивидуального языка в регуляции когнитивных икоммуникативных проявлений поведения.Помимо дифференциации знака на означающее и означаемое, само означаемое знака является сложной структурой, соотносимой прежде всего с тремя логическими и прототипическими уровнями:– гиперонимический (родовой,абстрактно-логический),– базовый (родо-видовой, ментально-образный, с прототипической структурой центр – периферия),– гипонимический (видовой, смешанный, синкретичный).В теории А. Киклевича представлена классификация лингвистических парадигм, прагматика и фукнции языка в коммуникации, акцентируется своеобразие концептуализации информации в базовом, надбазовом и подбазовом уровнях коммуникации, критикуется содержание современной концептологии, а также развивается и уточняется проблематика языковой полисемии и метафорики. Антропоцентристские теории в современной лингвистике укрепляют давно утверждаемую позицию лингвистики как ведущей дисциплины среди гуманитарных наук.
The Role of the Multiphase Structure of an Action in Classifying Situations by the Degree of Control (Based on English Utterances)
